گیاه‌پالایی راهکاری جدید و کم‌هزینه برای رفع آلودگی خاک و آب

منصوره تشکری‌زاده در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا بیان کرد: آلودگی محیط زیست با فلزات سنگین یک مشکل جدی و در حال رشد در کشور است به همین دلیل کرمان از استان­های صنعتی ایران است که کارخانه­ها و معادن مختلفی در آن قرار دارد بنابراین ایــن صــنایع می­توانند به افزایش سطح فلزات سـنگین در گردوغبار، خاک و آب منجر شوند.

وی ادامه داد: تعدادی روش شیمیایی و فیزیکی برای تمیز کردن خاک و آب با تبدیل یون­های فلزی به اشکال نامحلول وجود دارد که همه آن‌ها بسیار گران هستند و به‌سختی می­توان آن‌ها را در هزاران هکتار اعمال کرد.

عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کرمان در خصوص ارائه یک‌ راه‌حل مناسب برای این معضل بیان کرد: یافتن برخی از گیاهان متحمل به فلزات سنگین که مواد مؤثر نهایی آن‌ها نیز آلوده نشوند، می‌تواند یک جایگزین برای حل این مشکل باشد.

زیست پالایی یک فناوری جایگزین برای حذف آلاینده‌های مختلف

تشکری‌زاده افزود: در سال­های اخیر زیست پالایی به‌عنوان یک فناوری جایگزین برای حذف آلاینده‌های مختلف در خاک و آب اهمیت زیادی پیدا کرده است.

وی اضافه کرد: گیاه‌پالایی یک فنّاوری با هزینه کم و ساده است که از گیاهانی نظیر گیاهان علوفه­ای، گونه­های چوبی و بوته­ها به‌منظور خروج، نگهداری و بی‌اثر کردن آلاینده­های زیست‌محیطی نظیر فلزات سنگین، عناصر کمیاب، ترکیبات آلی نفتی و مواد رادیواکتیو در خاک و آب استفاده می­کنند. این گیاهان قادرند فلزات سنگین را از خاک جذب، انتقال و تثبیت کرده و در اندام‌های خود تجزیه کنند.

عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی کرمان بابیان اینکه بعضی از گونه­های اختصاصی گیاهان می­توانند فلزات سنگین را به اندام هوایی انتقال دهند، ادامه داد: برداشت اندام هوایی غنی از فلزات سنگین از مکان­های آلوده می­تواند در خروج فلزات سنگین از خاک بدون صرف هزینه­های بالایی همچون خاک‌برداری و انتقال و خروج خاک­های سطحی از منطقه مؤثر باشد. همچنین بیش اندوزها گیاهانی هستند که می‌توانند فلزات سنگین را تا حد غیرطبیعی در اندام هوایی خود تجمع دهند.

تشکری‌زاده ادامه داد: گیاه­پالایی موفق بستگی زیادی به انتخاب صحیح گیاه باقدرت بالای تجمع فلز دارد.

معرفی 400 گونه گیاهی باقدرت تجمع بالای فلزات

وی با اشاره به معرفی گونه‌های گیاهی مختلف جهت گیاه­پالایی فلزات سنگین بیان کرد: تقریباً 400 گونه گیاهی از 45 خانواده گزارش‌شده که قدرت تجمع بالای فلزات را دارند. برخی از این خانواده‌ها شامل براسیکاسه، فاباسه، افوربیاسه، آستراسه، لامیاسه و اسکروفولاریاسه هستند.

عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی کرمان ادامه داد: به‌عنوان مثال گیاه نعناع فلفلی و سوسنبر را می‌توان با موفقیت در مناطق بسیار آلوده به فلزات سنگین بدون آلودگی محصول نهایی مواد مؤثر، کشت کرد. این گیاهان محصولات بسیار سودآوری هستند و می‌توانند به‌عنوان جایگزینی مناسب برای سایر گیاهان حساس به آلودگی استفاده شوند.

تشکری‌زاده بیان کرد: شاهدانه و اسطوخودوس نیز گیاهانی با زیست‌توده بسیار بالا و قابلیت جذب و تجمع فلزات سنگین در ریشه و اندام هوایی هستند و کاندیدای خوبی برای گیاه‌پالایی خاک­های آلوده به فلزات هستند. از میان گیاهان خانواده براسیکاسه، خردل هندی از سایر گیاهان به دلیل قدرت بالای استخراج فلزات سنگین و به‌خصوص کادمیوم مجزا شده است.

وی اضافه کرد: همچنین ریشه خردل در انتقال فلزاتی مانند کادمیوم، کروم، مس، نیکل، سرب و روی نقش دارد و این گیاه باعث کاهش 28 درصدی سرب و کاهش 13-48 درصدی سلنیوم از خاک می­شود.

تشکری‌زاده با بیان اینکه برخی گونه­های کلم، کاهو و تنباکو باعث تجمع سطوح بالای کادمیوم در برگ‌ها می‌شوند، افزود: همچنین گل آفتاب‌گردان می­تواند فلزاتی نظیر سرب و سزیوم را از محلول‌های آبی درکشت هیدروپونیک منتقل کند. خردل و آفتاب‌گردان همچنین باعث افزایش جذب مس از خاک می­شوند.

وی ادامه داد: برخی گیاهان خانواده­های فاباسه و افوربیاسه و برخی محصولات غله­ای مثل ذرت، سورگوم و یونجه به‌طور موفق در یک دوره منطقی و قابل‌قبول جهت پالایش خاکه‌ای آلوده با فلزات سنگین می­توانند به کار روند.

مزایای گیاه‌پالایی چیست؟

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کرمان در توصیف مزایای گیاه‌پالایی بیان کرد: با افزایش سالانه فلزات سنگین در محیط زیست، رفع و پالایش این آلاینده­ها از منابع آب‌وخاک جهت حفظ سلامت محیط زیست و تجدید زیست‌بوم و سلامتی انسان بسیار مهم است.

تشکری‌زاده ادامه داد: گیاه­پالایی یک راهکار جدید، سبز و خوشایند جهت پالایش آلاینده­ها و یا جابه‌جایی آلودگی از سایت­های آلوده است. این تکنولوژی سبز می‌تواند بدون هیچ اثر مخرب بر ساختمان خاک باعث پالایش خاکهای آلوده شود.

وی بیان کرد: برخی گیاهان علفی و چوبی پتانسیل قابل‌توجهی جهت جذب فلزات سمی از منابع خاک دارند که به‌عنوان هایپر اکومولیتور (قدرت بالای تجمع فلز) مطرح می­شوند. همچنین با استفاده از مهندسی ژنتیک نیز می‌توان گیاهان مقاوم به فلزات سنگین ایجاد کرد.