کشاورزی و کارآفرینی، اولویتهای مهم مستند «بازگشت»

هدفی که گویا در مجموعه مستند «بازگشت» به آن توجه شده است.

بابک بهداد کارگردان عرصه مستند،متولد 1352 و دانش آموخته رشته کارگردانی سینماست. او همچنین سال 90 بازرس انجمن مستند سازان بوده است. او مستند سازی را از سال 1374    آغاز کرده و تولید و ساخت 15 فیلم مستند و پنج مجموعه تلویزیونی برای سیما و کشور اسپانیا در کارنامه خود دارد. ساخته های او در بیش از 50 جشنواره و رویداد فرهنگی خارجی و داخلی شرکت داشته اند. بعضی از فیلمهای مستند او عبارتند از:شناسنامه، نخل روز دهم،دستها و نجواها،چراغی که روشن شد،در خانه پدربزرگ، بهارستان و چوپان زنبور.

بخش نخست گفت و گوی ایانا را با این مستندساز از نظر می گذرانید.

گویا در حال تولید مجموعه ای به نام «بازگشت» هستید که با محوریت کارآفرینی و نیز زیست بوم متنوع ایران ساخته می شود. 

-بله، «بازگشت» یک مجموعه مستند است که برای شبکه مستند سیما آماده می شود. دو سال پیش مصوب شد، شش ماه کارهای تحقیقاتی اش طول کشید و به کارآفرینان روستایی می پردازد. کارآفرینانی که در حوزه های کشاورزی، گردشگری، بوم گردی و صنایع مختلف کار می کنند. در هر قسمت هم به یک کاراکتر و شغل پرداخته می شود.

تنوع استانها و مشاغل هم حتما رعایت شده...

- بله دقیقا این مسئله را در نظر داشتیم. مثلا در حوزه دامداری به یک مزرعه پرورش شترمرغ در یزد رفتیم. در گیلان، قم و شهرهای دیگری هم تصویربرداری داشتیم. پروژه جالبی بود، از آن جهت که با افراد خلاقی در حوزه کارآفرینی آشنا شدیم. افرادی که از همین طریق اقتصاد و اجتماع آن منطقه خاص را متحول کرده اند. صندوق کارآفرینی امید و جهاد کشاورزی در معرفی این افراد کمک های موثری به ما کردند و در نهایت با تحقیقاتی چند نفر را انتخاب کردیم و در این مجموعه به بررسی شرایط کار و زندگی آنان پرداختیم.

از جمله ما به روستایی به نام مافیکندی در سلماس رفتیم. شغل بومی آنجا مجسمه سازی است و آقایی در آنجا با ایجاد کارگاه هایی شغل ایجاد کرده و از آنجا به نوعی یک قطب مجسمه سازی ساخته است. یا به روستایی نزدیک میاندواب رفتیم که زنان آنجا یک تعاونی مصرف راه اندازی کرده اند. ضمن اینکه دیدبان محیط زیست هم هستند و از دریاچه ها و مردابها و جانوران آبی آنجا حمایت می کنند. کلاسهای آموزشی ای را هم در این باره برگزار می کنند که داوطلبان بیشتری را جذب کنند. ضمن اینکه عروسک سازی را به عنوان هنری با قدمت 300- 400 ساله در آن منطقه احیا کرده اند. فعالیت زنان در اثر همین ابتکارات و عملکردها در آن منطقه خیلی زیاد شده که ما به بخشی از آن در مستندمان پرداخته ایم.

دیدگاه شما بیشتر از سوی یک هنرمند بوده یا کسی که سفارشی را پذیرفته و بیشتر روی موضوع متمرکز بودید تا ساختار؟

-این پروژه سفارش شبکه مستند بود، ولی من تلاش کردم صرفا با نگاه سفارشی این مجموعه را نسازم. به هر حال من هم دیدگاه خاص خودم را در مستندسازی دارم. از سوی دیگر به معماری، فرهنگ، غذاها و دیگر ویژگیهای ایرانی علاقه زیادی دارم و مستندهای زیادی در این باره ساخته ام. پیش از «بازگشت» یک مجموعه مستند به نام «دسترنج» برای شبکه مستند ساخته بودم که باعث شد دوباره دعوت به کار شوم. ویژگی مستند «بازگشت» این است که در فضایی کاملا روستایی روایت می شود و به مسئله مهم مهاجرت معکوس در آن پرداخته ایم. این مردمی که مهاجرت کرده اند و در میانشان جوانان تحصیلکرده هم وجود دارد، در بازگشت به روستا به شکوفایی اقتصاد منطقه کمک  می کنند. صنایع دستی را احیا می کنند و من به چشم دیدم که تلاش و حضور مردم در روستاها چقدر به امتداد جریان زندگی در آنجا کمک می کند. نکته ای که در مستند هم قابل درک است.

