افزایش چشمگیر 400 درصدی کشفیات قاچاق محصولات کشاورزی/ کشف 19 هزار تن محصول قاچاق در سال 94

* تراز بازرگانی منفی ما دو میلیارد دلار (32 درصد) بهبود یافته و از 5.4 میلیارد دلار به 3.4 میلیارد دلار کاهش یافته است.

* خطر بیو تروریسم نیز یک مخاطره امنیتی در پدیده قاچاق محصولات کشاورزی است.

* ورود بیماری جاروئک لیموترش به کشور باعث شده تا حدود 18 هزار هکتار از باغ‌های لیموترش با آلودگی بالای 50 درصد امحاء و 11 هزار و 700 میلیارد ریال خسارت به کشور وارد شود.

* در روزهای پایانی سال گذشته برخی مبادی ورودی کالا در نقاط مرزی تحت عنوان گذر موقت که به‌دلیل اغماض مسئولان محلی و به دلایلی چون بیکاری مردم مرزنشین باز گذاشته شده بود، مسدود شد.

* آمار کشفیات سال 1394 حاکی از افزایش چشمگیر 400 درصدی کشفیات قاچاق نسبت به سال 1393 است، البته افزایش آمار کشفیات قاچاق الزاماً به معنی افزایش میزان قاچاق نیست.

* آمار واردات کوله‌بری از طریق بازارچه‌های موقت مرزی در سال 1393 تنها در یک استان حاکی از ورود هزاران تن محصول کشاورزی شامل گردو، بادام و فندق بوده که نسبت به سال قبل رشد 213 درصدی را نمایش می‌دهد. همچنین پرتقال با رشد 100 درصدی، برنج با رشد 135 درصد، چای با رشد هفت درصد، لیموعمانی با رشد 780 درصد و نیز روغن زیتون، بذر سیب‌زمینی، زیتون، باقالی خشک، لوبیای خشک و برگ زردآلو از 100 تا 131 درصد رشد نسبت به سال 1392 را نشان می‌دهند.

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا ( - افسانه زعیم‌زاده:

اشاره: امروزه قاچاق در کلیه بخش‌ها ازجمله بخش کشاورزی، اشتغال کشور را نشانه رفته و به معضل بیکاری شاید مهم‌ترین چالش فعلی کشور است را دامن می‌زند. این پدیده در کشور ریشه‌های اقتصادی عمیقی دارد که می‌توان به عدم سرمایه‌گذاری کافی و ایجاد اشتغال واقعی در مناطق مرزی که باعث گرایش مردم و مسئولان محلی به ایجاد اشتغال کاذب شده و همچنین وارد کردن استثنا­های فراوان به قوانین گمرکی از قبیل مناطق آزاد، مناطق ویژه، بازارچه‌های مرزی، کوله‌بری، ته‌لنجی و... که عملاً ظرفیت قانونی لازم برای دور زدن و قانونی کردن پدیده قاچاق را دارا هستند، اشاره کرد. از طرفی خود این موارد، باعث از بین رفتن زمینه­ تولید و اشتغال نه‌تنها در نقاط مرزی، بلکه در سراسر کشور می‌شود و این سیکل تداوم می‌یابد. باید گفت پیچیدگی مقررات و بوروکراسی اداری برای تجارت رسمی نیز از دیگر عوامل تشویق قاچاق هست که برای کاهش این موارد، باید مقررات زاید و دست‌وپاگیر از پای تجارت رسمی و قانونی برچیده شود.

حمیدرضا شاه‌محمدی، مشاور مهر فرد قائم‌مقام بازرگانی وزیر جهاد کشاورزی، در گفت‌وگویی تفصیلی و اختصاصی با ایانا، از تأثیرات قاچاق محصولات کشاورزی بر بخش کشاورزی، خطرات سلامتی و مضرات اقتصادی قاچاق، نقش دستگاه‌های متولی در این امر و کالاهای هدف قاچاق محصولات کشاورزی در کشور گفته است.

