دام سبک، حافظ محیط زیست ایران

با نگاهی به تاریخ، درخواهیم یافت که بز نخستین حیوانی است که توسط بشر اهلی شده و در طول تکامل حیات انسان، این حیوان به تدریج سهم بیشتری در امرار معاش مردم و جوامع داش

با توجه به جمعیت جهانی بز که در حال حاضر به 921 میلیون رأس می رسد، سهم محوری این گونه ی دامی در کشاورزی و توسعه پایدار روستایی به ویژه در کشورهای در حال توسعه که بیشتر از 90 درصد از جمعیت جهانی بز را در خود جای داده اند، غیر قابل انکار می نماید.

کشاورزان خرد معمولا به دلایل معیشتی و اقتصادی، تمایل بیشتری به نگهداری دام های سبک دارند. چراکه این نوع دام، نه تنها به معیشت کلی خانواده کمک می کنند، بلکه ظرفیت انجام فعالیت های بیشتری مانند تامین غذا، گرما، درآمد، رفاه اجتماعی و فرهنگی در عین امکان تامین و تهیه لباس برای مصارف تولیدی و خانگی شهری را دارند.

علاوه بر آن، این نوع دام در مقایسه با دام های سنگین، نیاز به فضای کمتری برای چرا داشته و آسیب کمتری را متوجه منابع خاک کشور می سازد. بنابراین در مجموع هزینه کمتر و مزایای بیشتری برای مزارع دارند. کشاورزان با دام های کوچک راحت تر کار می کنند و در عین حال هزینه نگهداری و خرید کمتری دارند.

اخیرا و با توجه به چالش های جدید متاثر از تغییرات آب و هوایی، افزایش فشار بر منابع طبیعی و ارزش بالای شیر و گوشت بز در بعضی از کشورهای آسیایی، پتانسیل بالای بز در سازگاری با شرایط های محیطی و کیفیت پایین منابع غذایی، به طور روز افزونی مورد توجه و تقدیر قرار گرفته است.

براساس سالنامه آماری سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال 2014، کشورهای منطقه خاور نزدیک و شمال آفریقا کمترین تولیدات گوشتی و فرآورده های دامی جهان را در میان مناطق تحت پوشش فائو داشته اند.

در حالی که جمهوری اسلامی ایران، با تولید بیش از 800 هزار تن گوشت قرمز، بزرگ ترین تولید کننده این محصول در منطقه به شمار می رود. ایران به عنوان دارنده تعداد دام، سومین تولید کننده بزرگ فرآورده های ناشی از نگهداری گوسفند و بز در منطقه است.

لذا با اعمال سیاست های درست که از نوآوری ها، سرمایه گذاری ها و اقدامات ضروری حمایت کند، می توانیم با مشکلات و بیماری های چالش برانگیز مقابله کنیم. به عنوان مثال، درباره تغییرات آب و هوایی، تحقیقات فائو در سهم دام در تغییرات آب و هوایی نشان می دهد که زنجیره تامین دام یک عامل قطعی در کاهش و تعدیل آثار منفی تغییرات آب و هوایی است.

بزها می توانند بیشتر از آنچه که ما تصور می کنیم، در این راه ما را یاری نمایند. از آنجایی که 90 درصد از این گونه جانوری در مناطق خشک پرورش می یابند و نگهداری می شوند، می توانند به عنوان یک منبع با ارزش و دست نخورده برای مبارزه هر چه بیشتر با تغییرات آب و هوایی در آینده تلقی شوند.

برای نمونه، بز شیرده عدنی، یکی از مهم ترین گونه های دامی در جنوب ایران است که با وجود دمای بالا، رطوبت و کمبود مراتع مناسب، به خوبی با محیط خود سازگار است و محصول مناسبی برای صادرات به شمار می آید. به همین ترتیب، در استان یزد که یکی از خشک ترین مناطق بخش مرکزی ایران به شمار می آید و بارش سالانه آن به کمتر از 100 میلی متر می رسد، گونه های محلی و نادر بز ایرانی مانند ندوشن و رباطی، با شرایط محیط زیستی و آب و هوایی استان سازگاری بسیار مناسبی دارند و در عین حال دارای شیر مغذی و پشم با کیفیت هستند.

علاوه بر این، بزها به دلیل توانایی بالایی که در تبدیل علوفه و باقی مانده های مواد خانگی به گوشت، فیبر، پوست و شیر دارند، گونه دامی مهمی در امر توسعه محسوب می شوند.

فرآورده ها و محصولاتی که از گوسفند و بز در کشورهای در حال توسعه به دست می آید، گواهی است بر اهمیت آنها؛ 45 درصد از گوشت گوسفند، 54 درصد از شیر گوسفند، 93 درصد از گوشت بز و 73 درصد از شیر بز مورد نیاز در جهان، در کشورهای در حال توسعه تولید می شود.

تعهد سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) به منظور بهبود و توسعه پایدار دامداری باعث شده است تا این سازمان همکاری جامعی را در دستورهای کار جهانی خود برای تحقق دامداری پایدار قرار دهد. بر این اساس، مشارکت جهانی همه جانبه ای از سوی ذی نفعان که هدف آن بهبود شیوه های دامداری برای استفاده کارآمدتر از منابع طبیعی است، هم اکنون در اولویت جوامع بین المللی قرار گرفته است.

بنابراین هدف نهایی این مشارکت، کاهش فقر و حفاظت از سلامت عموم در جوامع مختلف است. همچنین فائو به صورت فعال در مشارکت ارزیابی و اجرای دامداری زیست محیطی (LEAP) همکاری می کند. این مشارکت تلاش می کند با ایجاد معیارهای مشترک، عملکرد زیست محیطی را بر زنجیره تامین دام اندازه گیری و تبیین نماید.

فائو با کاهش اثرات زیست محیطی و استفاده از منابع، تلاش کرده است تا صنعت دامداری را تقویت و توسعه پایدار این بخش را به منظور کمک به امنیت غذایی، تسهیل نماید.

از آنجایی که منابع طبیعی آب و خاک که برای حفظ و پویایی بخش کشاورزی و دامداری، منابعی ضروری محسوب می شوند، در حال تخریب بوده و با تغییرات آب و هوایی و فرسایش زمین در معرض خطرات جدی تری قرار می گیرند، لذا باید اقدامات لازم برای مقابله این تهدیدها در دستور کار قرار گیرد.

به منظور افزایش فعالیت دام هایی مانند گوسفند و بز در ایران، فائو به دنبال همکاری در بخش های تحقیقات و توسعه، ظرفیت سازی، مشاوره در خصوص سیاست گذاری ها، انتقال فن آوری و پشتیبانی فنی است.

با ارتقای همکاری ها به سطحی مناسب، می توانیم از بهره وری پایدار، ثبات در اکوسیستم های مختلف و از تولید دام مورد نیاز اطمینان حاصل کنیم.

علاوه بر این، به دلیل آنکه دامداری رابطه نزدیکی با زندگی اجتماعی و اقتصادی چندین میلیون کشاورز فقیر دارد، لذا حفاظت از دام های سبک مانند بز، می تواند نقش مهمی در کشاورزی پایدار و ثبات اقتصادی داشته باشد./