کشت مکانیزه برنج و کاهش 40 درصدی هزینه‌ها

دشت هنوز از باران شب پیش خیس و گل‌آلود است اما از باران خبری نیست. از بالای سرازیری تپه، زمین‌های در گودی افتاده دشت، پر از آب هستند و کیپ هم خزیده‌اند و زیر نور خورشید چشم را می‌زنند. دشت زیر آفتاب نصفه و نیمه پهن شده و کرت‌های چهارگوش جدا شده یکی در میان یا از آب خیس‌اند و سبزی تُنُکی دارند یا سبزی‌هایشان جان گرفته و آب کمتری دارند. بعد از صدای پرندگان و تعدادی اردک که از دور شنیده می‌شود، صدای موتور تنها صدایی است که سکوت مزرعه را می‌شکند.

اینجا یکی از مزارع نمونه کشت برنج در شهرستان جویبار مازندران است که کشت برنج را مکانیزه انجام می‌دهد. از تپه که سرازیر می‌شوی، زمین‌های شمالی (سمت چپ) با دستگاه نشازن برنج کار می‌کنند و زمین‌های روبه‌رویی (سمت راست و جنوبی) کارگرها در سکوت در حال نشاکاری هستند. موتور ماشین نشاکار شش ردیفه با صدای خفه‌ای کار می‌کند و کاربر در حالی که با دستش دسته ماشین را نگه داشته به عقب جایی که دستگاه نشاها را مرتب در داخل زمین فرو می‌برد نگاه می‌کند. شهرستان جویبار به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در استان مازندران به نوعی نمونه است. گفته می‌شود 45 نوع محصول کشاورزی در استان مازندران تولید می‌شود که همه این اقلام در جویبار کشت می‌شود

.با کشاورزی مکانیزه برنج در این شهرستان حدود 25 درصد از کشت محصول و حدود 85 درصد برداشت محصول‌شان به شیوه مکانیزه انجام می‌دهند. این شهر حدود 120 بانک فعال نشا دارد و در جذب اعتبارات مکانیزاسیون یکی از شهرستان‌های پیشتاز در این زمینه است.

سیلمان حاتم نژاد مدیر جهاد کشاورزی شهرستان جویبار سابقه و شروع مکانیزاسیون در کشاورزی را در سال‌های 74-75 می‌داند. این روند با وقفه یا کندی در سال‌های بعد ادامه داشته تا به امروز که این روند سرعت بیشتری گرفته است. او می‌گوید: در سال‌های اخیر روند مکانیزاسیون در کشاورزی سریع‌تر شده است. به‌طوری‌که سال 96 اعتبارات مکانیزاسیون حدود دو میلیارد تومان بوده که حدود 95 درصد آن جذب شده که این بودجه به 5.5 میلیارد تومان افزایش یافته است.

او اضافه می‌کند: مکانیزاسیون فقط خرید یا استفاده از ماشین‌آلات نیست. برای مکانیزاسیون باید به پیش‌نیازهایی دسترسی داشت که فقط یکی از آنها تسطیح و هم‌سطح سازی زمین‌هاست که استفاده از ماشین‌های نشاکار یا برداشت مکانیزه امکان‌پذیر باشد. در حال حاضر بیش از 50 درصد اراضی شالیزاری تسطیح و هم سطح‌سازی (یک‌پارچه سازی) شده است.  

حاتم‌نژاد مزایای مکانیزه شدن کشت را فقط کاهش وحذف هزینه دستمزد کارگران نمی‌داند و می‌گوید: مکانیزه شدن به خصوص در بخش کشت، تاثیر در تمامی مراحل کشاورزی و کاهش هزینه‌ها دارد. با توجه به اینکه کشت به شکل و شیوه اصولی و صحیح انجام شده، نگهداری، برداشتن علف هرز (وجین) محصول، کاهش میزان آب مصرفی و دفعات آبیاری و.... بسیار کم‌هزینه‌تر از کشت سنتی است.

زمین روبه‌رویی که کارگرها در آن مشغول به کار هستند حداقل 10 تا 12 نفر روی زمین کار می‌کنند. مرد میانسالی به همراه یک زن که ترک موتورش نشسته از بالای تپه سرازیر می‌شوند. جلوتر که می‌آیند از سبد بزرگی که در دست زن است سر یک فلاسک بزرگ استیل بیرون زده است. به سمت زمین روبه‌رویی که می‌چرخم صدای موتور قطع می‌شود. مرد جوانی سینی‌های نشا را به دست راننده نشاکار می‌دهد و خودش کنار می‌ایستد. سینی بزرگ ماشین نشاکار آهسته آهسته پر می‌شود و دوباره صدای خفه موتور ماشین نشا بلند می‌شود.

غلامرضا سعیدی رئیس تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی شهرستان جویبار است. او معتقد است که مکانیزه کردن کشاورزی به خصوص در بخش کشت، (حتی اگر بقیه عوامل مکانیزه نباشند) حداقل 40 درصد در کاهش هزینه‌ها موثر است او توضیح می‌دهد: به وجود آمدن بانک نشا قدم اول در مکانیزاسیون است که امروز حداقل 120 بانک نشا در سطح استان فعال هستند. هر سینی نشا 500 هزار تا یک میلیون و 200 هزار تومان قیمت دارد و برای هر هکتار به 210 تا 220 سینی نشا نیاز است. البته در این زمین‌ها بیشتر نوع شیرودی که از ارقام پرمحصول است کشت می‌شود.

او اضافه می‌کند: گسترش بانک‌های نشا علاوه بر سرعت در کار و کاهش‌هزینه‌ها، مصرف آب را نیز کاهش می‌دهد. در حال حاضر که موضوع آب یکی از مسائل اصلی بخش کشاورزی است. در آبیاری سنتی که حتی نشا هم به درستی سبز نمی‌شود، برای کشت در هر هکتار حدود 15 میلیون لیتر (15 هزار متر مکعب) اب نیاز است که با کشت مکانیزه و آبیاری متناوب این مقدار به 9 هزار مترمکعب می‌رسد. البته قیمت ماشین‌های نشاکار، گران است و به همین دلیل باید خرید آنها از طریق تعاونی‌های کشاورزی و محلی انجام شود. یکی از دلایل کندی پیشرفت مکانیزاسیون در بخش کشت برنج همین موضوع است.  

نم باران دوباره شروع شده و آسمان خاکستری پر از ابر است. کارگران دست از کار کشیده‌اند و پای سفره یک‌بار مصرف نشسته‌اند و بشقاب‌های نان و پنیر و خیار و گوجه را دست‌به‌دست می‌کنند. نشاهای نازک زیر باران یکی در میان خم شده‌اند. حالا صدای جیرجیرک‌ها بیشتر از موتورها به گوش می‌رسد و افق پس از رعد و برق روشن شده است.