جناب آقای دکتر، ضمن تشکر از جنابعالی برای شرکت در این گفت‌وگو، قبل از اینکه وارد مقوله قاچاق محصولات کشاورزی بشویم، لطفاً یک شمای کلی از حجم تجارت رسمی محصولات کشاورزی ارائه فرمایید.

چنانچه می‌دانید ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی دنیا است، به‌ویژه تولید و مصرف میوه در آن بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. کشاورزان عزیز، تولیدکنندگان و صنایع تبدیلی کشاورزی علاوه بر تأمین نیاز مردم عزیز کشور، نیازهای غذایی همسایگان را نیز پوشش می‌دهند. کشور در تولید بیش از 10 نوع میوه مقام نخست تا دهم جهان را دارا است، در عین حال به‌دلیل مسائل اقلیمی و مدیریت آب و غیره تولید و صادرات محصولاتی که در آن دارای مزیت نسبی هستیم مورد توجه کشور بوده، برخی محصولات نیز باید از خارج تأمین شود؛ لذا سیاست کلان اعلان‌شده وزیر جهاد کشاورزی، کاهش تراز منفی تجارت خارجی کشور و مثبت شدن آن ظرف یک برنامه زمانی مشخص در تجارت خارجی محصولات کشاورزی است. در این راستا با استقرار دولت تدبیر و امید، هرساله تراز بازرگانی کشور بهبود پیدا کرده است. برای مثال بر اساس آمار گمرک، حجم تجارت خارجی کشور در سال 1393 18.6 میلیارد دلار گزارش شده که از این میزان 12 میلیارد دلار واردات و 6.6 میلیارد دلار صادرات بوده است. این میزان بر اساس برآوردهای اولیه در سال 1394 به 14.2 میلیارد دلار رسید که 8.8 میلیارد دلار آن واردات به وزن 18.6 میلیون تن و 5.4 میلیارد دلار آن صادرات به وزن 4.75 میلیون تن بوده است. این ارقام نخست نشانگر آن است که اقلام صادراتی ما (مثل پسته) بسیار گران‌قیمت‌تر از محصولات وارداتی ما (مثل غلات) است؛ دوم اینکه نشان می‌دهد تراز بازرگانی منفی بخش کشاورزی ما دو میلیارد دلار (32 درصد) بهبود یافته و از 5.4 میلیارد دلار به 3.4 میلیارد دلار کاهش یافته است؛ در حالی که دو سال پیش، تراز منفی تجاری کشور به هشت میلیارد دلار می‌رسید.

تأثیرات قاچاق محصولات کشاورزی بر بخش کشاورزی چیست؟

چنانچه می‌دانید پدیده قاچاق در کلیه بخش‌ها ازجمله بخش کشاورزی، اشتغال کشور را نشانه رفته و معضل بیکاری که شاید مهم‌ترین چالش فعلی کشور است را تشدید می‌کند، اما در قاچاق مواد غذایی علاوه بر تأثیر مستقیم بر بیکار کردن جوانان کشور، مخاطره‌ای جدی برای سلامت مصرف‌کنندگان نیز محسوب می‌شود. با این همه این تمام ماجرا نیست. در قاچاق محصولات کشاورزی ازجمله دامی، زراعی و باغی، مخاطره جدی دیگر ورود آفات و بیماری‌های نباتی و دامی همراه این مواد به کشور است که می‌تواند باعث نابودی مزارع، باغ‌ها، مرغداری‌ها و دامداری‌های کشور شود و هزاران میلیارد خسارت در مرحله نخست به کشاورزان و در مرحله بعد به مصرف‌کنندگان ناشی از گران شدن محصول وارد کند. در کشور ما ایران، در گستره‌ای بیش از 2.6 میلیون هکتار، سالانه 17.5 میلیون تن محصولات مختلف باغبانی ازجمله 4.5 میلیون تن مرکبات تولید و در سطح ملی و بین‌المللی عرضه می‌شود. از این نظر کشور در بسیاری از این محصولات نظیر انار، زعفران و... جایگاه نخست تولید را در دنیا و در چندین محصول رتبه‌های نخست تا پنجم جهان را دارا است. این میزان تولید به‌ویژه در استان‌های مرزی، ضمن افزایش ضریب امنیت مرزی، اشتغال پایدار برای بسیاری از خانوارها را فراهم کرده است. این موضوع می‌تواند انگیزه‌ای برای رقبای ما باشد تا از این راه به تولید کشور آسیب وارد سازند و بتوانند در بازار های جهانی جایگزین ما شوند. خطر بیو تروریسم نیز یک مخاطره امنیتی در پدیده قاچاق محصولات کشاورزی است؛ لذا هم مردم و هم تولیدکنندگان باید همکاری کاملی با متصدیان کشور در مبارزه با این پدیده داشته باشند.

