تناوب زراعی، راهبردی جدید برای احیای زمین کشاورزی

تهران-ایانا- زمینی زارعی را تصور کنید که سالیان سال تنها به کشت یک محصول می‌پردازد، هر بهار همان دانه و همان انتظار. همه چیز در ظاهر مرتب به نظر می‌رسد. اما در دل خاک خبری به جز خستگی و فرسودگی زمین کشاورزی نیست. اینجاست که راهکاری نوین و کارآمد می‌تواند جان تازه‌ای به زمین کشاورزی ببخشد؛ آن هم در این‌روزها که کشاورزی دیگر فقط کاشت و برداشت نیست؛ یک فرآیند راهبردی با طبیعت است و یکی از مؤثرترین راهکارها « تناوب زراعی» است. به معنای دقیق‌تر یعنی توالی کشت گیاهان زراعی مختلف با نظم و ترتیب خاصی در یک دوره ۲ یا ۳ ساله و حتی طولانی.

بر اساس گزارش‌ مقاله برسی اهمیت تناوب زراعی در کشاورزی پایدار، تناوب زراعی از راه تداوم پوشش گیاهی خاک، کارآیی بیشتر مصرف آب، حفظ عناصر غذایی خاک، افزایش مواد آلی خاک و ثبات خاکدانه ها ،کاهش آفات و بیماری ها و کنترل بهتر علف های هرز باعث افزایش راندمان تولید و عمکرد می‌شود.

درادامه این مقاله آمده است: تناوب زراعی چهارچوب اصلی کنترل پایدار علف‌های هرز را تشکیل می‌دهد و چون گیاهان زراعی توسط گونه‌های خاصی از علف‌های هرز که دارای تشابه در عادت‌های رشد با آن‌هاست، تحت تاثیر قرار می گیرند، بنابراین با کاشت متناوب محصولات مختلفی که در زمان رسیدگی و تاریخ کاشت، توان رقابت و نیازهای غذایی متفاوتی داشته باشند می‌‌توان در رشد و تولید مثل گونه های معینی از علف های هرز خلل ایجاد کرد.

 تناوب های رایج در استان‌های کشور، بر گیاه غالب در نظام زراعی استوار است و براساس دو گروه مبتنی بر غلات زمستانه و برنج قابل تشخیص است. باید توجه داشت تناوب‌های زراعی رایج در کشور از تنوع مناسبی برخوردار نبوده و طول دوره آنها کوتاه است و این امر باعث ناکارآمدی این تناوب‌ها می‌شود. تناوب‌های رایج از نظر میزان پوشش زمین، تاثیر بر فشردگی خاک و بهبود ساختمان خاک، کارآیی قابل قبولی ندارند و از آنجا که نظام زراعی اصلی کشور مبتنی بر گندم است، بنابراین شکل گیری اکثر نظام‌های تناوبی و ایجاد تنوع زیستی زراعی بر این محصول استوار است. آزمایش‌های تناوبی طولانی مدت حاکی از آن است که تناوب به تنهایی قارد به تامین و بازگرداندن عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان نیست. بنابراین تلفیق دو عامل تناوب و کوددهی ضمن افزایش عملکرد، یک حالت تعدیل کنندگی بر عملکرد نیز دارد.

نتایج تحقیقات دانشگاه کشاورزی چین نیز نشان می‌دهد که استفاده از روش «کشت تناوبی» محصولات، در افزایش عملکرد و تقویت خاک کشاورزی موثر خواهد بود.  بر اساس این تحقیقات، تناوب زراعی باعث افزایش تولید گندم و ذرت تا ۲۰ درصد می‌شود و در برخی محصولات تا ۳۷ درصد سود کشاورزان را افزایش می‌دهد.

در نهایت، آن‌چه از مطالعات و تجربه‌های جهانی و داخلی برمی‌آید، این است که تناوب زراعی نه یک توصیه فنی ساده، بلکه یک الزام راهبردی برای پایداری نظام کشاورزی در شرایط بحران منابع، تغییرات اقلیمی و افت حاصلخیزی خاک است. استمرار در اجرای طرح‌های ملی، آموزش هدفمند کشاورزان، حمایت از نهادهای ترویجی و ایجاد مشوق‌های اقتصادی می‌تواند بستر مناسبی برای گسترش این الگو در سطح کشور فراهم آورد. بدون تردید، آینده کشاورزی ایران وابسته به تصمیم‌هایی است که امروز برای حفاظت از خاک، آب و امنیت غذایی گرفته می‌شود و کشت تناوبی یکی از کلیدی‌ترین این تصمیم‌هاست.

خبرنگار، صبا طاهری