امروز؛روزاعلام اجرای برجام و پایان تحریم‌ها

کار راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز که همزمان با وفای به عهد ایران آغاز شده بود تا صبح روز جمعه به پایان رسید و ظهر دیروز به وقت ایران بود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تدوین گزارش راستی‌آزمایی خود را به پایان رساند. در این گزارش که تا زمان تنظیم این خبر هنوز منتشر نشده‌است، گفته‌خواهد شد که ایران به تمام تعهدهای خود در قالب برجام عمل کرده است، بر این اساس١+٥ برداشته شدن تحریم‌های سه‌گانه ایالات متحده، اتحادیه اروپا و شورای امنیت را اعلام کرده و عملا ایران و جامعه جهانی وارد تجربه فصل جدیدی در رابطه دوجانبه خود خواهند شد. پس از انتشار گزارش راستی‌آزمایی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آژانس باید گزارشی در تایید این واقعیت به شورای حکام و به شکل موازی به شورای امنیت ارایه کند. بر اساس این گزارش است که سازمان ملل و شش قدرت مقابل ایران در این ماراتن قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت را کان‌لم‌یکن اعلام خواهند کرد و از فردای روز اجرا، این قطعنامه ٢٢٣١ است که میان ایران و شورای امنیت حکم قرار خواهد گرفت. اتحادیه اروپا و ایالات متحده در ماه اکتبر گام‌های لازم برای برداشته شدن تحریم‌ها را برداشتند و اکنون پس از برداشته شدن گام‌ها توسط ایران، از فردای روز اجرا، تمام تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران از میان برداشته خواهند شد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در سه ماه گذشته یک بار با مختومه اعلام کردن پرونده موسوم به ابعاد احتمالا نظامی برنامه اتمی ایران (پی‌ام‌دی) به عهد خود در سایه برنامه جامع اقدام مشترک عمل کرد و یک‌بار هم روز گذشته با ارایه گزارش راستی‌آزمایی اقدام‌های تهران. امروز وزرای امور خارجه ایران، امریکا و فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پایتخت اتریش، وین، با هم دیدار خواهند کرد. بیانیه ورود ایران و ١+٥ به روز اجرا توسط ظریف و موگرینی قرائت خواهد شد و البته گفته می‌شود که شاید یک یا دو تن از وزرای امور خارجه دیگر کشورهای حاضر در گردونه ١+٥ هم در این نشست حضور داشته باشند.

برنامه هسته‌ای ایران محدود شد

با ورود ایران و ١+٥ به فاز پس از «روز اجرا» فعالیت‌های هسته‌ای ایران برای بازه زمانی ٨ تا ١٠ سال آینده به نوعی محدود خواهد شد تا آنچه که غربی‌ها زمان گریز هسته‌ای ایران می‌نامند از چندماه به حداقل یک سال افزایش پیدا کند. در مقابل هم تمام تحریم‌هایی که غرب به بهانه برنامه هسته‌ای بر بدنه اقتصاد ایران تحمیل کرده بود از میان برداشته خواهد شد. از روز اجرا، ماراتن ١٠ ساله ایران و جامعه جهانی اغاز خواهد شد. ماراتنی که پس از ١٣ سال مذاکره سرانجام در روزهای نخستین ژانویه ٢٠١٦ آغاز خواهد شد و با مسیر پر فراز و نشیب و پرتهدیدی هم روبه‌رو خواهد بود. ماراتنی که در ژانویه ٢٠٢٦ باید به اتمام برسد و البته که اسراییل و تندروهای امریکایی نگران همان ژانویه ٢٠٢٦ هستند که فعالیت‌های هسته‌ای ایران پس از آن وارد فاز صنعتی و عاری از محدودیت خواهد شد. مخالفان برجام در تل آویو و واشنگتن اعتقاد دارند که برجام به گونه‌ای به نفع ایران نگاشته شده است که تهران در ١٠ سال عمر این برنامه می‌تواند فناوری‌های هسته‌ای خود را به روز کرده و در پایان ١٠ سال از سال سیزدهم به بعد به سرعت تکنولوژی هسته‌ای خود را به شکل صنعتی مورد استفاده قرار دهد. از امروز به بعد ایران تعداد سانتریفیوژهای خود در نطنز را تا سال ٢٠٢٦ تا رقم ٥٠٦٠ مورد نگاه خواهد داشت و سطح غنی‌سازی ایران هم ٦٧/٣ درصد خواهد بود. در فردو هم تعداد ١٠٤٤ سانتریفیوژ به فعالیت خود ادامه خواهند داد. بر اساس برجام، قلب رآکتور اراک هم با حفظ ماهیت آب سنگین آن خارج خواهد شد و ایران و ١+٥ در ٣ تا ٥ سال آینده سرگرم پروژه مدرن‌سازی رآکتور اراک خواهند بود. ذخیره اورانیوم ایران مازاد بر ٣٠٠ کیلوگرم مورد توافق در برجام هم با همکاری سه کشور روسیه، نروژ و قزاقستان به خارج از خاک ایران منتقل شد تا عملا تمام تعهدهای ایران بر اساس برجام به پایان رسیده باشد. در شرایطی که طرف مقابل در بازارهای رسانه‌ای خود این‌گونه القا می‌کند که برنامه هسته‌ای ایران را به شکل بی‌سابقه‌ای محدود کرده است اما در ١٠ سال آینده، غنی‌سازی اورانیوم در ایران برخلاف میل بسیاری از کشورهای منطقه‌ای و رژیم صهیونیستی ادامه پیدا خواهد کرد و همزمان هم هیچ‌کدام از نیازهای هسته‌ای کشور معلق نخواهد شد. علاوه بر این فرصت همکاری‌های هسته‌ای گسترده ایران با تمام کشورها در سایه برجام حاصل شده است که می‌تواند به ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای ویژه تولید برق مورد نیاز کشور در ١٠ سال آینده منتهی شود. برنامه هسته‌ای ایران در سایه برجام نشاط خود را از دست نخواهد داد و نسل‌های پیشین و قدیمی‌تر سانتریفیوژها در یک بازه زمانی ده سال جای خود را از نسل یک به نسل‌های هشت خواهند داد.

