فناوری هسته‌ای در خدمت کشاورزی و امنیت غذایی
تهران-ایانا- فناوری هسته‌ای به‌عنوان ابزاری مؤثر و چندمنظوره، می‌تواند تحولی بنیادین در ارتقای بهره‌وری، کاهش ضایعات، تولید محصولات مقاوم، افزایش صادرات و دستیابی به امنیت غذایی پایدار رقم بزند.
به گزارش خبرنگار ایانا؛ رشد جمعیت، تغییر اقلیم، کمبود منابع طبیعی و افزایش نیاز به غذا، شرایطی را رقم زده‌اند که در آن روش‌های سنتی کشاورزی دیگر پاسخ‌گوی نیازها نیستند. فناوری هسته‌ای با توانایی بی‌نظیر خود در اصلاح ژنتیکی گیاهان، مدیریت منابع آب و خاک، کنترل آفات و بهبود کیفیت محصولات غذایی، اکنون به یکی از راهبردهای اصلی برای دستیابی به کشاورزی هوشمند و پایدار تبدیل شده است.
پیشینه جهانی؛ بیش از ۶۰ سال تجربه موفق
در سال ۱۳۴۳ (۱۹۶۴ میلادی)، دو نهاد بین‌المللی کشاورزی و غذا (FAO) و آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) با هدف بهره‌گیری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای در کشاورزی، پیمانی امضا کردند. امروزه، بیش از ۷۰ کشور در جهان، به‌ویژه آمریکا، روسیه، هند و پاکستان؛ از فناوری‌های هسته‌ای در بخش‌های مختلف کشاورزی و صنایع غذایی بهره‌مند هستند و نتایج قابل توجهی در افزایش بهره‌وری، کاهش ضایعات و امنیت غذایی کسب کرده‌اند.
جایگاه ایران در مسیر فناوری هسته‌ای کشاورزی
ایران که از دهه ۱۳۳۰ وارد عرصه فناوری هسته‌ای شده است، هنوز نتوانسته به‌طور کامل ظرفیت‌های این فناوری را در کشاورزی عملیاتی کند. با وجود تأسیس سازمان انرژی اتمی در سال ۱۳۵۲ و دستیابی به چرخه کامل سوخت هسته‌ای پس از سال ۱۳۸۰، تمرکز عمومی بر مصارف غیردولتی و اقتصادی مانند کشاورزی، کمتر بوده است. این در حالی است که با توجه به نقش ۲۰ درصدی کشاورزی در اشتغال کشور، چنین فناوری می‌تواند نقطه جهش اقتصاد ملی باشد.
دسته‌بندی تکنیک‌های هسته‌ای در کشاورزی
۱. پرتوتابی (Irradiation):
از پرتوهای یون‌ساز برای اصلاح ژنتیکی، افزایش ماندگاری، کنترل آفات و تولید واکسن دامی استفاده می‌شود.
۲. ردیابی ایزوتوپی (Tracer Techniques):
با استفاده از ایزوتوپ‌هایی مانند فسفر-۳۲، نیتروژن-۱۵ و کربن-۱۴، مسیر جذب آب، مواد غذایی و سموم در گیاه بررسی می‌شود.
۳. تجزیه به روش اکتیواسیون (Activation Analysis):
از این روش برای سنجش دقیق عناصر معدنی در خاک و گیاه استفاده می‌شود.
نمونه‌های عملی از کاربرد انرژی هسته‌ای در کشاورزی ایران
اصلاح نباتات:
با پرتودهی بذرها، گونه‌هایی از گندم، جو، برنج، پنبه و سویا با مقاومت بالا به شوری، خشکی و بیماری تولید شده‌اند.
خاک‌شناسی و فرسایش:
استفاده از ایزوتوپ سزیم-۱۳۷ برای تعیین میزان فرسایش خاک در مناطق مختلف.
تغذیه گیاهی:
بررسی دقیق جذب عناصر با استفاده از ایزوتوپ‌های پایدار و پرتوزا.
