ورود اقتصاددانان به مسئله بحران آب/ غیراقتصادی بودن انتقال آب بین حوضه‌ای/ کمبود اطلاعات بزرگ‌ترین سد پیش روی تشکیل بازار آب

با توجه به گسترش بحران آب در سراسر جهان، تصمیم‌سازان کشورهای مختلف در رویکردهای جدید، به این ماده حیاتی به‌عنوان کالایی اقتصادی نگاه کرده و تلاش می‌کند با فرمول‌های اقتصادی، برای توزیع بهتر این منبع، راهکارهایی بیابد. عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف نیز در این باره گفت: با توجه به رویکردهای اقتصادی راه یافته به مسئله آب، دولت‌ها حتی برای اهداف محیط زیستی نیز به خرید آب روی آورده‌اند.

به گزارش خبرنگار ایانا، در نخستین نشست نیم‌روزه اقتصاد آب که امروز در دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد، سید فرشاد فاطمی اردستانی عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف پیشنهاد کرد: تئوری‌های اقتصادی مرتبط با آب به صورت طرح‌های آزمایشی و یا موضوعات پایان‌نامه‌های دانشجویی، پیگیری شود.

وی افزود: برای حل بحران آب به نظر می‌آید مجموعه‌ای از انتخاب‌ها پیش روی سیاستگذاران قرار داشته باشد.

به گفته فاطمی مسئله خرید آب، اجرای طرح نکاشت یا بازنشستگی زمین، انتقال نیروی انسانی، استفاده از فن‌آوری و تغییر الگوی کشت، تغییر سیاست‌های بازار محصولات کشاورزی، انتقال آب بین حوضه‌ای و تشکیل بازار آب راهکارهایی اقتصادی است که برای حل بحران آب و مدیریت تخصیص منابع، در سراسر جهان به آن توجه شده است.

وی ادامه داد: در ایران اگر قصد داشته باشیم طرح نکاشت را اجرا کنیم، باید حتما توجه داشته باشیم که اجرای این طرح با آزاد کردن آب و زمین همراه باشد.

این عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد اضافه کرد: برخی کشورها تصور می‌کنند با انتقال نیروی انسانی (کشاورزان) از یک منطقه دارای بحران آب می‌توانند به حل این بحران کمک کنند اما از آنجا که در ایران درصد تملک زمین نسبت به افراد بسیار کم است، این شیوه مدیریتی در کشور ما کارایی ندارد.

وی درباره استفاده از فن‌آوری و تغییر الگوی کشت از حالت آبی به دیم گفت: با تبدیل کردن اراضی آبی به دیم، بدون شک به ذخیره آب کمک کرده‌ایم. اما استفاده از روش‌های نوین آبیاری منجر به ذخیره‌سازی آب نمی‌شود. در ایران اجرای این شیوه‌ها ممکن است در یک مزرعه مصرف آب را کاهش داده باشد اما در کل حوضه آبریز با افزایش مصرف آب روبه‌رو بوده‌ایم.

فاطمی افزود: واقعیت این است که در ایران باید زمانی که درباره تکنولوژی در آبیاری سخن می‌گوییم، به جنبه‌های مختلف این مسئله هم توجه کنیم.

وی بیان کرد: اعمال محدودیت در بازار محصول و نهاده‌ها نیز در تمایل کشاورزان برای کشت یا عدم کشت یک محصول تاثیرگذار است. معمولا دولت‌ها تلاش می‌کنند با ایجاد محدودیت در نقل و انتقال محصولات آب‌بر از یک منطقه به منطقه دیگر، سطح زیر کشت این محصولات را کنترل کنند. در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز ما قصد داشتیم برای کشت چغندر چنین محدودیتی را اعمال کنیم.

انتقال آب بین حوضه‌ای تنش اجتماعی می‌آفریند

این عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد با اشاره به توجه دولت‌ها به مسئله انتقال آب بین حوضه‌ای برای حل بحران آب، عنوان کرد: در کشورهایی که توزیع جمعیت و منابع آبی یکسان نیست به مسئله انتقال آب بین حوضه‌ای توجه ویژه‌ای می‌شود اما ملاحظات جدی در زمینه اقتصادی بودن این طرح‌ها وجود دارد.