وداع با تحریم‌ها

با ورود ایران و ١+٥ به فاز اجرا، تمامی تحریم‌هایی که در فاصله زمانی ٢٠٠٦ تا ٢٠١٠ بر ایران تحمیل شده بود، از میان برداشته خواهند شد. قطعنامه ٢٢٣١ مصوب ٢٠ جولای هم به معیاری برای تعامل و تقابل شورای امنیت با ایران بدل خواهد شد. بر اساس این قطعنامه ایران تا هشت سال پس از روز اجرا نمی‌تواند موشک‌های با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را طراحی کند. البته ادبیات قطعنامه در این بخش به هیچ‌وجه الزام‌آور نیست و به نوعی دست ایران را باز گذاشته است. برخی از تحریم‌های تسلیحاتی ایران هم تا سال پنجم پس از روز اجرا پابرجا خواهند بود که البته در این میان ایران می‌تواند با رایزنی‌های بین‌المللی تسلیحات متعارف مدنظر خود را خریداری کند. با این همه محدودیت‌های شورای امنیت برای انتقال تکنولوژی هسته‌ای به ایران در ١٠ سال آینده همچنان پابرجا خواهد بود. در ده سال آینده، کمیسیون مشترک میان ایران و ١+٥ به اختلاف‌های احتمالی میان دوطرف رسیدگی خواهد کرد. البته در شرایطی که دوطرف نتوانند در کمیسیون مشترک اختلاف‌های خود را فیصله بدهند، مساله مورد اختلاف قابل ارجاع به شورای امنیت برای تصمیم‌گیری و قضاوت نهایی خواهد بود. سرانجام پس از پنج سال کاسته شدن از سطح رابطه تجاری میان ایران و اروپا، از امروز تهران و کشورهای قاره سبز در مسیر احیای رابطه سیاسی و البته رونق بخشیدن بر بده و بستان‌های اقتصادی قرار خواهند گرفت. با انتشار گزارش راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اتحادیه اروپا بر تحریم‌های هسته‌ای خود خط بطلان خواهد کشید. البته بر اساس برجام، اتحادیه اروپایی هشت سال پس از روز توافق برجام یا زمانی که آژانس به نتیجه‌گیری گسترده‌تر رسیده باشد، که تمام مواد هسته‌ای در ایران در فعالیت‌های صلح‌آمیز است، هرکدام که زودتر حاصل شود تمامی مفاد «مقررات اتحادیه اروپایی» که تحریم‌های مرتبط با اشاعه را اجرایی می‌سازد، را لغو خواهد کرد. با اینهمه از روز اجرا تحریم‌های اعمال شده بر نقل و انتقال مالی، بانکداری، بیمه، سیستم سوییفت، سرمایه‌گذاری تجاری، گاز، نفت، محصولات پتروشیمی و. . . از میان برداشته خواهند شد. در سایه برجام تحریم‌های ثانویه اعمال شده از سوی امریکا هم معلق خواهند شد. وضعیت تحریم‌های اعمال شده بر ایران در امریکا به دلیل پیچیدگی‌های حقوقی و ساختار سیاسی تصمیم‌گیر در این کشور با اتحادیه اروپا و شورای امنیت متفاوت است و به همین دلیل از کلمه معلق شدن برای از میان برداشته شدن این تحریم‌ها استفاده می‌شود. به زبان ساده‌تر می‌توان گفت که از روز اجرای برجام به بعد هیچ کمپانی یا فرد غیرامریکایی که وارد گردونه تجاری با تهران شود، مورد بازخواست و جریمه در دادگاه‌های امریکایی و وزارت خزانه‌داری این کشور قرار نخواهد گرفت. البته این وضعیت برای شهروندان و اتباع امریکایی متفاوت خواهد بود و آنها همچنان به دلیل برقرار ماندن تحریم‌های اولیه نمی‌توانند وارد گردونه تجارت با ایران شوند. البته پاره‌ای از تحریم‌های اولیه امریکا در خصوص فروش تجهیزات هواپیما، واردات خاویار، فرش، پسته و چند قلم مواد غذایی دیگر هم در سایه برجام برداشته شده‌اند. آنچه می‌توان به شکل ساده گفت این است که از فردای روز اجرا دیگر رابطه تجاری ایران با ٢٨ کشور اروپایی، امریکا و سازمان ملل مانند امروز و محدود شده به تحریم نخواهد بود. ایران و ١+٥ در حالی به روز اجرا رسیده‌اند که دوطرف از ماه جولای تا به امروز مسیر پیش رو را بسیار آرام‌تر و کم‌هزینه‌تر از آنچه پیش‌بینی می‌شد، طی کرده‌اند. المانیتور در این خصوص می‌نویسد: «در شرایطی که برخی از تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند چالش‌های بی‌شمار و فرازوفرودهای فراوان رسیدن برجام به روز اجرا را تحت‌تاثیر قرار دهد، اما این پروسه بسیار آرام‌تر از آنچه پیش‌بینی می‌شد، پیش رفت. تمام طرف‌ها با وجود تمام موانعی که یک به یک از راه رسیدند، رویه‌ای منطقه‌ای را توشه راه خود قرار دادند. آن دسته از کسانی که موافق این توافق بودند امروز متفق‌القول عقیده دارند که این توافق به خوبی به دست آمد و به خوبی وارد فاز اجرا شد.» برای طی مسیر برجام در ١٠ سال آینده هم باید به برخوردهایی تا این اندازه منطقی و پایبندی تمام طرفین به تعهدهای داده شده امیدوار بود.

