در کنگره اتحادیه بین المللی توسعه سورگوم در اروپا مطرح شد:
توسعه سورگوم در ایران ؛ فرصت ها و چالش ها
سورگوم از نظر اهمیت در بین غلات دنیا بعد از گندم، برنج، ذرت و جو در مقام پنجم قرار دارد. آمار سطح زیر کشت سورگوم در ایران در سال ۱۳۶۵ فقط شش هکتار گزارش شده که در سال ۱۳۸۲ این رقم به حدود ۴۰ هزار هکتار افزایش یافتهاست.
اشاره : در تاریخ چهارم مهرماه امسال "اتحادیه بین المللی توسعه سورگوم" در بروکسل تاسیس شد. در ادامه اولین کنگره توسعه سورگوم موسوم به Sorghum International Development که سال گذشته در بلغارستان برگذار شد و بر اساس مصوبات همان کنگره اتحادیه توسعه سورگوم به منظور توسعه کاشت این محصول در اروپا و جهان در بروکسل پایتخت بلژیک تاسیس شد. در این نشست که از پنجاه سازمان بینالمللی به دعوت کمیسیون اروپا EC و FNPSMSتشکیل شده بود، از ایران دکتر محمد حسین عمادى شرکت کرده و گزارشی از وضعیت تولید سورگوم و چالشهاى آن در ایران و منطقه خاور میانه ارائه کرد.
سورگوم یا ذرت خوشهاى از غلات اصلی و شناخته شده در جهان است. چائیر، جاروی رشتی (نام علمی: Sorghum ) گیاهی از خانواده غلات است که در ایران ذرت خوشهای نامیده میشود. با توجه به شباهت ظاهری این گیاه با ذرت و ارزن که باعث شده آمار سطح کشت این دو گیاه با هم مخلوط شود، برای ایجاد تمایز میان این دو از اسم سورگوم (که یک اسم جهانی برای این گیاه است) استفاده میشود.
سورگوم از نظر اهمیت در بین غلات دنیا بعد از گندم، برنج، ذرت و جو در مقام پنجم قرار دارد. آمار سطح زیر کشت سورگوم در ایران در سال ۱۳۶۵ فقط شش هکتار گزارش شده که در سال ۱۳۸۲ این رقم به حدود ۴۰ هزار هکتار افزایش یافتهاست. از همان سال تاکنون تولید این محصول افزایش نیافته است. هم اکنون در جهان سورگوم به سه منظور تولید میشود. تولید علوفه و سیلوى سورگوم جهت دامداریهاى بزرگ اولین هدف از تولید سورگوم است. تولید برای بهرهبردارى از دانه آن به منظور تغذیه دام و طیور دومین دلیل کشت این محصول است که بهدلیل اصلاح بذر این محصول و کاهش مواد مزاحم در تغذیه، رو به افزایش است. در برخى کشورها نیز از دانه سورگوم استفاده صنعتى در تولید نشاسته و الکل تخمیرى دارای قدمت بوده و رو به رواج است.
تودههای زراعی بومی سورگوم در ایران در مناطق جنوب خراسان، سیستان، کرمان، اصفهان، یزد، گیلان، مازندران و بنادر جنوبی بهطور پراکنده وجود دارد. سورگوم با شرایط آب و هوایی ایران بهویژه مناطق گرم و خشک و معتدل آن سازگاری خوبی دارد. این گیاه در مقایسه با ذرت دارای سیستم ریشهای افشان خیلی وسیع است که در حجم زیادی از خاک نفوذ کرده و رطوبت بیشتری جذب میکند. این گیاه برای رشد و نمو نسبت به سایر غلات به آب کمتری نیاز دارد. چنانکه آزمایشهای نشان دادهاست، سورگوم برای تولید یک کیلوگرم ماده خشک به ۳۳۲ لیتر آب نیاز دارد. در صورتی که این نیاز آبی برای ذرت ۳۶۸ لیتر، جو چهار هزار و 344 لیتر و گندم ۵۱۴ لیتر است. ویژگى مهم دیگر سورگوم مقاومت آن در مقابله با استرس حرارت و رطوبت است. رشد سورگوم در دوره خشک در مواجه با کمآبی متوقف میشود و با شروع بارندگی یا آبیاری، دوباره شروع میشود. این گیاه رطوبت بیش از حد را نیز بهتر از سایر غلات منهای برنج تحمل میکند. در مقایسه با ذرت که در صورت زیادی آب در پای بوته از بین میرود، سورگوم در چنین شرایطی، به رشد خود ادامه میدهد. سورگوم تحمل خوبی نسبت به شوری آب و خاک، خشکی و مسمومیت آلومینیوم در مقایسه با ذرت و دیگر غلات دارد.