وی همچنین تأکید کرد: اقلیم ایران خیلی پرآب نیست و انتقال آب بین حوضه‌ای ممکن است منجر به تنش اجتماعی شود.

این عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد گفت: بازار آب نیز یکی از ابزارهایی است که در مناطق کم آب به آن توجه شده است. یکی از معضلات اصلی ایران در تشکیل بازار آب این است که نمی‌دانیم چه کسی، کجا و به چه منظوری آب برداشت می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: اگر خرید آب قانونی شود باید مطمئن باشیم که کشاورزان از منابع دیگر آب مورد نیاز خود را تامین نمی‌کنند، شکل‌گیری بازار آب می‌تواند در نظام توزیع این ماده حیاتی تاثیرگذار باشد.

فاطمی گفت: به نظر می ‎ رسد خرید حق‌آبه زیست محیطی در شرایط کنونی ایران یک ضرورت باشد. برای دستیابی به این مهم نیازمند تشکیل بازار آب هستیم. برای تشکیل بازار آب نیز ابتدا باید تکلیف برداشت‌های غیر مجاز را مشخص کنیم. دستگاه‌های اندازه‌گیری آب در سطح بهره‌بردار ایجاد کنیم. تخمینی از میزان آب استحصال شده داشته باشیم و سپس قبل از خرید حق‌آبه، از میزان برداشت مطمئن شویم.

وی ادامه داد: در ایران عموما حق‌آبه‌های ما به صورت حجمی به ذی‌نفعان تحویل شده است، اما این حجم تحویل شده، درصدی از آب حوضه نبوده‌ و از افت سطح آب تاثیر نگرفته است. بلکه بر اساس نیاز مصرف‌کننده، حجمی از آب، بدون توجه به پتانسیل سرزمین به وی تحویل شده‌ ‎ است.

این عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد تأکید کرد: برای قیمت‌گذاری آب در ایران به منظور ایجاد بازار آب باید به دنبال ساز و کارهای درون‌زا برویم.

وی ادامه داد: برای تشکیل بازار آب جدیت لازم در دستگاه‌های مالی و اجرایی بسیار ضروری است.

ترسیم مدلی تجربی برای بحران آب

فاطمی تأکید کرد: ما در ایران هنوز برای ارایه یک تصویر کلی از منابع آب با جزییات مورد نیاز تصمیم‌سازان، مشکل داریم. از وضعیت تمام حوضه‌های آبریز اطلاعات زیادی داریم اما تصویر کلی که باید مقابل سیاستگذاران قرار دهیم تا وضعیت آب کشور مشخص شود، در دسترس نیست. بنابراین سیاستگذار نمی‌داند که چگونه باید برنامه‌ریزی کند.

وی گفت: برای شناسایی عوامل موثر بر بحران آب ایران، نیازمند مدلی تجربی هستیم که تاثیر عوامل مختلف موثر بر بروز بحران، در این مدل مشخص شود.

این عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد تأکید کرد: باید مدل کمّی، به‌منظور اثبات وجود بحران آب در ایران، حتی در بهترین شرایط اقلیمی نیز تعریف شود. تا به محض بهبود وضعیت بارش‌ها بحران را فراموش نکنیم.

وی اضافه کرد: باید حقوق مالکیت آب در ایران را بهتر و دقیق‌تر بشناسیم. سال‌هاست با وجود اینکه خرید و فروش آب در ایران ممنوع است اما مردم به صورت غیر قانونی مبادرت به این کار می‌کنند. به همین دلیل باید ابزارهای سیاستگذاری در موضوع آب شناخته شود تا بتوانیم در راه تشکیل بازار آب گام برداریم.

فاطمی عنوان کرد: از برنامه سوم توسعه، تشکیل بازار آب در دستور کار دولت بوده است اما سیاستگذاری اجرایی برای تشکیل بازار آب نداشته‌ایم.

وی یادآور شد: به نظر می‌آید باید به تعیین جایگاه آب در چشم انداز توسعه کشور بیشتر توجه شود./

L-951012-02