اندازه‌گیری رطوبت:
استفاده از نوترون‌متر برای اندازه‌گیری دقیق رطوبت خاک و کمک به آبیاری هوشمند.
مبارزه با آفات و بیماری‌ها، بدون آسیب به محیط زیست
بر خلاف سموم شیمیایی، استفاده از پرتودهی برای عقیم‌سازی حشرات، ضدعفونی محصولات، افزایش عمر انبارداری و کاهش ضایعات، کاملاً بی‌ضرر برای انسان و محیط زیست است. نمونه موفق آن، کنترل کرم گلوگاه انار با پرتو گاما در استان یزد بوده است.
صنایع غذایی و پرتودهی:
افزایش ماندگاری
ضدعفونی محصولات انباری
جلوگیری از جوانه‌زدن پیاز و سیب‌زمینی
ارتقای کیفیت صادراتی مرکبات و انگور
افزایش بهره‌وری و سودآوری اقتصادی
افزایش عملکرد در واحد سطح:
با اصلاح ژنتیکی بذرها، عملکرد برخی محصولات تا ۴۰ درصد افزایش یافته است.
کاهش ضایعات:
در ایران، سالانه تا ۳۰ درصد ضایعات پس از برداشت در محصولات باغی گزارش می‌شود. فناوری پرتودهی، این رقم را به کمتر از ۱۰ درصد کاهش می‌دهد.
صرفه‌جویی ارزی:
با کاهش نیاز به واردات بذر، کود و سم، میلیاردها تومان صرفه‌جویی ارزی محقق خواهد شد.
افزایش صادرات:
افزایش کیفیت و ماندگاری محصولات باغی، ظرفیت صادرات غیرنفتی را بالا برده و موجب تقویت ارزآوری و تراز تجاری کشور می‌شود.
انرژی هسته‌ای و دامپروری:
پرتودهی خوراک دام برای حذف ترکیبات ضدتغذیه‌ای
افزایش ضریب تبدیل خوراک به گوشت
تولید واکسن از انگل‌های تضعیف‌شده
حفظ ذخایر ژنتیکی و تولید ارقام بومی مقاوم
با فناوری پرتوتابی، می‌توان نژادهای بومی گیاهی و دامی را به گونه‌هایی مقاوم در برابر اقلیم‌های سخت تبدیل کرد، بدون آنکه از منابع ژنتیکی کشور خارج شد. این امر به‌ویژه در استان‌های مرزی و محروم، نقش حیاتی در اقتصاد مقاومتی و امنیت غذایی محلی ایفا می‌کند.
انرژی هسته‌ای؛ گامی ضروری برای آینده کشاورزی ایران
فناوری هسته‌ای، ابزاری لوکس یا تجملی نیست؛ بلکه پاسخی فناورانه به بحران‌های بزرگ کشاورزی کشور است. در شرایطی که ایران با چالش‌هایی چون کم‌آبی، کاهش بهره‌وری، تغییر اقلیم، وابستگی به واردات و افت درآمد کشاورزان روبه‌رو است، فناوری هسته‌ای می‌تواند راهگشای تحول بنیادین در اقتصاد کشاورزی باشد.
حمایت از تحقیق و توسعه، آموزش کشاورزان، سرمایه‌گذاری هدفمند و بومی‌سازی دانش فنی، از جمله اقدامات ضروری برای بهره‌برداری کامل از این فناوری است. اکنون زمان آن رسیده است که کشاورزی ایران وارد عصر نوآوری و فناوری شود؛ عصری که در آن «پرتوهای دانش» زمین را سبزتر، اقتصاد را پویاتر و سفره مردم را امن‌تر می‌کند.
از این رو به نظر می رسد دولت، سازمان انرژی اتمی، وزارت جهاد کشاورزی و دانشگاه‌ها باید در قالب یک برنامه ملی جامع توسعه فناوری هسته‌ای در کشاورزی، مأموریت مشترکی برای تحقق امنیت غذایی و توسعه پایدار تعریف کنند.
خبرنگار: فرناز فتحی سرابی
دیدگاه تان را بنویسید