از دل خاک تا دل مردم با عطر انار در هورامان

تهران-ایانا- پاییز که از راه می‌رسد، کوه‌های اوراماناتِ تخت لباس هزار رنگ می‌پوشد. نسیمی خنک از میان دره‌ها و باغ‌های انار می‌وزد و بوی میوه‌های سرخ و آبدار، با عطر خاک در کنار صدای رود روان سیروان در هم می‌آمیزد. در روستاهای بُلبَر، سِلین و ژیوار، زندگی با ریتمی دلنشین‌تر از همیشه جریان می‌یابد؛ چراکه این روزها، زمان جشن شکرگزاری انار است؛ جشنی که سال‌هاست با آمدنش، هم برکت زمین را پاس می‌دارند و هم همبستگی و اصالت فرهنگی مردم منطقه را به نمایش می‌گذارند.

به گزارش ایانا، در اورامانات، انار تنها یک میوه نیست. نشانی است از رنج و امید، از زمین و زندگی. دانه‌دانه‌اش روایتگر صبر مردمانی است که از دل صخره‌ها و خاک کوهستان، زندگی را می‌رویانند. در این منطقه که در دل کردستان واقع شده و عنوان «منظر فرهنگی هورامان» را در فهرست جهانی یونسکو دارد، جشن انار نمادی از پیوند انسان با طبیعت است؛ آیینی که همزمان با فصل برداشت انار برگزار می‌شود و بهانه‌ای است برای گردهمایی، شادمانی و شکرگزاری از نعمت‌ها.

انار؛ میوه‌ای که همچون دانه‌هایش مردم را گرد هم می‌آورد

چند روز پیش از آغاز جشن، باغداران و خانواده‌ها به تکاپو می‌افتند. انارهای رسیده با دقت و مهربانی از شاخه‌ها چیده می‌شوند، در سبدهای حصیری گذاشته می‌شوند و آماده‌ی عرضه در روز جشن می‌شود. در این میان فرآورده‌های خانگی مانند رب انار، لواشک، انار خشک‌شده، شربت و آب‌انار، و حتی ترکیب‌های سنتی درمانی و خوراکی از این میوه، در کنار آن به فروش می‌رسد. زنان روستا، با دست‌های رنگ‌گرفته از دانه‌های سرخ، در خانه‌ها مشغول پخت رب انار هستند و بوی ترش و شیرین آن، فضای کوهستان را پر می‌کند.

این روزها، هر خانه‌ی اورامانی حال و هوای خاصی دارد. در هر گوشه، دیگی بر آتش است و صدای قل‌قل رب انار، موسیقی زندگی را می‌نوازد. جشن انار فقط طعم و رنگ نیست؛ در دل آن فرهنگی نهفته است که نسل به نسل منتقل شده — فرهنگی که در لباس‌های رنگارنگ محلی، در ساز  دف نوازان، و در رقص‌های گروهی مردمان منطقه جلوه‌گر می‌شود.

رنگ، موسیقی و اصالت؛ جلوه‌های فرهنگ کردستان

روز برگزاری جشن، مردم از روستاهای مختلف در میدان‌های محلی گرد هم می‌آیند. زنان و مردان لباس‌های اصیل کردی بر تن دارند؛ لباس‌هایی با رنگ‌های زنده، نقش‌های سنتی و دوخت‌های ظریف که نشان از ذوق و اصالت دیرینه مردم این دیار دارد. در گوشه‌وکنار، سفره‌هایی پهن می‌شود که با انارهای سرخ، نان‌های محلی، گردو و دیگر محصولات طبیعی آراسته‌اند.

موسیقی محلی و رقص‌های کردی بخش جدایی‌ناپذیر این مراسم است. صدای ساز در فضای باز کوهستان طنین‌انداز می‌شود و گروه‌های رقص محلی با حرکات هماهنگ، حلقه‌های دوستی و همبستگی می‌سازند. این لحظه‌ها، تصویری از اصالت فرهنگی و همدلی مردم کردستان است؛ مردمانی که در عین سختی‌های زندگی در مناطق کوهستانی، با جشن و موسیقی، زندگی را زیباتر می‌سازند.

جشن انار در اورامانات یک رویداد فصلی نیست؛ فرصتی است برای معرفی فرهنگ و سنت‌های دیرینه‌ی کردستان به گردشگران. در سال‌های گذشته، گردشگران زیادی از سراسر ایران و حتی کشورهای خارجی به این منطقه سفر می‌کردند تا از نزدیک شاهد زیبایی طبیعت، مهمان‌نوازی مردم و شادمانی جشن باشند. برای بسیاری از آنان، تجربه‌ی این آیین شبیه به سفری در زمان بود — سفری به دل اصالت، طبیعت و مهربانی.