دورنمای برجام

با ورود به فاز اجرا، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نقش اول را در ١٠ سال آینده ایفا خواهد کرد. از این پس آژانس در بازه‌های زمانی متفاوت باید در خصوص وفای به عهد ایران در سایه برجام و همچنین جزییات برنامه هسته‌ای محدود شده اما تداوم یافته تهران گزارش‌هایی را به ١+٥ بدهد. نخستین گزارش پس از روز اجرا احتمالا در بهار ٩٥ منتشر خواهدشد. پیش‌بینی می‌شود که در آن گزارش، آژانس توضیحات مبسوط فراوانی در خصوص جزییات برنامه اتمی ایران ارایه کند. از سوی دیگر پروژه مدرن‌سازی اراک هم از اواسط سال ٢٠١٦ میلادی آغاز خواهد شد. پیش‌بینی تحلیلگران بین‌المللی این است که برداشته شدن تحریم‌های هسته‌ای ایران می‌تواند راه را برای سرمایه‌گذاری‌های تجاری خارجی بیشتر در ایران از اواسط تا اواخر سال ٢٠١٦ هموار کند. پس از روز اجرا، ایران به شکل داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرایی خواهد کرد اما در سال هشتم در یک اقدام گام به گام در صورتی که ١+٥ به تعهد خود در سایه برجام عمل کند، پروسه تصویب پروتکل الحاقی در مجلس شورای اسلامی هم عملی خواهد شد. در شرایطی که ایران و ١+٥ تمام جزییات اجرای برجام و همچنین اما و اگرها، فرصت‌ها و تهدیدهای اقتصادی در حوزه برداشته شدن تحریم‌ها را در قالب یک دستورالعمل رفع تحریم‌ها در ٢٠٠ صفحه تدوین کرده‌اند به نظر می‌رسد که در ١٠ سال آینده، عملکرد و تصمیم‌گیری‌های دولتمردان امریکایی در خصوص پایبند بودن به برجام یا تحت تاثیر قرار دادن آن است که اصلی‌ترین تهدید برای این توافق هسته‌ای تاریخی به حساب خواهد آمد.