خاکی که برای انسان مدرن منشا زندگی است

به گزارش ایانا و به نقل از خبرگزاری ایرنا، اهمیت خاک برای انسان چنان است که در عصر مدرن آن را منشأ زندگی بشر می‌دانند و در روز جهانی خاک پنجم دسامبر اعلام‌شده است که تخریب یک‌سوم خاک‌های جهان را انسان‌ها در عصر کنونی شاهد هستند.

در ایران باران‌های سیل‌آسا، بادها و توفان‌ها، گرمایش زمین، فرونشست‌ها و کاهش پوشش مرتعی و جنگلی از مهم‌ترین عوامل فرسایش خاک است، آن‌چنان‌که فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری از استانداردهای کشوری بیشتر است.

کارشناسان متخصص در بخش آب‌وخاک چهارمحال و بختیاری در میزگرد خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) مرکز شهرکرد مسائل مرتبط با این بخش را به‌طور علمی موردبررسی قراردادند و راهکارهای لازم در خصوص تقویت حوزه آب‌وخاک استان را ارائه کردند.

خاک چه اهمیتی در عصر مدرن دارد؟

مدیر آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری گفت: خاک اهمیت ویژه و حساسی دارد و بر اساس آموزه‌های دینی انسان از خاک است و به خاک‌باز می‌گردد.

غلامرضا ذاکری خاطرنشان کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال‌های اخیر بحث خاک را بسیار پُراهمیت جلوه داده‌اند و فرموده‌اند موضوع خاک از آب مهم‌تر است.

وی افزود: خاک توده‌ای پویا و زنده ناشی از فعالیت‌های شیمیایی و فیزیکی است که در حضور میکرواُرگانیسم‌های داخل خاک ایجادشده و از سنگ بستر تولید می‌شود.

ذاکری در خصوص فایده‌های خاک تصریح کرد: خاک بستر اصلی تولید مواد غذایی است و در ساختمان‌سازی، جاده‌سازی، صنایع چوب و عامل تولید در مسئله امنیت غذایی نقش مؤثر و مستقیم دارد.

وی یادآور شد: در همین راستا سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (FAO) هرسال پنجم دسامبر برابر ۱۴ آذرماه را به‌عنوان روز جهانی خاک نام‌گذاری و معرفی کرده و در سال‌های اخیر مراسم و برنامه‌های متنوعی در خصوص خاک انجام‌شده است.

مدیر آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری افزود: هدف اصلی این برنامه‌ها حفاظت خاک و فرهنگ‌سازی برای نگهداری آن است.

فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری بالا است

وی بیشترین بهره‌برداران اصلی خاک را کشاورزان دانست و گفت: با توجه به توپوگرافی چهارمحال و بختیاری و فرسایش خاک که بیشتر در جنگل‌ها و زمین‌های شیب‌دار بوده، برنامه‌های فرهنگی و عمومی برای حفظ جنگل‌ها و زمین‌های شیب‌دار انجام‌شده است و به نسبت سال‌های قبل کمتر در زمین‌های شیب‌دار مشکل ایجاد می‌شود.

ذاکری تأکید کرد: نظر به این‌که تمامی مسائل مرتبط با طرح‌های آب‌وخاک ردیف‌های اعتباری دارند اما به علت خلأ قانونی در بخش حفاظت خاک تاکنون ردیف اعتباری از سوی سازمان برنامه‌وبودجه کشور نداشته‌ایم.

وی افزود: در همین راستا با پیگیری‌های مستمر مجلس شورای اسلامی، سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت جهاد کشاورزی سال ۱۳۹۸ لایحه ارسالی به مجلس شورای اسلامی قانون شد و در بخش حفاظت خاک قانون مصوب با ۲۶ ماده اعلام و وظایف دستگاه‌های اجرایی مرتبط مشخص شد.

مدیر آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: آیین‌نامه این قانون از سوی معاونت آب‌وخاک وزارت جهاد کشاورزی به هیئت دولت ارائه شد تا مراحل ابلاغ آن به دستگاه‌های اجرایی مرتبط انجام شود.

وی یادآور شد: آلودگی خاک، حفاظت خاک، مسائل فرهنگی، تهیه برنامه‌های آموزشی و ترویجی کمتر موردتوجه قرارگرفته است و از سال ۱۴۰۱ با پیگیری‌های معاونت آب‌وخاک وزارت جهاد کشاورزی ردیف مطالعات خاک‌شناسی در خصوص خاک‌های استان‌های کشور گرفته شد.

اختصاص ۳۵۰ میلیارد ریال اعتبار برای حفاظت خاک

ذاکری با اشاره به تخصیص ۳۵۰ میلیارد ریال اعتبار ملی برای انجام این طرح در هفت استان کشور گفت: از این مبلغ ۶ میلیارد ریال به چهارمحال و بختیاری اختصاص پیدا کرد.