فکر می کنید این مستند بتواند روی بهبود شرایط اقتصادی و گردشگری مناطقی که در آنجا تصویربرداری کرده اید تاثیرگذار باشد؟!

-بله کاملا. اتفاقا قسمتی از مستند «بازگشت» را در روستای حلیمه جان در گیلان گرفتیم. آنجا دریاچه ای داشت که گرفتار آلودگی شده بود، ولی اهالی منطقه جمع شدند و با تمیز کردن آنجا، دریاچه مذکور را به یک هدف گردشگری تبدیل کردند.

در بعضی از این مستندهایی که با محوریت کشاورزی و بومگردی ساخته  می شوند، بویژه در نمونه های خارجی در کنار پرداختن به عملکرد کشاورزان و معرفی محصولاتشان، به جنبه های جذاب توریستی قضیه هم توجه خاصی می شود. نکته ای که از جهت اقتصادی و تجاری می تواند روی وضع اهالی منطقه هم موثر واقع شود. شما روی این بُعد از مستند هم تکیه داشتید یا بیشتر بحث هنری اش برایتان جذاب بوده و اولویت داشته است؟

-بله، حتما داشتم. اتفاقا قبلا چند مستند در حوزه گردشگری در مناطق کویری و شمال کشور کار کرده بودم و این دیدگاه مدنظرم بود. اگر شما در مستند از شکل معماری، بافت فرهنگی، پوشش، آداب و مراسم های ویژه  یک روستا در صورت سرپا بودن تصویر تهیه کنی، همه اینها در معرفی جذابیتهای توریستی اثرگذارند. نوع ارائه این موارد در صورت جذابیت، قطعا برای تماشاگر کنجکاوی برانگیز خواهد بود و او را مشتاق سفر به آن منطقه خواهد کرد. در واقع صرفا روی شخص متمرکز نشدیم و به منطقه هم پرداختیم. جغرافیا و محیط هم در همین مجموعه «بازگشت» جذابیت توریستی دارد. خوشبختانه در ایران هم اغلب مناطق از چنین پتانسیلی برخوردارند.

بیشتر در کدام استانها کار کردید؟

-به روستاهای زیادی سفر کردیم. به قم رفتیم که آنجا مردی پرورش کاکتوس دارد و سه هزار نوع از این گیاه را پرورش می دهد و به گفته او همین گیاه موجب جذب گردشگر هم شده است. در لرستان به زندگی و فعالیت آقای عالیخانی پرداختیم که زنبوردار نمونه کشور است. زمانی که آنجا کار می کردیم با چند گردشگر هم برخوردیم که برای دیدن آبشارهای آنجا آمده بودند و چون سایت پرورش زنبور این آقا خیلی جذاب بود و محصولاتش از نظر دارویی هم اهمیت و کارکرد دارند، گردشگران از آن سایت هم دیدن کردند. 

در یزد هم یک کارآفرین به نام آقای زارع را دیدیم که چند کارخانه تاسیس و برای مردم آن منطقه ایجاد شغل کرده است. او حتی پارک و منطقه تفریحی هم برای مردم ایجاد کرده است که به همه آنها پرداختیم. به آذربایجان شرقی و غربی، مازندران، گیلان و خیلی جاهای دیگر رفتیم. البته در واقع محوریت مستند «بازگشت» آدمها و شغلهایشان هستند که به ضرورت و اولویت، جذابیتهای منطقه را هم به تصویر کشیده ایم. 

