عضو هیأت علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی:
کاهش ضایعات ۳۰ میلیون تنی محصولات کشاورزی با برنامه‌ریزی علمی امکان‌پذیر است
تهران- ایانا- رئیس بخش تحقیقات مهندسی صنایع غذایی و فناوری‌های پس از برداشت موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، گفت: از مجموع حدود ۱۲۰ میلیون تن تولیدات مواد غذایی کشور، بیش از ۳۰ میلیون تن آن در مراحل مختلف برداشت تا مصرف دچار ضایعات کمی یا کیفی شده و عملاً نقشی در افزایش امنیت غذایی ایفا نمی‌کند.
ابوالفضل گلشن تفتی با اشاره به ضایعات محصولات کشاورزی در مراحل برداشت و پس از برداشت به‌عنوان یکی از چالش‌های مهم و ملی در بخش کشاورزی، گفت: «از مجموع حدود ۱۲۰ میلیون تن تولیدات مواد غذایی کشور، بیش از ۳۰ میلیون تن آن در مراحل مختلف برداشت تا مصرف دچار ضایعات کمی یا کیفی شده و عملاً نقشی در افزایش امنیت غذایی ایفا نمی‌کند.»
رئیس بخش تحقیقات مهندسی صنایع غذایی و فناوری‌های پس از برداشت موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا، بیان کرد: «محدودیت‌های منابع تولید و شرایط اقلیمی، امکان افزایش قابل‌توجه میزان تولید محصولات کشاورزی را در آینده با چالش جدی مواجه می‌کند.»
او در این‌باره ادامه داد: «لازمه دستیابی به اهداف تعیین‌شده برای افزایش امنیت غذایی، افزایش توانایی حفظ و نگهداری محصولات کشاورزی همگام با افزایش میزان تولید آن‌هاست.»
گلشن تفتی با تأکید بر این‌که تمرکز بر برنامه‌های کاهش تلفات و دورریز محصولات کشاورزی و مواد غذایی، در دسترس‌ترین راه برای ارتقاء یا حفظ امنیت غذایی کشور است، افزود: «بر همین اساس در اسناد بالادستی کشور از جمله برنامه‌های توسعه و سند ملی دانش‌بنیان امنیت غذایی، به کاهش ضایعات و افزایش ارزش افزوده از بقایای محصولات کشاورزی با هدف کمی سالانه ۱۵ درصد اشاره شده است.»
به گفته این عضو هیأت علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات)، آمار دقیق و مستندی در خصوص میزان تلفات و دورریز محصولات کشاورزی در مراحل مختلف برداشت و پس از برداشت وجود ندارد و همین امر ضرورت اجرای طرح‌های پژوهشی برای سنجش مقدار تلفات و تعیین نقاط بحرانی را دوچندان کرده است.
او تصریح کرد: «بخش تحقیقات مهندسی صنایع غذایی و فناوری‌های پس از برداشت مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی بر اساس وظایف حاکمیتی خود، دو برنامه «افزایش قابلیت ماندگاری محصولات کشاورزی و بهره‌گیری از زائدات حاصل از فرآوری آن‌ها» و «ارتقاء ارزش افزوده با توسعه صنایع تبدیلی کشور» را در دست اجرا دارد که این برنامه‌ها ذیل طرح کلان «کاهش ضایعات و بهره‌گیری از زائدات در محصولات کشاورزی» تعریف شده است.»
او اظهار داشت: «هدف اصلی برنامه افزایش قابلیت ماندگاری، پژوهش در زمینه‌های سنجش مقدار ضایعات و تعیین نقاط بحرانی در چرخه برداشت تا مصرف، فرآیندهای آماده‌سازی مقدماتی، بسته‌بندی، حمل‌ونقل، شرایط نگهداری و انبارداری فنی و روش‌های فرآوری و تبدیل محصولات کشاورزی و معرفی روش‌های بازگرداندن زائدات و ضایعات به چرخه مصرف مستقیم یا غیرمستقیم و ارائه دستورالعمل‌ها و فناوری‌های ساده و ارزان برای کاهش تلفات است.»
گلشن تفتی با بیان این‌که طبق گزارش‌ها قسمت عمده ضایعات محصولات کشاورزی در ایران مربوط به مرحله برداشت و پس از برداشت است، افزود: «میزان تلفات بسته به نوع محصول در مراحل مختلف برداشت، عمده‌فروشی، خرده‌فروشی، انبار، فرآوری و مصرف متفاوت است.»
او ادامه داد: «تاکنون مطالعاتی در مورد محصولات گوجه‌فرنگی، کاهو، انگور، هلو، شلیل، آلو، زردآلو، سیب درختی و گندم انجام شده و برای محصولات سیب‌زمینی، برنج، خرما، مرکبات و پسته نیز در دست اجراست؛ بر اساس این مطالعات، درصد وزنی کل تلفات کاهو، گوجه‌فرنگی و انگور به ترتیب حدود ۵۷ ، ۱۸ و ۲۰ درصد است.»