خطرات سلامتی و مضرات اقتصادی قاچاق چیست؟

در سنوات اخیر برخی عوامل بیماری‌زا عمدتاً از طریق میوه‌های وارداتی باعث آلودگی و خسارت به باغ‌ها شده است؛ به‌عنوان مثال ورود بیماری جاروئک لیموترش به کشور باعث شده تا حدود 18 هزار هکتار از باغ‌های لیموترش با آلودگی بالای 50 درصد امحاء و 11 هزار و 700 میلیارد ریال خسارت به کشور وارد شود. بیماری گرینینگ (میوه سبز مرکبات) نیز در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، فارس و جنوب کرمان خسارت زیادی به بار آورده است. همچنین با ورود غیرمجاز پرتقال از حوزه مدیترانه و نارنگی از کشور پاکستان در سال 1388، نوعی مگس میوه معروف به مگس آفریقایی انجیر و در باغ‌های داراب مشاهده شد که متعاقباً در سال 1392 به 20 درصد محصول انجیر استان فارس معادل هشت‌هزار تن به ارزش 200 میلیارد ریال خسارت وارد کرد. شب‌پره مینوز گوجه‌فرنگی (توتا) و مگس زیتون و مگس مدیترانه‌ای باغ‌های کرمانشاه را نیز آلوده و به باغ‌های سردشت خسارات زیادی وارد ساخته است. از دیگر سو واردات غیرمجاز دام و فرآورده‌های دامی مخاطرات مستقیمی برای سلامت انسان و نیز دام کشور خواهد داشت. انتقال بیماری‌های مشترک بین انسان و دام یا طیور ازقبیل سیاه‌زخم، تب خونریزی‌دهنده کریمه کنگو، ابولا، تب برفکی و آنفولانزای پرندگان از مخاطرات جدی تجارت قاچاق دام و فرآورده‌های آن است. به‌طور خلاصه ضربه به تولید ملی، بیکاری جوانان و مهاجرت بیشتر روستاییان به شهرها و توسعه پدیده حاشیه‌نشینی، ورود آفات و بیماری‌های نباتی و دامی خطرناک جدید و تهدید امنیت غذایی کشور، ایجاد مخاطرات جدی برای سلامت مصرف‌کنندگان مواد غذایی، تشدید خطر بیوتروریسم مضرات قاچاق محصولات کشاورزی محسوب می‌شوند.

مسئولیت مبارزه با قاچاق به عهده کیست و نقش دستگاه‌های متولی مانند وزارت جهاد کشاورزی چیست؟ چرا اقدام اجرایی محکمی انجام نمی‌شود و هیچ ارگانی پاسخگو نیست؟

