امنیت زیستی در زیست‌بوم زاگرس؛ ضرورت اقدام فوری و همه‌جانبه

زیست‌بوم زاگرس یکی از ارزشمندترین منابع طبیعی کشور به شمار می‌آید که نقش بسزایی در حفظ تنوع زیستی، پایداری منابع آب و خاک، و معیشت جوامع محلی دارد. با این حال، طی سال‌های اخیر با بحرانی فزاینده در حوزه آتش‌سوزی‌های جنگلی و مرتعی مواجه شده که امنیت زیستی منطقه را به‌طور جدی تهدید می‌کند. ویژگی‌هایی چون اقلیم خشک و نیمه‌خشک، توپوگرافی پیچیده کوهستانی، پوشش گیاهی قابل اشتعال و نزدیکی به سکونتگاه‌های انسانی، زاگرس را در برابر وقوع حریق بسیار آسیب‌پذیر ساخته است.

برای مقابله با این چالش، تدوین و اجرای راهبردهایی جامع در حوزه پیشگیری، مهار، بازتوانی و همکاری منطقه‌ای الزامی است. در مرحله پیشگیری، تشکیل ستادهای دائمی مدیریت حریق در استان‌ها و شهرستان‌های زاگرس‌نشین، تهیه نقشه‌های ریسک، طراحی طرح‌های کاهش پوشش خشک و آتش‌زنه‌ها و ارتقاء آموزش عمومی در میان جوامع محلی، دامداران و گردشگران از جمله اقدامات ضروری است. علاوه بر این، بهره‌گیری از ظرفیت رسانه‌های محلی، مدارس، مساجد و سازماندهی همیاران طبیعت می‌تواند در تغییر فرهنگ عمومی نسبت به حفاظت مؤثر باشد.

زیرساخت‌های نظارتی و فنی نیز نقش مهمی در کاهش احتمال آتش‌سوزی ایفا می‌کنند. ایجاد نوارهای آتش‌بر در مناطق حساس، به‌سازی مسیرهای دسترسی برای نیروهای عملیاتی، نصب تابلوهای هشدار و برج‌های دیده‌بانی، و پایش پوشش گیاهی از طریق تصاویر ماهواره‌ای و پهپاد از جمله ابزارهای کلیدی در مدیریت هوشمند حریق به شمار می‌آیند. ممنوع‌سازی آتش‌زدن بقایای کشاورزی، ساماندهی کوره‌های زغال‌سازی غیرمجاز، و کنترل فعالیت‌های گردشگری نیز باید با جدیت بیشتری پیگیری شود.

در مرحله مهار آتش‌سوزی، استقرار تیم‌های واکنش سریع در مناطق بحرانی، تجهیز نیروها به ابزارهای مدرن اطفای حریق و استفاده از خودروهای سبک در مناطق صعب‌العبور باید در دستور کار قرار گیرد. فناوری‌های نوین مانند پهپادهای شناسایی و بالگردهای آب‌پاش می‌تواند در مهار کانون‌های حریق بسیار مؤثر باشد. همچنین، ایجاد سامانه هشدار سریع برای اطلاع‌رسانی فوری به مردم و دستگاه‌ها، در کنار سازماندهی گروه‌های مردمی داوطلب و بهره‌گیری از شبکه‌های بومی مانند دهیاری‌ها، شوراهای محلی و بسیج، باعث افزایش تاب‌آوری منطقه در برابر بحران می‌شود.

پس از مهار حریق نیز نباید از اقدامات بازتوانی غافل شد. ارزیابی دقیق خسارات وارده به پوشش گیاهی و خاک، اجرای پروژه‌های احیای منابع و کنترل فرسایش، ثبت علل وقوع حریق در سامانه ملی و برخورد قانونی با عاملان عمدی حریق، از جمله اقدامات حیاتی برای جلوگیری از تکرار چنین بحران‌هایی است.

با توجه به پراکنش بالای حریق‌ها در استان‌هایی چون ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، چهارمحال و بختیاری، فارس، کرمانشاه، کردستان و خوزستان، لازم است تمرکز ویژه‌ای بر برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای و همکاری بین‌استانی در کنترل حریق‌های مرزی صورت گیرد.

در نهایت، آتش‌سوزی در زاگرس نه‌تنها تهدیدی جدی برای محیط‌زیست، بلکه بحرانی برای امنیت اکولوژیک، منابع آب و خاک و زیست جوامع محلی است. تلفیق اقدامات مدیریتی، آموزش‌های گسترده، مشارکت مردمی و بهره‌گیری هوشمندانه از فناوری، تنها راهکار مؤثر برای حفاظت از این زیست‌بوم بی‌بدیل و ارتقاء امنیت زیستی کشور خواهد بود.

ابراهیم پیرزادیان؛ جانشین فرمانده یگان حفاظت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور