حال و روز این روزهای کشاورزی: فشار برای واردات!

خبرگزاری کشاورزی ایران (ایانا) - مریم شکرانی:

واردات بی‌رویه و قاچاق محصولات کشاورزی، سوژه داغ این روزهای کشاورزی ایران است. حالا مدتی است که جهاد کشاورزی با هدف حمایت از تولیدکننده، روی بالا بردن تعرفه‌های وارداتی و ممنوعیت‌ها تاکید می کند و از آن‌سو "مصرف‌کننده"بهانه تاجران و واردکنندگان شده تا با علم کردن گرانی، سیاست‌های این وزارتخانه را یک‌طرفه معرفی کرده و از نادیده گرفته شدن مصرف‌کننده بگویند. با این همه آمارهای ارائه شده از سوی دانشگاه علوم پزشکی و انیستیتو تغذیه نیز حاکی از آن است که طی سال‌های گذشته سبد غذایی ایرانی‌ها کوچک‌تر و بی‌کیفیت‌تر شده و سرانه مصرف بسیاری از اقلام اساسی هرم غذایی در ایران پایین‌تر از میانگین جهانی است. رسانه‌هایی هم که تا دیروز برای تولیدکننده و کشاورز ابراز نگرانی می‌کردند این‌بار افزایش قیمت‌ها را منتشر می‌کنند و سنگ مصرف‌کننده را به سینه می‌زنند، اما وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و یا وزارت صنعت، کدامیک عهده‌دار مسئولیت افزایش قیمت‌ها هستند؟

محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی از فشار واردکنندگان ابراز ناخرسندی می‌کند و کارشناسان از بریز و بپاش دلارهای نفتی و اقتصاد واردات‌محور گلایه دارند. در این شرایط که همه بر طبل نارضایتی می‌کوبند توجه به مدل تنظیم بازار کشورهای پیشرفته خالی از لطف نیست. کشورهایی که به تولید ارزان و خانمان‌برانداز چینی نه می‌گویند و برای به تحرک انداختن صنعت و تولید ملی خود، رقبای قدرتمند خارجی را خصوصا در حوزه صنایع و محصولات کشاورزی ، می‌پذیرند.

وزیر کشاورزی: تعرفه باید بالا باشد

محمود حجتی وزیر جهادکشاورزی معتقد است که "سایر کشورهای تولیدکننده محصولات کشاورزی برای حمایت از تولید خود سیاست‌های تعرفه‌ای سفت و سختی اعمال کرده‌اند." حجتی تأکید می‌کند که "تعرفه‌های بالاتر از 100 درصد در کشورهای اروپایی و سایر کشورهای پیشرو در کشاورزی امری بدیهی است، به‌طوری که در ترکیه برای واردات گندم تعرفه 130 درصدی در نظر گرفته‌اند." او با انتقاد از سیاست‌های واردات‌محور اقتصاد ایران می‌گوید: "اینجا منافع عده زیادی به واردات گره خورده است و به همین دلیل به محض اندک افزایش در تعرفه‌های وارداتی به سرعت سر و صدای عده‌ای بالا می‌رود. عده‌ای که صدایشان بلندتر از کشاورز مظلوم ایرانی است."

وزیر کشاورزی که این روزها بیشتر از گذشته به نشست‌های اتاق بازرگانی دعوت می‌شود، به‌طور مداوم از فشار واردکنندگان به خود صحبت می‌کند، اما آیا فعالان اتاق بازرگانی وزیر را برای راضی کردن به واردات به صبحانه‌های کاری خود دعوت می‌کنند؟ این موضوع در حالی رخ می‌دهد که بعضی صاحب‌نظران نیز با طرح موضوع منافع مصرف‌کننده از اعمال سیاست‌های انقباضی و افزایش تعرفه واردات گلایه دارند.

تعیین تعرفه متناسب با قدرت خرید مصرف‌کننده

کارشناس کشاورزی و استاد دانشگاه تهران در این باره به ایانا می‌گوید: قانون تعرفه‌ها باید به‌گونه‌ای اعمال شود که توان و قدرت خرید مصرف‌کننده نیز در نظر گرفته شود؛ آن هم در کشوری که مصرف‌کنندگان از حمایت‌های جدی و اساسی برخوردار نیستند و قدرت خرید مردم در خریداری مواد غذایی دایم رو به کاهش گذاشته است.

ابوالقاسم عربیون می‌افزاید: بر اساس گزارش وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی قد ایرانیان در حال کوتاه شدن است یا عارضه کچلی در سال‌های اخیر افزایش قابل توجهی داشته است. همین منابع به وضعیت تغذیه مردم اشاره می‌کنند و کاهش قابل توجه مصرف لبنیات و مواد پروتئینی را عامل شیوع این پدیده‌ها می‌دانند. به‌جز این سرانه مصرف بسیاری از اقلام ضروری هرم غذایی در خانواده‌های ایرانی پایین‌تر از میانگین جهانی است و در عوض سرانه مصرف کربوهیدرات بالاتر رفته است که این مسئله حاکی از کاهش کیفیت رژیم غذایی ایرانیان و تأمین سرانه با غذاهایی است که صرفاً انرژی مورد نیازمان را تأمین می‌کند."

وی خاطرنشان می‌کند: ما در بخش تجارت و تولید دچار دوگانگی و تناقض شده‌ایم. از یک‌سو خواهان پیوستن به پیمان تجارت جهانی هستیم که در آن صورت باید تعرفه‌ها برداشته شود و اقتصاد رقابتی مبنای عمل قرار گیرد و از سوی دیگر اگر تعرفه‌ها برداشته شود، زیرساخت‌های ما دچار اشکالات جدی است و تولید ما توان رقابت ندارد.

استاد کشاورزی دانشگاه تهران ادامه می‌دهد: با این حال اعمال تعرفه‌های بالا راهکار نجات کشاورزی ما نیست. تا کی تولید می‌خواهد به شیوه سنتی و غیررقابتی ادامه دهد؟ در صنعت خودرو دولت بازار را با تعرفه‌های وارداتی در انحصار تولید داخلی قرار داد باعث شد این صنعت درجا زد. به عبارتی تولید باید یک جایی روی پای خود بایستد و رقابت کند. در اصطلاح عامیانه یک جایی باید طفل را از شیر مادر گرفت و وابستگی‌ها را قطع کرد.

تعرفه بالا نه خوب است نه بد!

رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران نیز معتقد است: اصلاحات سیاست‌گذاری‌های بخش کشاورزی فراتر از قوانین تعرفه ای است.

احمد صادقیان تصریح می‌کند: تا زمانی که حجم قاچاق به کشور رقم بالا و قابل توجهی است اعمال تعرفه‌های بالا مشکلی را حل نمی‌کند و واردکننده را به سمت قاچاق سوق می‌دهد، همچنین در بحث کالاهای کشاورزی مسئله ذخایر استراتژیک نیز مطرح می‌شود و بحث تأمین امنیت غذایی باعث می‌شود پاره‌ای از تصمیمات سیاسی نیز در سیاست‌گذاری‌های این بخش مؤثر باشد.

وی یادآور می‌شود: به‌عنوان مثال در دولت گذشته واردات گندم بیشتر از نیاز انجام شد. این در شرایطی است که با اوج گرفتن شدت تحریم‌ها احتمال برخورد نظامی پیش آمد و دولت شروع به افزایش ذخیره گندم خود کرد که خوشبختانه این مسئله پیش نیامد. بنابراین به‌ذاته نمی‌توان گفت تعرفه بالای واردات خوب است یا بد؟ بلکه این مسئله نسبی است و نیاز به بررسی‌های کارشناسی دقیق دارد و دولت باید برای اعمال بهترین سیاست‌گذاری‌ها، بدنه کارشناسی خود را در این بخش تقویت کند.

تنظیم بازار

با این وجود حلقه‌های گمشده در سیاست‌گذاری‌های کلان برای تقویت تولید کشاورزی و تنظیم بازار ایران بیشتر از آن است که تنها اعمال تعرفه‌های بالا بتواند نقش ناجی را بازی کند. چنانکه نه تعرفه‌های دست و دلبازانه و بریز و بپاش دلارهای نفتی توانسته است ورق بازار را به سمت مصرف‌کننده برگرداند و نه تعرفه‌های بالا می‌تواند حریف رانت ریشه‌دار و حجم قابل توجه قاچاق شود. هرچند بازار ایران بنا به اعلام اتاق اصناف حدود سه تا پنج برابر میانگین جهانی فروشنده و توزیع‌کننده دارد، اما به گفته مسئولان تنظیم بازار انبارهای انباشته از کالا، توجیه عقلانی برای جلوگیری از گرانی است. البته نگاهی به قوانین تجارتی سایر کشورهای پیشرفته نشان می‌دهد که تعرفه‌های بالای وارداتی همچنان جایگاه خود را برای حمایت از تولید داخلی حفظ کرده است. به‌عنوان مثال امسال آمریکا تعرفه 300 درصدی برای واردات پسته از مرزهای خود اعمال کرد. این سیاست آمریکا با اجرای برجام و تسهیل تجارت ایران و پسته ایرانی در بازارهای جهانی رخ داد و آمریکا به‌عنوان دومین تولیدکننده پسته جهان برای حمایت از تولید خود تعرفه سنگینی برای واردات پسته اعمال کرد. بنا به اعلام انجمن تولید و صادرکنندگان زعفران، کشور چین نیز به‌تازگی تعرفه‌های سنگینی برای واردات زعفران اعمال کرده است. زعفران که کاربرد گسترده‌ای در صنایع لوازم آرایشی چین دارد چشم‌بادامی‌ها را به فکر تقویت تولید داخلی انداخته و به همین منظور مجراهای صادرات زعفران به چین را تنگ‌تر کرده است.

یا برخی کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی برای حمایت از تولید خود راه دور زدن قوانین را در پیش گرفته‌اند و بر اساس گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، ژاپن، سوئیس و نروژ یارانه پرداختی به کشاورزان خود را تا نیمی از کل درآمدشان افزایش داده‌اند.

این روند را با سیاست‌گذاری‌های ایرانی مقایسه کنید. تعرفه واردات ماهی بی‌کیفیت تیلاپیای چین به ایران تا سال گذشته تنها چهار درصد بوده است، در حالی که حجم واردات این ماهی از سه‌هزار تن در سال 90 به 40 هزار تن در سال 93 رسیده است. این رقم حدود نصف تولید ماهی قزل‌آلا در ایران است و بنا به آمارهای تولید ارائه شده از سوی اتحادیه‌های پرورش‌دهندگان ماهی توانسته است تولید داخل را کاهش داده و جایگزین ماهی باکیفیت قزل‌آلای داخلی شود. این اتفاق درباره چای ارگانیک و باکیفیت ایرانی نیز رخ داده و در عین نابودی بهترین باغ‌های چای کشور ذائقه مردم را به سمت چای بی‌کیفیت و اسانس‌دار خارجی متمایل کرده است و... مثال‌های فراوان از این دست در سایر صنایع و بخش‌های تولیدی و در کشاورزی ایران نشان می‌دهد که سیاست‌گذاری‌های ضعیف تعرفه‌ای نه‌تنها به‌طور مؤثری تأثیرگذار و حامی تولیدکنندگان داخلی نبوده که باعث تضییع حقوق مصرف‌کنندگان هم شده است./

D-950206-02