وی توضیح داد: در این طرح چهارمحال و بختیاری به‌عنوان استان پایلوت مشخص و یک هزار هکتار از زمین‌های زیردست سد بیدکان شهرستان شهرکرد برای عملیات میدانی مشخص و برداشت‌های میدانی انجام شد و آنالیزهای آزمایشگاهی پایانی در حال انجام است.

مدیر آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری تأکید کرد: هم‌اکنون آمادگی برای انجام این طرح در بقیه زمین‌های سد بِیدکان شهرستان شهرکرد به وسعت دو هزار و ۷۰۰ هکتار وجود دارد.

وی با اشاره به لزوم و اهمیت اصلاح الگوی کشت افزود: باید بدانیم در کجا و متناسب با زمین‌های کشاورزی چه محصولی کشت شود تا بتوان به بهره‌وری بهتری دست‌یافت.

ذاکری بیان کرد: آموزش به گروه‌های مختلف برای آشنایی با خاک و اهمیت آن از مهم‌ترین برنامه‌های مدیریت آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری به شمار می‌رود.

وی یادآور شد: چهارمحال و بختیاری دومین استان کشور است که ۷۵ مورد از فعالیت‌ها و رویدادهای مرتبط با آب‌وخاک را در سازمان جهانی غذا (فائو FAO) ثبت کرد و ۲۰۰ مورد هم در حال ثبت دارد.

مدیر آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: استفاده از دستگاه‌های کشت مستقیم و کشت حفاظتی، کاهش آتش زدن ماده آلی خاک، استفاده از کودهای دامی برای افزایش ماده آلی خاک و آموزش برای جلوگیری از شخم زدن زمین‌های شیب‌دار در کاهش فرسایش خام نقش دارد.

وی با اشاره به نبود مشکل دست‌اندازی به منابع خاک‌ در چهارمحال و بختیاری گفت: کارخانه‌های سنگ‌شکن در استان به علت انجام انفجار باعث بروز خسارت‌هایی در قنات‌ها، چشمه‌ها و خسارت به آن‌ها شده‌اند.

ذاکری به نیمه‌تمام ماندن ۳۶ پروژه آب‌وخاک با ۱۳ هزار هکتار از سال‌های قبل در چهارمحال و بختیاری اشاره و تأکید کرد: از این تعداد یک هزار و ۱۰۰ هکتار در سال جاری تکمیل و بهره‌برداری شد.

وی افزود: در دور دوم سفر رئیس‌جمهور به چهارمحال و بختیاری یک هزار میلیارد ریال برای اجرای طرح‌های تأمین و انتقال آب کشاورزی در استان پیش‌بینی شد.

مدیر آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: افزایش بهره‌وری، تولید و نیاز غذایی از مهم‌ترین عوامل افزایش سطح گلخانه‌های استان به شمار می‌رود.

میانگین فرسایش خاک در چهارمحال و بختیاری سالانه ۱۶.۷ تن است

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری نیز گفت: میانگین فرسایش خاک در این استان سالانه ۱۶.۷ تن در هکتار است.

روح‌الله کریمیان تأکید کرد: این میزان فرسایش در کشور ۱۵ تن و در دنیا پنج‌تن در هکتار برای یک‌ساله گزارش و ثبت‌شده است.

وی افزود: توپوگرافی، ارتفاع، شیب، بارش‌ها، شرایط اقلیمی، تخریب در عرصه‌های ملی، چرای بی‌رویه، تخریب عرصه‌های جنگلی و بهره‌برداری‌های غیراصولی از مهم‌‎ترین عوامل فرسایش خاک است.

چهارمحال و بختیاری نیازمند بودجه ویژه آبخیزداری

کریمیان آبخیزداری را مهم‌ترین اقدام برای کنترل فرسایش خاک اعلام و تصریح کرد: با توجه به سهم بالای چهارمحال و بختیاری در تولید آب کشور باید اعتباراتی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری در این استان اختصاص یابد.

وی یادآور شد: تاکنون اعتباراتی برای اجرای طرح‌های بیولوژیک، بیومکانیک و مکانیکی خاک هزینه شده است اما باید وضع موجود حفظ و برای ارتقای این حوزه تلاش شود.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری توضیح داد: انجام اقدامات ترویجی و آموزشی در حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری استان ارجحیت دارد و مشارکت بهره‌برداران، جوامع محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد به‌خصوص در بخش منابع طبیعی و آبخیزداری استان مهم است.

وی با اشاره به اهمیت مدیریت جامع حوضه آبخیز گفت: سعی می‌شود با توانمندسازی بهره‌برداران زمینه کاهش وابستگی آنان به چرای دام و مرتع فراهم شود.

کریمیان به برنامه‌ریزی برای کاشت یک میلیارد اصله درخت در چهار سال و در سطح ملی اشاره و تأکید کرد: این اقدام در ارتقای آبخیزداری و حفظ خاک نقش مستقیم و اثرگذار دارد.

