اصلاح نژاد طیور بومی دومنظوره/ثبت ملی نژادهای بومی

شعله قربانی در این ارتباط به خبرنگار ایانا گفت: گزارش‌های گذشته نشان داد که جمعیت مرغ‌­های بومی در ایران در سال 1960 درحدود 30 میلیون بوده که به 12 میلیون در سال 1980 کاهش پیدا کرده است. لذا بعد از انقلاب اسلامی، به‌منظور افزایش شمار و بهره‌­وری مرغ‌­های بومی کشور و حمایت از روستائیان، فعالیت­‌های منسجمی توسط جهاد سازندگی آغاز شد.

وی افزود: درطی سه دهه گذشته، به‌طور کلی اهداف اصلی این برنامه در مجموعه وزارت جهاد کشاورزی (معاونت بهبود تولیدات دامی و مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور) شناسایی، حفاظت و اصلاح نژاد این منبع مهم تامین غذا، برای بهبود کمی و کیفی این ذخایر با ارزش بوده است.

عضو هیات علمی بخش بیوتکنولوژی موسسه تحقیقات علوم دامی گفت: با توجه به اینکه نژادهای مختلف مرغ بومی نقش مهمی را در اقتصاد روستایی بیشتر کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته ایفا می­‌کنند، با پرورش آن‌­ها در بخش­‌های فقیرنشین و حاشیه­‌نشین روستایی، پرورش­‌دهندگان می‌­توانند درآمد کمکی کسب کرده و گوشت و تخم‌­مرغ مغذی آنها را برای مصرف خود مورد استفاده قرار دهند.

وی ادامه  داد: همچنین مرغ­‌های بومی به دلیل تحمل در برابر بیماری­‌های شایع طیور و نوسانات کمی و کیفی خوراک، در مناطق محل پرورش، محبوبیت داشته و نگهداری آن­ها با حداقل هزینه و یا حتی بدون هیچ‌گونه هزینه‌­ای انجام­‌پذیر است و از طریق اعمال تغییراتی در تغذیه، روش پرورش و مسایل بهداشتی مرغ‌­های بومی، می­‌توان عملکرد آن­ها را بهبود بخشید.

قربانی گفت: به‌طور کلی بهبود ژنتیکی جمعیت مرغ‌­های بومی را از طریق برنامه‌­های اصلاح نژادی از قبیل انتخاب، آمیخته‌­گری و یا به‌کارگیری هر دو روش می‌توان پیش برد. معمولا انتخاب پرندگان برتر در برنامه­‌های اصلاح نژادی ممکن است زمان‌بر باشد، اما اجرای آن، پیشرفت دائمی را سبب خواهد شد.

وی ادامه داد: با توجه به اهمیت پرورش، توسعه و افزایش بهره‌­وری نژادهای مختلف مرغ بومی در کشور، برنامه تکثیر این نژادها توسط معاونت بهبود تولیدات دامی در قالب تأسیس ایستگاه‌­های اصلاح­ نژادی در 6 استان شامل اصفهان، خراسان­ رضوی، فارس، یزد، آذربایجان‌­غربی و مازندران اجرایی شده است.

عضو هیات علمی بخش بیوتکنولوژی موسسه تحقیقات علوم دامی اضافه کرد: همچنین در جهت بهبود این نژادها، اصلاح نژاد صفات اقتصادی مهم در این ایستگاه­‌ها از سال­‌ها قبل آغاز شده است.

وی اضافه کرد: طرح ملی اصلاح نژاد مرغ بومی که از مهمترین اهداف آن حفظ ذخایر ژنتیکی توده مرغ‌­های بومی کشور است با توجه به قدمت 30 ساله، توانسته است ضمن حفظ ذخائر ژنتیکی، توان تولید مرغ‌­های بومی را در شرایط روستایی افزایش داده و موجبات کمک به اقتصاد خانوار روستایی را فراهم کند و در صورت عدم اجرای این طرح بلندمدت و با ارزش، ما تا به امروز ذخایر ژنتیکی ارزشمند طیور بومی خود را از دست داده بودیم.

قربانی گفت: زمان آغاز به کار اصلاح نژاد در ایستگاه­‌های مرغ بومی یکسان نبوده و پرندگان موجود در این مراکز در نسل‌های متفاوتی قرار دارند و لذا پیشرفت ژنتیکی در بین ایستگاه‌های مرغ بومی کمی متفاوت است. استراتژی اصلی در طرح ملی اصلاح نژاد مرغ بومی، تولید مرغ دومنظوره برای شرایط پرورش در روستا، با هدف افزایش وزن بدن، کاهش سن اولین تخم‌گذاری (سن بلوغ جنسی)، افزایش تعداد تخم مرغ و افزایش وزن تخم مرغ بوده است. نتایج کلی این طرح ملی نشان داده است که، برنامه اصلاح نژاد انجام شده در ایستگاه­‌های اصلاح نژادی مرغ بومی ساختار ژنتیکی را بهبود بخشیده است.

