گردشگری انبوه، آفت توسعه پایدار توریسم کشاورزی

سپیده هنوز نزده است که بیدار می‌شویم، راننده یک باغ صنعتی در حاشیه جاده را به‌عنوان مقصد برمی‌گزیند، جایی که نه صدای صبحگاهی بلبلان هست و نه دیوارهای کاه‌گلی. سرخی شفق پیداست، سوار ماشین می‌شویم و به روستایی در حوالی قمصر می‌رویم که صدای بلبلان تنها چیزی است که شنیده می‌شود؛ گل‌های محمدی بازشده‌اند و سهم ما از آن چند شاخه است.

سال‌هاست در ماه‌های فروردین و اردیبهشت، غوغای گردشگران قمصر، نیاسر و سایر مناطق گلاب‌گیری در این استان را میزبان انبوه گردشگران داخلی کرده است و تک‌وتوک گردشگران خارجی در کوچه‌باغ‌های این شهرستان چرخ می‌زنند. گردشگری کشاورزی در کاشان آیا شکننده است یا پایدار و برای بهتر شدن آنچه باید کرد؟

محسن جاوری، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان کاشان می‌گوید: در سال 96 حدود 400 هزار گردشگر داخلی و 18 هزار گردشگر خارجی از کاشان در بازه زمانی فروردین تا خرداد دیدن کرده‌اند که در بخش داخلی، سهم مراسم گلاب‌گیری قابل‌توجه است.

به گفته این مقام مسئول در همین رابطه انواع برنامه‌های نقالی از زندگی امیرکبیر، تئاتر طنز در خانه‌های تاریخی، پرده‌خوانی و جنگ‌های شادیانه گل و گلاب در دستور کار قرارگرفته تا رونق بیشتری به گردشگری این منطقه داده شود.

او سهم اشتغال از راه مراسم گل‌چینی و گلاب‌گیری را 80 نفر عنوان کرده و می‌افزاید: این معیشت درآمد دو هزار و 800 خانوار را تأمین می‌کند.

گفته‌های این مقام مسئول وجه مثبت گردشگری کشاورزی در کاشان است، اما این رویه آیا نقص‌هایی هم دارد و چطور می‌توان آن را بهبود بخشید؟ سهند عقدایی فعال در حوزه اکو توریسم و گردشگری روستایی دراین‌باره به «ایانا» می‌گوید: در شرق و جنوب شرق آسیا گردشگری کشاورزی از رونق بالایی برخوردار است. در این مناطق گردشگران می‌توانند از مراسم کاشت تا برداشت برنج را در یک قسمت کوچک از زمین کشاورزی انجام دهند.

او می‌افزاید: فارغ از اینکه مزرعه چه مساحتی داشته باشد کشاورز بخشی از آن را برای گردشگری اختصاص می‌دهد و گردشگران در گروه‌های 10 تا 12 نفره تمام فعالیت‌های مرتبط با کشاورزی را در این بخش انجام می‌دهند و در آخر نیز نان می‌پزند. در چین و ویتنام کاشت برنج و در سیلان چیدن برگ‌های چای رونق بالایی دارد و گردشگران اروپایی عمده مشتریان آن هستند که علاقه دارند زیست‌کشاورزی را تجربه کنند.

این فعال حوزه گردشگری با اشاره به اینکه ما در ایران این شیوه از گردشگری کشاورزی را نداریم عنوان می‌کند: گلاب‌گیری پتانسیل بالایی در این حوزه دارد اما در کاشان با مسئله گردشگری انبوه مواجهیم. پایان هفته اتوبوس‌های فراوانی به سمت نیاسر و قمصر سرازیر می‌شوند و آن‌ها در کنار گردشگرانی که با ماشین شخصی به این منطقه سفر می‌کنند تجربه گردشگری کشاورزی به شیوه سایر کشورها را غیرممکن می‌کنند.

او درباره تبعات این مسئله می‌گوید: باغداران و کشاورزان حق‌دارند در این شرایط از ورود گردشگران به باغ‌ها و زمین‌هایشان جلوگیری کنند زیرا این امر باعث صدمه زدن به محصولاتشان می‌شود.

عقدایی با اشاره به اینکه ایران پتانسیل بالایی در گردشگری کشاورزی دارد، اضافه می‌کند: در شمال ایران برنج‌کاری و در جنوب خراسان زعفران کاری به‌عنوان گران‌ترین ادویه جهان، قابلیت بالایی در توسعه این شیوه از توریسم دارد.

به گفته او ایران باید در گردشگری کشاورزی شیوه متفاوتی را در پیش گیرد و ادامه می‌دهد: ما باید تمرکز خود را روی گروه‌های کوچک قرار دهیم تا بتوانیم آن را به پایداری برسانیم. درحال حاضر برای گردشگران خارجی که در ایام فروردین و اردیبهشت به ایران سفرکرده و مسیر کلاسیک تهران به شیراز را طی می‌کنند، کاشان به‌عنوان مقصد سفر گنجانده‌شده است، اما ما تنها زمانی گلاب‌گیری را به این برنامه اضافه می‌کنیم که وسط هفته در این شهر باشیم و به شلوغی آخر هفته نخوریم.

او در پاسخ به این پرسش که آیا گلاب‌گیری می‌تواند یکی از گزینه‌ها و برنامه‌های دائمی تورهای خارجی باشد، می‌گوید: توریست‌های خارجی دوست دارند علاوه بر بازدید، در فرآیند مشارکت داشته باشند که چنین امکانی در نظر گرفته نشده است و ازاین‌رو نمی‌توان گلاب‌گیری را به‌عنوان یک گزینه مجزا در نظر گرفت./