وی افزود: چرای بی‌رویه دام از مهم‌ترین علت‌های فرسایش و تخریب زمین‌های چهارمحال و بختیاری به شمار می‌رود، البته حذف دام مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را برای بهره‌برداران به دنبال دارد.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: سال گذشته ۳۶۰ میلیارد ریال اعتبار ملی و استانی برای آبخیزداری در استان اختصاص یافت

تحقیقات ویژه بر روی آب‌وخاک

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری نیز گفت: این مرکز فعالیت خود را از سال ۱۳۶۷ شروع کرد و از همان ابتدا تحقیقات آب‌وخاک جزو اصلی‌ترین بخش‌های آن بوده است.

علی مُرشدی به تولید ارقام جدیدی از محصولات کشاورزی در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ اشاره و تأکید کرد: گندم، جو، سیب‌زمینی و لوبیا از این محصولات بود که باید در استان‌های مختلف کشور آزمایش و سازگاری هر رقم با محیط مشخص می‌شُد.

وی افزود: طرح‌های ترکیبی در کنار مطالعات جی. آی. اس. (GIS) انجام و نقشه‌های کیفیت خاک و عناصر غذایی موجود در دشت‌های استان مشخص شد تا به مدیریت جامع‌تر و منطقی‌تر ختم شود تا خاک و آب‌های زیرزمینی آلوده و خراب نشود.

مُرشدی تصریح کرد: در این طرح تناسب زمین‌ها مطرح و نقشه‌های تناسب اراضی برای مدیریت آب‌وخاک، تولیدات گیاهی و علوم دام مشخص شد و می‌توان ازلحاظ اقتصادی به کشاورزان توصیه کرد که فعالیت همه را به چه سمتی هدایت کنند.

وی یادآور شد: حضور و مقدار مواد آلی در خاک از اولویت‌های مهم و افزایش مواد آلی در خاک ضروری است.

کشت کود سبز

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری با اشاره به لزوم کشت کود سبز اظهار داشت: این مهم کمک می‌کند تا بهبود شرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک برای خاک رُخ دهد.

وی گفت: آموزش و ترویج به‌ویژه در ۲ سال اخیر موردتوجه قرارگرفته و حضور محققان در زمان کشت و داشت محصول در قالب طرح "یاوران تولید" انجام‌شده است.

مُرشدی به وجود میکرواُرگانیسم‌هایی در خاک و ارتباط آن با ریشه گیاه اشاره و تأکید کرد: چهارمحال و بختیاری با یک درصد وسعت کشور اما ویژگی‌های خاصی دارد.وی تأکید کرد: در کنار فرسایش فیزیکی خاک باید به فرسایش شیمیایی و بیولوژیکی خاک هم توجه کرد.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری افزود: حذف نامناسب کود، اُفت مواد آلی و تردد ماشین‌آلات کشاورزی باعث سِفت شدن خاک می‌شود.

وی به نمونه‌برداری از خاک و محصولات غذایی غُده‌ای مانند سیب‌زمینی و پیاز در زمین‌های کشاورزی چهارمحال و بختیاری اشاره و تصریح کرد: خوشبختانه در این تولیدات خطر جدی نیترات مشاهده نشد.

مُرشدی یادآور شد: سرعت بالاتر آب باعث افزایش فرسایش خاک و احداث بندها باعث کاهش سرعت روان آب‌ها می‌شود.

پسماندهایی که خاک را آلوده می‌کند

معاون انسانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری نیز با اشاره به اهمیت بالای خاک پسماند را چالش اصلی و نخست کشور ازلحاظ زیست‌محیطی دانست و افزود: این مهم در کاهش کیفیت خاک مؤثر است.

محسن کریمی به اهمیت جنبه زیست‌محیطی خاک اشاره و تأکید کرد: خاک نخستین زنجیره در تولید مواد غذایی است اما خاک در ایران وضعیت خوبی ندارد.

وی خاطرنشان کرد: پسماند، فاضلاب‌های صنعتی و خانگی، کودها و سَم‌های شیمیایی در فرسایش مؤثر و در این راستا خود اظهاری فصلی و سالانه در پایش خاک ویژه صنایع و کارخانه‌های تولیدی در حال انجام است.

کریمی نظارت بر مدیریت خاک را از مهم‌ترین برنامه‌های اداره کل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری دانست و یادآور شد: این اداره کل برای تقویت پوشش گیاهی و کاهش فرسایش خاک برنامه‌هایی را در دستور کار دارد.

معاون انسانی اداره کل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری گفت: فرسایش خاک عامل مهمی است و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری با احداث سدها و بندها از بروز آن جلوگیری می‌کند.

وی ادامه داد: البته انتظار می‌رود اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری عرصه‌های مرتعی و جنگلی را واگذار نکند.

کریمی تأکید کرد: مدیریت پسماند به روش نوین به شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و چهارمحال و بختیاری ابلاغ‌شده است.

وی احداث کارخانه کمپوست، بازیافت و تفکیک زباله از مبدأ را ضروری دانست و افزود: هم‌اکنون پسماندها و پساب روستایی مدیریت نمی‌شود و از طریق دستگاه‌های لجن‌کِش به سطح زمین‌های کشاورزی منتقل می‌شود.