در جداول زیر میتوان اطلاعات مربوط به تولید و سطح زیر کاشت سورگوم را بهدست آورد. همچنانکه در جدول و منحنى تولید سورگوم مشخص است در بیست سال گذشته میزان تولید سورگوم در سطح بیست هزار تن ثابت مانده است.
در دهه گذشته جنبش بزرگى جهت ترویج کاشت سُورگم بوجود آمده است. این حرکت با تغییرات آب و هوایی و تأکیدات زیست محیطى شدت بیشترى یافته است. این جنبش در تمامى ابعاد تحقیقاتى، بازاریابی و تولید سورگوم به چشم میخورد.
مزیتها و چالشها:
همانطور که در بیان ویژگیهاى ذرت خوشهاى بیان شد، مقاومت این گیاه در قبال کم آبی، تغییرات اقلیم و بهخصوص کاهش و استرس دما و رطوبت و همچنین در قبال شورى و آلودگیها از دلایل اصلى توجه بیشتر به این گیاه است.
دلیل دیگر توجه به سورگوم اصلاحاتی است که در ترکیب دانه آن بوجود آمده و آن را به یک محصول مورد تقاضاى بازار تبدیل کرده است. میزان پروتئین دانه سورگوم از ۸ تا ۱۶ درصد تغییر میکند و ارقام تجارتی دارای ۱۰ تا ۱۳ درصد پروتئین است مقادیر لیزین، میتونین، فیبر خام، خاکستر و فسفر سورگوم بهطور متوسط مشابه ذرت است.
دانه سورگوم در کشورهایى با کشاورزى پیشرفته به عنوان خوراک دام و طیور مورد استفاده قرار میگیرد. این دانهها دارای مادهای به نام تانن هستند که کمتر از دو درصد آن یک عامل مثبت در تغذیه به حساب میآید. میزان تانن ارقام موجود در کشور کمتر از یک درصد و در ارقام اصلاح شده در ایران کمتر از نیم درصد است. امروزه تانن در تغذیه نشخوارکنندگان باعث جذب بیشتر پروتئین و نشاسته خوراک دام میشود و به عنوان یک آنتی اکسیدان و آنتی بیوتیک طبیعی عمل میکند و ضمن پیشگیری از عارضه اسیدوز باعث افزایش تولید شیر، درصد چربی، پروتئین و لاکتوز شیر میشود. زمانی که ۵۰ درصد خوراک ماکیان از سورگوم دانهای تشکیل شده باشد، در مرغهای گوشتی باعث بهبود صفات کیفی نظیر کاهش چربی محوطه بطنی و افزایش کیفیت گوشت میشود. عملکرد سورگوم دانهای بسته به ارقام مختلف، حاصلخیزی خاک، شرایط آب و هوایی از ۱۱-۲ تن در هکتار متغیر است و عملکرد ارقام اصلاح شده علوفهاى در ایران بین ۱۱-۵۵ تن در هکتار است.
مزیت دیگرى که در حوزه تولید سورگوم وجود دارد این است که تاکنون هیچ اقدامى در حوزه دستکارى ژنتیک این گیاه انجام نگرفته و مصرف کنندگان آن اعم از دانهاى و علوفه اى هیچگونه دلنگرانى نسبت به ابعاد امنیت زیستى این گیاه ندارند و بنابراین کشت این محصول با مقاومت مصرف کنندگان روبرو نخواهد شد.
چالشها و توصیهها:
با توجه به پتانسیلهاى سورگوم از ابعاد بیولوژیک و فیزیولوژیک و با عنایت به تغییرات سریع اقلیمى، جاذبههاى تولید و تحقیق بر روى این گیاه به شدت در حال افزایش است. با توجه به اینکه بحران محدودیت منابع آب در ایران از یکسو و افزایش متوسط دما باعث ایجاد استرسهاى متعددى براى غلات و ذرت شده، بهطور جد به سیاستگذاران و مدیران بخش کشاورزى ایران توصیه میشود برنامههای خود را بر این گیاه و توسعه تحقیقات بهخصوص در حوزه تولید بذر هیبرید آن متمرکز کنند.
دیدگاه تان را بنویسید