بدیهی است در صف نخست مبارزه با قاچاق، مرزداران و نیروهای انتظامی و نظامی مستقر در مرزها قرار دارند. همچنین نیروهای گمرک، مناطق آزاد و مناطق ویژه اقتصادی در دقت بیشتر برای جلوگیری از سوءاستفاده از مقررات موجود از قبیل ورود موقت و غیره مؤثر هستند. در سطح عرضه نیز سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، سازمان تعزیرات حکومتی و اتاق اصناف حضور دارند، اما به‌دلیل اهمیت موضوع در دی‌ماه سال 1392 قانون مبارزه با قاچاق کالا توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و در سال 1394 مجددا توسط مجلس شورای اسلامی اصلاح شد. این قانون دارای 77 ماده و 9 تبصره است که در حال حاضر دولت مشغول تهیه و تصویب آیین‌نامه‌های اجرایی آن است. مطابق این قانون ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز متشکل از وزیران دادگستری، اطلاعات و تعداد زیادی از وزارتخانه‌ها ازجمله وزارت جهاد کشاورزی، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن و کشاورزی ایران و نماینده تام‌الاختیار رئیس قوه قضائیه با ریاست رئیس جمهوری یا نماینده ویژه وی تشکیل می‌شود. کمیسیون برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز در استان‌ها به ریاست استاندار تشکیل می‌‌شود.

خوشبختانه پیگیری‌های وزارت جهاد کشاورزی و همکاری سایر سازمان‌ها در قالب ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در روزهای پایانی سال گذشته تأثیر خود را برجای گذاشت و برخی مبادی ورودی کالا در نقاط مرزی تحت عنوان گذر موقت که به‌دلیل اغماض مسئولان محلی و به دلایلی چون بیکاری مردم مرزنشین باز گذاشته شده بود، مسدود شد.

کالاهای هدف قاچاق محصولات کشاورزی در کشور (ورود به کشور و همچنین خروج از کشور) چیست و بیشترین حجم قاچاق از چه طریقی صورت می‌گیرد؟

به‌طور خلاصه پرتقال، نارنگی، لیموترش، لیموشیرین، گلابی، انگور، زیتون، سیب، میوه‌های گرمسیری مثل موز و آناناس، نارگیل، انبه، گردو، انواع بادام، زیتون، گندم، برنج، جو، ذرت، چای، حبوبات، انواع تخمه، دارو­های گیاهی، دام زنده، انواع کمپوت و آب میوه، کود، سم و شکر اقلام قاچاق کشف شده کشاورزی را شامل می‌شوند.

سالانه چه میزان محصول قاچاق وارد و چه میزان از کشور خارج می‌شود و حجم کل قاچاق محصولات کشاورزی (ریالی) چه میزان است؟ در قاچاق میوه شب عید چه میوه‌هایی و در چه حجمی وارد کشور شدند؟

در فهرست برآورد­های میزان قاچاق در آخرین سال بررسی شده (1393) که توسط ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کشور صورت می‌گیرد و اخیراً اخبار آن با ذکر 20 میلیارد دلار قاچاق رسانه‌ای شد، از اقلام کشاورزی تنها چای قرار دارد که به‌صورت سنتی مورد قاچاق قرار می‌گرفته است و در برآورد آن با استفاده از روش شکاف عرضه و تقاضا به عدد 250 تا 300 میلیون دلار در سال 93 رسیده­اند. اما برای سال 1394 از ستاد مبارزه با قاچاق درخواست کردیم تا سایر اقلام مهم هدف قاچاق از قبیل برخی میوه­جات، برنج، آرد و غیره را هم در دستور کار قرار دهند. در حال حاضر هرچند برآوردی از میزان قاچاق سایر اقلام کشاورزی در دست نیست، آمار کشفیات سال 1394 که توسط ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز گزارش شده می‌تواند تصویری از وضعیت اقلام قاچاق به کشور را ارائه دهد. این آمار حکایت از کشف 19 هزار و 300 تن محصول کشاورزی شامل سه‌هزار و 300 تن محصولات باغی، 15 هزار و 300 تن محصولات زراعی (به‌ویژه برنج) و 700 تن سایر ازجمله دام و آبزیان دارد. همچنین آمار مزبور حاکی از افزایش چشمگیر (400 درصدی) کشفیات قاچاق نسبت به سال 1393 است؛ البته توجه دارید که افزایش آمار کشفیات قاچاق الزاما به معنی افزایش میزان قاچاق نیست.

