"شیر" در چرخه ناکجا آباد!

کمتر کسی است در فضای مجادله ای منطقی با عقل سلیم و مخیله ای سالم ابتدا به ساکن چنین حکم دهد که کوشش های مهندس حجتی و یارانش در وزارت جهاد کشاورزی در حمایت و هدایت دامپروری کشور به سوی "ناکجا آباد" است و اینان در تلاشی خستگی ناپذیر و قابل تقدیر آنچه که انجام می دهند خدمت صادقانه نیست، یا نیت و قصد دیگری در میان است، یا رخدادهایی که اخبارش انعکاس می یابد واقعیت ندارد که البته باید گفت با ضریب بالایی از صحت همین است که گفته می شود و انعکاس می یابد. ولی اقتصاد و بازار به رغم تاثیر پذیری از قدرت بلامنازع و انحصاری دولت ها به خصوص دولت هایی که از امتیاز و رانت های درآمدی چون درآمد نفت برخوردارند کار خودشان را می کنند، به طور مثال فرآیند تولید محصولی چون شیر و تبدیل آن به انواع و اقسام فرآورده های لبنی گرچه خود یک زنجیره به شمار می رود ولی در هر حلقه این فرآیند زنجیره وار، زنجیره های متعدد دیگری وجود دارد که کنترل دستوری یا دولتی آنان، امکان پذیر نیست این نوع فرآیندها خود با یک مکانیزم درونی تنظیم می شوند که به طور کلی آن را «قانون عرضه و تقاضا» م ینامند، اگر دولت ها یا حکمرانی و حاکمیت ها حسب وظیفه خطیر و اجتناب ناپذیر خود در مقابل تامین مواد غذایی قابل دسترس برای همگان و با قیمت مناسب از جمله شیر و مواد لبنی موظف و پاسخگو هستند، به این معنی نبوده و نخواهد بود که تعادل عرضه و تقاضا را به نفع این یا آن حلقه این« زنجیره درهم تنیده» بر هم زنند. دولت ها همیشه در جایگاه ممتاز مسئولیت و پاسخگویی به ویژه در عرصه مواد غذایی، هادی و ناظر و برنامه ریز و سیاست گذارند، در این عرصه و «شرح وظایف دولت ها»، هیچ مناقشه و مجادله ای پذیرش یا مقبولیت ندارد، آنجا که دولت دخالت قیمتی می کند و با قدرت بلامنازع اقتصادی و قانونی خود در نقش یک خریدار ظاهر می شود با بهترین حسن نیت ها سخت ترین ضربات جبران ناپذیر را بر پیکره خود، تولید و مصرف کنندگان وارد می سازد و منافع ملی را بی آنکه بخواهد و قصد و نیتش را داشته باشد در مخاطره جدی قرار می دهد، اگر جز این بود هیچ دولتی نمی بایست سقوط کند یا مقبولیتش را از دست دهد.

پیش از این بلاهت است اگر بگوییم دولت نباید از تولیدکننده یا مصرف کننده حمایت کند، از یکی برای اینکه زیان نبیند و گسترش سرمایه گذاری کند و از دیگری به این دلیل که دچار سوء تغذیه یا گرسنگی سلولی نشود، این نظریه، هم غیر اخلاقی است، هم «مطرود و شکست خورده»؛ غیر اخلاقی و ظالمانه بدین خاطر که اگر دولتی پول نفت و مالیات های کم و بیش بگیرد، نباید مردمش در مضیقه باشند و «شکست خورده» به خاطر اینکه حمایت از مردم اعم از تولید کننده یا مصرف کننده، جزء وظایف ذاتی حاکمیت هاست و اگر غیر از این باشد نقص غرض دولتمداری است، ولی مجادله بر سر این است که دولت طی 35 سال گذشته شیوه های مختلفی برای حمایت از تولید شیر و گوشت اتخاذ کرده است، ولی هنوز سردرگم و بلاتکلیف و مستأصل از این است که چه باید بکند و کدام روش مؤثرتر است؟

