توسعه روستایی پایدار در کنار توسعه کشاورزی پایدار
فاطمه پاسبان
فاطمه پاسبان
عضو هیأت علمی پژوهشی مؤسسه برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی
در ادبیات توسعه، همراهی و هم‌زمانی توسعه روستایی پایدار در کنار توسعه کشاورزی پایدار توصیه می‌شود و نگاه جزیره‌ای و تک‌بعدی نفی شده است. به عبارتی توجه فقط به توسعه روستایی یا توسعه کشاورزی نمی‌تواند کشور را به توسعه پایدار رهنمون کند. توسعه روستایی صرفا توسعه کشاورزی نیست، همچنین موردی از رفاه اجتماعی هم نیست که با تزریق پول به مناطق روستایی برای رفع نیازهای اولیه و اساسی انسان مرتفع شود، بلکه توسعه روستایی طیف وسیعی از فعالیت‌های گوناگون و بسیج مردم را شامل می‌شود که مردم را توانمند می‌کند تا روی پای خود بایستند و مشکلات‌شان را حل کنند. هدف از تدوین برنامه توسعه روستایی، تواناکردن جمعیت روستایی است که نمی‌توانند با تلاش‌های خود، نیازهای اساسی زندگی را برآورده کنند. برخی توسعه روستایی را به‌عنوان یک راهبرد برای اصلاح و بهبود وضع زندگی اقتصادی و اجتماعی یک گروه ویژه روستایی یعنی فقرا و مستمندان در مناطق روستایی طرح می‌کنند. در مفهوم کلی، توسعه با مردم انجام می‌شود و این زمانی عملی خواهد شد که توسعه روستایی پایدار در کنار توسعه کشاورزی پایدار اجرائی و عملی شود. یکی از موضوعات مورد بحث و گفتمان در توسعه کشاورزی پایدار، کوچک‌مقیاس‌بودن واحدهای بهره‌برداری و چالش‌هایی است که توسعه کشاورزی با آن مواجه است. در سال‌های آتی، کشاورزی با توجه به وظایف متعددی که دارد، در کنار آن با ناملایمات شرایط محیطی، شرایط جمعیتی و افزایش آن و تحولات و نوسانات بازار مواجه است. در این میان کشاورزان خرده‌پا و کشاورزان خانوادگی یا زمین‌داران کوچک در مرکز این تغییرات قرار دارند. درحال‌حاضر، مزارع کوچک خانوادگی در حدود ٨٠ درصد از جمعیت در آسیا و صحرای آفریقا را تغذیه می‌کنند؛ یعنی نقش مهمی در امنیت غذایی این کشورها دارند مدیریت عظیمی از منابع طبیعی و اکوسیستم‌ها، در اختیار کشاورزان کوچک است و معیشت حدود دو‌میلیارد نفر در جهان را پشتیبانی می‌کنند. کشاورزان خرده‌پا با همه نقشی که در توسعه کشاورزی پایدار دارند، با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو هستند، از قبیل دسترسی به دارایی‌های مولد، تأمین مالی مناسب و به‌موقع، دسترسی به فناوری و بازار. در کنار این مشکلات برخی از مزارع کوچک در حال کوچک‌ترشدن هستند که این خردشدن اراضی، اقتصادی‌بودن این مزارع را از بین برده است. ازاین‌رو یکی از راهکارهای حل مشکلات کشاورزان خرده‌پا، توسعه سرمایه‌گذاری است. کشاورزان خرده‌پا به‌دلیل کوچکی مقیاس تولید عمدتا با درآمد کم و به‌دنبال آن نداشتن پس‌انداز به‌تنهایی قادر به تأمین مالی سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز خود نیستند و ازاین‌رو نیازمند هستند که دولت و سازمان‌های غیردولتی در این مسیر به آنان کمک کنند. یکی از مسیرهای تجربه‌شده در جهان برای توسعه سرمایه‌گذاری مناسب در راستای کاهش مشکلات کشاورزان خرده‌پا، بهبود زیرساخت‌های روستایی است. توسعه زیرساخت‌های قابل اطمینان برای تمامی موضوعات توسعه پایدار روستایی ضروری است. این زیرساخت‌ها تأثیر بسزایی در هزینه تولید در مزرعه و مشاغل غیرکشاورزی دارند. زیرساخت‌هایی مانند فناوری اطلاعات می‌توانند نقش مؤثری در توسعه و سودآوری کسب‌و‌کارها برای کشاورزان خرده‌پا و کشاورزان خانوادگی داشته باشند (کسب‌و‌کارهایی مانند فراوری، بازاریابی و ذخیره‌سازی). بخش عمومی معمولا نقش اصلی را در سرمایه‌گذاری زیرساخت‌ها بازی می‌کند البته در سال‌های اخیر مشارکت بخش خصوصی و غیردولتی در تأمین زیرساخت‌های روستایی افزایش یافته است. بررسی‌های جهانی نشان داده سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها در مناطق روستایی مزایا و منافعی دارد:
١) بهبود امرار معاش روستاییان.
٢) مشارکت‌دادن روستاییان در برنامه‌ریزی، نظارت، اجرا و تأمین مالی پروژه‌های سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و توانمندسازی آنان
٣.) سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها براساس تقاضا و نیاز روستاییان است و هدررفت منابع را به‌دنبال ندارد.
مطالعات جهانی نشان می‌دهد کشورهای جهان با درایت و هوشمندی، به‌منظور کاهش مشکلات کشاورزان خرده‌پا به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های روستایی و کشاورزی روی آورده‌اند؛ برای نمونه می‌توان به برنامه بهبود زیرساخت‌ها در مناطق روستایی و کشاورزی اوگاندا اشاره کرد. دولت این کشور با پشتیانی و همکاری صندوق بین‌المللی توسعه کشاورزی (IFAD) با رویکرد مشارکتی و توانمندسازی کشاورزان خرده‌پا، حدود ٨١,٩ میلیون دلار برای توسعه جاده‌ها و ارتباطات و توسعه بازار و تأمین تجهیزات برای کسب‌و‌کارهای فراوری بخش کشاورزی تأمین مالی کرده که تخمین زده می‌شود ٢٠٠ هزار خانواده از این برنامه بهره‌مند شده‌اند. این برنامه در سال ٢٠١٣ کامل شده است.
دیدگاه تان را بنویسید