علاوه بر این، آمار واردات کوله‌بری از طریق بازارچه‌های موقت مرزی در سال 1393 تنها در یک استان حاکی از ورود هزاران تن محصول کشاورزی شامل گردو، بادام و فندق بوده که نسبت به سال قبل رشد 213 درصدی را نمایش می‌دهد. همچنین کشف محصولات کشاورزی قاچاق مانند پرتقال با رشد 100 درصدی، برنج با رشد 135 درصد، چای با رشد هفت درصد، لیموعمانی با رشد 780 درصد و نیز روغن زیتون، بذر سیب‌زمینی، زیتون، باقالی خشک، لوبیای خشک و برگ زردآلو از 100 تا 131 درصد رشد نسبت به سال 1392 نشان می‌دهند.

ریشه و اساس معضل قاچاق در کجاست و چرا با وجود تضاد آن با اقتصاد مقاومتی هرساله با این معضل روبه‌رو هستیم؟

البته پدیده قاچاق در کشور ریشه‌های اقتصادی عمیقی دارد. برای نمونه عدم سرمایه‌گذاری کافی و ایجاد اشتغال واقعی در مناطق مرزی از یک سو باعث گرایش مردم و مسئولان محلی به ایجاد اشتغال کاذب و وارد کردن استثناهای فراوان به قوانین گمرکی از قبیل مناطق آزاد، مناطق ویژه، بازارچه­های مرزی، کوله‌بری، ته‌لنجی و... شده که عملاً ظرفیت قانونی لازم برای دور زدن و قانونی کردن پدیده قاچاق را دارا هستند. از طرفی خود این موارد باعث از بین رفتن زمینه‌ای تولید و اشتغال نه‌تنها در نقاط مرزی بلکه در سراسر کشور می‌شود و این سیکل تداوم می‌یابد.

پیچیدگی مقررات و بوروکراسی اداری برای تجارت رسمی نیز از دیگر عوامل تشویق قاچاق هست. برای کاهش این موارد باید مقررات زاید و دست‌وپاگیر از پای تجارت رسمی و قانونی برچیده شود. ما این کار را در وزارت جهاد کشاورزی شروع کردیم. همین چند هفته پیش واردات برخی نهاده‌ها که نیازمند دریافت مجوز بود برداشتیم و تنها کنترل‌های فنی باقی ماند. این کار را ادامه خواهیم داد تا تجارت رسمی و قانونی هر چه بیشترتسهیل شود.

درباره خروج ماهی‌های خاویاری، آرد، گوسفند زنده، کود، میوه و زعفران از کشور هم لطفاً توضیح دهید.

صادرات میوه و زعفران آزاد بوده، لذا قاچاق صادراتی آنها موضوعیت ندارد. ممنوعیت خروج خاویار و ماهیان خاویاری از موضع حفظ ذخایر گونه‌های وحشی در حال انقراض و با همکاری سازمان‌های بین‌المللی مثل سایتس انجام می‌گیرد، اما صادرات خاویار پرورشی و یا صید ضمنی با نظارت سازمان شیلات ایران به‌صورت کنترل‌شده مجاز است. درباره ممنوعیت صادرات آرد وزارت جهاد کشاورزی با صادرات آن موافق بوده، اما ستاد هدفمندی یارانه‌ها و کارگروه تنظیم بازار، نگران نشت آرد دارای یارانه (که برای مصرف مردم کشور در نانوایی‌ها توزیع می‌شود) است. در عین حال آزادسازی آن در دست بررسی است. صادرات کود نیز آزاد است، مگر آنکه در تولید آن از اقلام یارانه‌ای استفاده شده باشد. در این دو مورد انگیزه قاچاق، یارانه صادراتی موجود است که آن را جزو اقلام قاچاق صادراتی قرار داده است./

A-950301-01