یا در روستای اسطلخجان در رودبار به مزرعه زنی رفتیم که محصولات کشاورزی ارگانیک تولید می کند و برای زنان منطقه هم کارآفرینی کرده است. او باغ خیلی بزرگی دارد و صیفی جات  و میوه می کارد. این قسمتی از مجموعه «بازگشت» است که چند بخش آن پخش شده. بعد از پخش حودش با ما تماس گرفت  وگفت تعداد مشتریان ما بعد از پخش مستند شما خیلی بیشتر شده است. حتی از روابط عمومی شبکه هم تماس گرفتند  وبه من گفتند خیلی از بینندگان سراغ تلفن این خانم را داشتند تا محصولاتش را خریداری کنند. طبیعی هم هست، چون اغلب مردم دنبال تغذیه سالم هستند. اساسا مستند این قابلیت را دارد که این طور تاثیرگذار باشد.

اتفاقا مجموعه ای شش قسمتی به نام «ایل من» را هم کار کرده ام که مستندی دیدنی درباره کارآفرینان عشایری از کار درآمده.از جمله به خراسان شمالی رفتیم و از عشایر کرمانجی و نوع زندگی آنان تصویر گرفتیم. آنجا در حوزه گلیم و جاجیم با خانمی به نام ذوالفقاری آشنا شدیم که کارهای مهمی انجام داده و در کنار ابعاد اقتصادی حرفه اش، توانسته جذابیتهای توریستی نیز برای منطقه ایجاد کند. در این مجموعه به نشانه های اصیل زندگی عشایر از گوسفندداری،سیاه چادر برپا کردن، نان پختن و ... پرداختیم.

مستند «بازگشت» الان در چه وضعیتی است؟

-الان تقریبا آماده پخش شده و پس از یکسال انجام مراحل فنی و تدوین و بعد از دوسال درگیریهای تولید و ...، تحویل پخش شبکه مستند شده است. فکر می کنم از اواخر مرداد به صورت هفتگی روی آنتن رود.

به نظر شما شبکه مستند الان به اهداف مدنظرش رسیده؟ با توجه به تلاش تلویزیون برای تجمیع این گونه از برنامه سازی در شبکه مستند، این شبکه توانسته موفق باشد؟

-بله، بویژه در این دو سال اخیر جذب مخاطب بالایی داشته است. این مسئله را در گفت و گو با مردم روستاها و شهرهای مختلف حس کرده ام و جزو شبکه های مورد توجه بینندگان است و همه ژانرها را هم در این قالب پوشش می دهد.

-تلویزیون امروز در حوزه مستند برنامه ریزی های نسبتا مناسبی داشته و در کنار تاسیس شبکه ای مختص آن، در شبکه های دیگر هم مستندهای جذابی مثل «مستند ایران» یا همین اواخر «ایرانگرد» را داشتیم که از شبکه های سراسری دیگری پخش شد و نوروز امسال جزو پربیننده ها بود. با این حال به نظر شما تلویزیون یا نهادها و سازمانهای دیگر چه اقدامات دیگری را می توانند برای جذب مخاطب هدف در حوزه مستند انجام دهند؟

-به نظرم اگر تبلیغ شبکه مستند در شبکه های دیگر انجام شود، از حیث جذب مخاطب موثر خواهد بود. ضمن اینکه افزایش کیفیت تولیدات هم می تواند فاکتور مهمی برای بیشتر دیده شدن باشد. برنامه خوب  و جذاب برای بیننده، مخاطب خودش را در هر بستر و شبکه به سرعت پیدا خواهد کرد. ضمن اینکه شبکه ها باید در حوزه مستند به تنوع موضوعات هم توجه داشته باشند. موضوعات اجتماعی و تاریخی می توانند خیلی جذاب باشند. ایران هم این پتانسیل را دارد. آن مستند «ایرانگرد» که شما مثال زدید را من دوست دارم، اما به نظرم خیلی درجه یک نیست و ما آثار مشابه به مراتب جذاب تری را داشته ایم.یکی از دلایل بیشتر دیده شدن «ایرانگرد» شاید پخش آن از یک شبکه سراسری باشد. «ایرانگرد» به نظرم بخش ساده مستندسازی است که شما دوربین را بکارید و نریشن بگویید. ساختارهای بهتری هم برای این مستندها وجود دارند که باید روی آنها کار شود. شما ببینید مجموعه های جذابی که بی بی سی  یا شبکه نشنال جئوگرافیک کار می کنند چقدر مخاطب جهانی دارند و بارها در سطح بین المللی نمایش داده می شوند.

ادامه دارد....