بوم‌گردی و اقتصاد محلی در سایه‌ی انار

جشن انار، علاوه بر ارزش فرهنگی و معنوی، نقش مهمی در اقتصاد محلی منطقه دارد. بسیاری از خانواده‌ها در هورامان، بخشی از درآمد خود را از گردشگری، فروش محصولات کشاورزی و صنایع‌دستی تأمین می‌کنند. در روزهای جشن، بوم‌گردی‌ها و خانه‌های روستایی پر از گردشگر می‌شود و زنان و مردان محلی با لبخند، از مهمانان با چای، نان داغ و انار پذیرایی می‌کنند.

این جشن فرصتی است تا کشاورزان محصولات و توانمندی‌های خود را معرفی کنند. انار تازه و فرآورده‌های آن، صنایع‌دستی چوبی و پارچه‌ای، موسیقی محلی، و حتی داستان‌ها و افسانه‌های شفاهی منطقه، همه در این روزها جان می‌گیرد. به‌نوعی، جشن انار هورامان ترکیبی از بازار محلی، آیین مذهبی، و جشن فرهنگی است که روح زندگی را در منطقه زنده نگه می‌دارد.

سالی بدون جشن؛ دل‌تنگی در میان باغ‌های انار

امسال اما سکوتی متفاوت در میان کوه‌های هورامان پیچید. چونکه به دلایلی، مجوز رسمی برگزاری جشن انار صادر نشد و همین باعث شد شور و هیاهوی همیشگی این روزها در روستاها دیده نشود؛ و این باعث شد سفر گردشگران داخلی و خارجی به منطقه کاهش یابد. برای مردمی که بخش زیادی از درآمدشان از گردشگری فرهنگی و فروش محصولات محلی به دست می‌آید، این تصمیم تأثیری مستقیم بر معیشت‌شان دارد.

با این حال، اهالی اورامانات به رسم دیرینه، انارهای خود را چیدند و فرآورده‌هایشان را آماده کردند. بازارهای کوچک محلی همچنان پابرجا بود؛ هرچند نه به شور سال‌های گذشته. زنان هنوز با عشق رب انار می‌پختند و مردان با لبخند از رهگذران پذیرایی می‌کردند. در دل هر خانه، امیدی زنده بود که سال آینده دوباره صدای دف و رقص و خنده در کوهستان بپیچد.

مردمان اورامان بر این عقیده‌اند که برای آنان جشن انار فقط فروش محصول نیست، یادآور زندگی است. حتی اگر جشن نباشد، دل‌شان با زمین است. همین که انارها را می‌چینند، یعنی شکرگزاری‌شان را به جا آورده‌اند.

تجربه‌ای ناب از فرهنگ و همدلی

جشن انار، بیش از آن‌که یک رویداد اقتصادی یا توریستی باشد، تجربه‌ای ناب از فرهنگ، طبیعت و همدلی مردم این دیار است. در این آیین، انسان و طبیعت در کنار هم معنا می‌یابند؛ کوه، باغ، موسیقی و انسان به وحدتی می‌رسند که در کمتر جایی می‌توان آن را دید.

در اورامانات، انار نشانه‌ی زندگی است. دانه‌دانه‌اش نمادی از تلاش و عشق است، درست مانند مردمانی که آن را می‌کارند. در نبود جشن امسال، شاید صدای سازها خاموش مانده باشد، اما روح جشن همچنان در دل‌ها جاری است. چراکه برای مردم هورامان، جشن واقعی در همدلی است — در کنار هم بودن، در احترام به زمین، و در شکرگزاری از برکت‌هایی که طبیعت به آنان بخشیده است.

با وجود همه‌ی دشواری‌ها، هنوز چشم‌های کودکان با دیدن انارهای سرخ برق می‌زند، هنوز زنان با دستانشان طعم ترش‌وشیرین زندگی را در رب انار می‌چشند، و هنوز پیران روستا با لبخند می‌گویند: «انار یعنی امید.»

پاییز در هورامانات تخت، همیشه بوی انار می‌دهد. حتی اگر امسال جشن برگزار نشود، کوه‌ها، باغ‌ها و رودخانه‌، خود جشن را برگزار می‌کنند؛ جشنِ زندگی، کار و عشق. شاید سازها و نواها خاموش باشند، اما صدای جوشش رب انار از خانه‌ها می‌رسد، و این یعنی زندگی در جریان است.

جشن انار هورامان، نمادی از همزیستی انسان با طبیعت است؛ یادآور اینکه زیبایی در سادگی است، و اصالت در پیوند انسان با زمین. هرچند امسال «جشن انار» بی‌جشن ماند، اما مردمان این سرزمین هنوز می‌دانند چگونه از دل سختی، شادی بیافرینند — همان‌گونه که از دل خاک کوهستان، اناری چنین سرخ و شیرین می‌رویانند.

حامد شفیعی