محقق موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، با اشاره به دستورالعمل‌های متعدد تدوین شده برای کاهش تلفات محصولات کشاورزی، گفت: «در مورد سیب‌زمینی، ۶۵ تا ۸۰ درصد از کل تلفات ناشی از پلاسیدگی، افزایش قند احیا، جوانه‌زنی و خسارت آفات و بیماری‌های انباری در مرحله انبارداری رخ می‌دهد که با اصلاح شرایط انبارداری می‌توان کاهش ۵۰ درصدی تلفات این محصول را محقق کرد.»
گلشن تفتی افزود: «موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی پیشنهاد اجرای پایلوت مدیریت نگهداری فنی و بسته‌بندی سیب‌زمینی را به معاونت امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی ارائه داده است.»
بر اساس آمار عضو هیأت علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی حدود ۷۰ درصد پروژه‌های تحقیقاتی بخش مهندسی صنایع غذایی و فناوری‌های پس از برداشت به موضوع کاهش ضایعات اختصاص داشته است.
او اظهار داشت: «فناوری‌هایی همچون مدیریت نگهداری سیب‌زمینی در انبار، دانش فنی نگهداری بلندمدت سیر با پرتوتابی، اصلاح وضعیت انبارهای گوجه‌فرنگی، تولید نان با زمان ماندگاری طولانی، تولید بار انرژی‌زا از خرما برای شرایط بحران و رساندن مصنوعی خرمای مضافتی از جمله دستاوردهای این بخش است که در کتابچه فناوری‌های قابل تجاری‌سازی سازمان تات آورده شده است.»
گلشن تفتی با بیان این‌که برخی از این دستاوردها به مرحله اجرا و تجاری‌سازی رسیده، گفت: «تولید قارچ خوراکی از مواد زائد کشاورزی، تولید بهبوددهنده‌های نان و فرآورده‌های آردی و خشک‌کن خورشیدی تونلی برای خرما از جمله مواردی است که علاوه بر کاهش ضایعات، ارزش افزوده قابل توجهی ایجاد کرده است؛ بهبوددهنده‌های نان به تنهایی ارزش افزوده‌ای معادل حداقل ۱۶۰۰ میلیارد تومان در سال برای صنعت گندم، آرد و نان ایجاد می‌کند.»
او مدیریت نامناسب پس از برداشت، نبود زیرساخت‌های مراقبتی و تبدیلی، نبود انبارهای فنی و وجود نداشتن زنجیره سرد در حمل‌ونقل و فروش فله‌ای محصولات را از جمله مهم‌ترین چالش‌های فنی و زیرساختی در مسیر کاهش ضایعات دانست و افزود: «همچنین رفتار مصرف‌کنندگان در خرید بیش از حد و نگهداری نامناسب در خانه نیز نقش مهمی در افزایش ضایعات دارد.»
محقق موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی ایجاد مجتمع‌های کشت و صنعت، توسعه واحدهای کوچک فرآوری روستایی، ایجاد انبارهای فنی و سیلوها، سیاست‌های حمایتی، بازاریابی مناسب و آموزش کشاورزان و فرهنگ‌سازی در سطح جامعه، را به عنوان راهکارهای عملیاتی برشمرد.
او خاطرنشان کرد: «این مؤسسه در همکاری با مؤسسه آموزش و ترویج کشاورزی، برنامه‌های آموزشی متعددی اجرا کرده و کتاب دو جلدی راهنمای نگهداری مواد غذایی در خانه را نیز در دست انتشار دارد. او ادامه داد: موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی تلاش کرده از طریق وزارت آموزش و پرورش این آموزش‌ها را به خانواده‌ها منتقل کند که تاکنون به نتیجه نرسیده است.»
گلشن تفتی با بیان این‌که صنایع تبدیلی و تکمیلی نقش کلیدی در تکمیل زنجیره ارزش و جلوگیری از هدررفت محصولات دارد، تأکید کرد: «ایجاد و توسعه این صنایع علاوه بر کاهش ضایعات، موجب افزایش ارزش افزوده، ایجاد اشتغال و کاهش مهاجرت از روستاها شده و در توسعه پایدار کشاورزی و امنیت غذایی بسیار مؤثر است.»
او با اشاره بر این‌که با استفاده از دستورالعمل‌های ساده و فناوری‌های ارزان می‌توان میزان تلفات محصولات کشاورزی را به شکل قابل توجهی کاهش داد، گفت: «استفاده از سیستم‌های موبایل و قابل حمل برای بسته‌بندی و فرآوری اولیه، پیش‌خنک‌کن‌های ساده برای بهره‌برداران خرد و خشک‌کن‌های آفتابی مانند تونلی و چادری در مزارع کوچک از جمله چشم‌اندازهای توسعه فناوری‌های بومی در این حوزه است.»
خبرنگار: شهرزاد مسعودی
دیدگاه تان را بنویسید