وی بیان کرد: به‌طور میانگین، وزن بدن پرندگان در این ایستگاه­‌ها، به میزان 700 -500 گرم در طی سال‌ها انتخاب ژنتیکی، افزایش داشته و وزن بدن پرندگان در 12 هفتگی به‌طور میانگین به حدود 1.5 تا 1.7 کیلوگرم رسیده است. همچنین تعداد تخم مرغ در یک دوره یکساله از 80-70 عدد به 220-160 عدد افزایش یافته است. عضو هیات علمی بخش بیوتکنولوژی موسسه تحقیقات علوم دامی یادآور شد: اگر در طی سال­‌های گذشته، هدف و برنامه اصلاح نژاد تولید مرغ تک منظوره( تخم‌گذار یا گوشتی) در این ایستگاه‌ها دنبال می‌­شد،  تولید به میزان قابل توجهی بیشتر از مقدار فعلی بود.

قربانی با تاکید بر مقاومت بسیار بالاتر طیور بومی در مقایسه با طیور صنعتی، بیان کرد: جامعه هدف برای اصلاح نژاد مرغ‌های بومی، خانوارهای روستایی تعریف شد، تا جامعه روستایی هم حفظ و نگهداری این نژادها را بر عهده بگیرد و هم این مرغ‌ها در کنار تامین پروتئین خانوار، به اشتغال این جوامع کمک کنند.

وی گفت: از آنجایی که برای جوامع روستایی، هم وزن‌گیری مرغ و هم میزان تولید تخم مرغ حائز اهمیت بود،  لذا سیاست ما بر اصلاح نژاد با هدف تولید مرغ بومی دو منظوره قرار گرفت. عضو هیات علمی موسسه تحقیقات علوم دامی گفت: در حال حاضر مرغ‌های ارومیانا مربوط به شمال غرب کشور واستان آذربایجان، مرغ پارسه مربوط به جنوب کشور و استان فارس، مرغ ایساتیس مربوط به جنوب شرق کشور در استان یزد، مرغ سپاهان در مرکز کشور و استان اصفهان، مرغ کاسپین مربوط به شمال کشور و مرغ توسیکا مربوط به منطقه شمال شرق و استان خراسان هستند.

این محقق با اشاره به ویژگی کم توقع بودن این مرغ‌ها اضافه کرد: در شرایط پرورش در ایستگاه، این طیور از برنامه جیره‌ای معمولی و نه در حد طیور صنعتی استفاده می‌کنند. ولی در شرایط روستا حتی این جیره معمولی نیز در اختیار طیور نیست و مرغ از هر آنچه که در محیط در دسترس باشد، تغذیه می‌کند. اما این طیور با انتقال به محیط روستایی و در شرایط صفر تغذیه‌ای کاهش عملکرد محدودی داشتند، ولی باز تولید اقتصادی ارائه دادند و مرگ و میر پایینی نیز داشتند. در حالی است که نژادهای صنعتی مرغ، در روستا نمی‌توانند بیشتر از یک هفته دوام بیاورند.

قربانی در این ارتباط گفت: با توجه به وابستگی صنعت طیور کشور به کشورهای خارجی می‌توان ادعا کرد فعالیت بیش از ۳۰ ساله وزارت جهاد کشاورزی و ایجاد ۲۰ تا ۳۰ نسل مرغ بومی شجره‌دار، راه را برای ایجاد لاین مرغ بومی تخم‌گذار باز کرده است و این تحقیقات می‌تواند حائز اهمیت بسیار زیادی باشد.

ثبت ملی مرغ‌های بومی

همچنین موسسه تحقیقات علوم دامی کشور درراستای سیاست‌ها و پروتکل‌های تدوین شده سازمان خواربار جهانی(FAO)، به منظور حفظ ژن و ثبت جهانی مرغ­‌های بومی کشور که نتیجه 30 سال عملیات اصلاح نژادی است، برنامه ثبت ملی مرغ­‌های بومی کشور(در شش مرکز اصلاح نژادی مرغ بومی کشور) را به انجام رسانده است و خوشبختانه هفته گذشته در کمیسیون ثبت ملی نژادهای بومی، این شش نژاد ثبت شدند.

قربانی تاکید کرد: در صورتی که ثبت و مستندسازی این نژادها به نام کشور ایران انجام شود و این طیور شناسنامه ثبت داشته باشند، امکان صادرات آن به کشورهای متقاضی از جمله عراق، افغانستان و .... وجود خواهد داشت.

وی به نژادهای قدیمی بومی ایران اشاره کرد و گفت: نژادهای مهم مرغ بومی شامل مرغ مرندی، مرغ خزک، مرغ دشتیاری،  مرغ گردن لخت و ... نیز به نوعی در معرض خطر انقراض هستند. بعضی از این نژادهای بومی ایرانی، ایستگاهی برای توسعه ندارند و شاید به ندرت بتوان در روستاها مرغ‌های خالصی را از این نژادهاپیدا کرد.