به یاد داریم که دولت با نرخ دلار 7 تومانی علوفه را به حد کافی برای افزایش تولید و تثبیت قیمت فرآورده هایی چون شیر و گوشت در اختیار دامداران قرار می داد. اما چون خود مجری بود، نه ناظر و زمینه مشارکت و حضور افکار عمومی بخش، بسیار اندک، این حمایت تبدیل به فسادی بزرگ شد. اتحادیه هایی را بیاد داریم که حواله سبوس برای دامداری هایی صادر می کردند که اصولا دامی در آنها وجود نداشت که البته در همین راستا ساختمانی بود و هنوز هست که از آن به عنوان «ساختمان سبوس» یاد می کنند و متعلق به دولت است! اما آنچه بود علوفه ارزان و فراوان که حاصل آن ثبات نسبی قیمت شیر و گوشت قرمز و فرآورده ها لبنی بود، راه های بسیار دیگری در پیش گرفته شد که در تمامی آنها دولت مجری و دخالت کننده بود نه سیاست گذار و ناظر، چه تشکل ها و تعاونی هایی فقط برای دست یابی به امتیاز قیمت ارزان علوفه و یا نهاده ها در کمتر از یک روز به وجود آمدند و قس علیهذا... اگر از آن زمان ها فاصله بگیریم، به دو دولت رسیدیم که به هر دلیل به طور یک جانبه طرف مصرف کننده را می گرفت با این تصور که دارد خدمت می کند، تولید در عرصه شیر و گوشت به پرتگاه نابودی رسید، لامحاله در دولت یازدهم برای خاک برداری از این شیوه، اداره امور مملکت و بازسازی ویرانه ها سمت حمایت دولت به سوی تولیدات کشاورزی و فرآورده های دام و طیور چرخید، در واقع بحث با سیاست های جبرانی شروع شد که شاهد بودیم دولت با تخصیص یارانه نقدی 190 تومان قصد حمایت جدی از دامداران را داشت، ولی به دلیل کارکرد بانک ها و یا دیرکرد تخصیص اعتبارات متاسفانه در عمل به زیان دامداران تمام شد.

حال، طی ماه های اخیر نیز شاهدیم به خاطر اجرای قیمت مصوب اعلام شده 1440 تومان برای خرید هر کیلو شیر از جانب کارخانجات و عدم پذیرش از سوی آنان، به فکر افتاد از طریق سازمان تعاون روستایی که اکنون مدیری خلاق و توانمند در راس آن قرار گرفته است، شیر را خریداری و تبدیل به شیرخشک نماید تا مازاد شیر تولیدی جمع آوری و کارخانجات، لامحاله شیر را 1440 تومان خریداری کنند با این قصد که دامداران زیان نبینند! در واقع دولت از جایگاه برنامه ریز، سیاست گذار و ناظر به جایگاه "مداخله گر" با هر نیت خیر سقوط کرد، این همان خطر پنهانی است که خود دولت، تولید شیر و گوشت، صنایع تبدیلی و مصرف کنندگان را تهدید می کند، ممکن است مدیران بعضی از اتحادیه ها، به خصوص انجمن های پایتخت نشینی که به منابع و حمایت ها دسترسی نزدیک و مستقیم دارند، بشکن بزنند و هورا بکشند و خود را حلقه برنده زنجیره به شمار آورند، ولی برای تکمیل این «خوش باشی» حتما باید به چند پرسش پاسخ دهند:

قرار است این شیرخشک انبار شده چگونه عرضه شود؟ آیا قرار است به صورت شیر و یا سایر فرآورده های لبنی وارد بازارهای داخلی شود یا صادر گردد؟ با توجه به قیمت تمام شده شیرخشک مثلا فرانسوی با یک برند جهانی برای هر کیلو حدود 2 دلار و سی سنت تحویل در بندرعباس و قیمت تمام شده شیرخشک تولیدی داخل (در این چرخه) حدود 12 تا 13 هزار تومان این شیر خشک میتواند جایگاه صادراتی داشته باشد؟ چند سال می توان این شیر را در انبارها ذخیره و نگهداری کرد؟ در صورتی که صنایع لبنی مطرح نتوانند با قیمت شیر 1440 تومان در بازارهای صادراتی رقابت کنند برای شیر خام چه اتفاقی خواهد افتاد؟ دولت به رغم حسن نیت و گسترش این خرید تاکنون در 10 استان کشور تا چند استان دیگر قادر است این خریدها را ادامه دهد و قدرت خرید دولت تا کجاست؟

آیا مهندس حجتی، خرید تضمینی 200 هزار تن چای انبار شده در دولت های گذشته و دوره وزارتش را که نهایتا به کود تبدیل شد را به یاد دارند؟ با توجه به آمار بانک مرکزی مبنی بر کاهش 42 درصدی مصرف شیر در سبد غذایی خانوار، افزایش قیمت شیر و کاهش حاشیه سود کارخانجات و صنایع لبنی که تقلب در کیفیت ندارند، آیا می توان گفت مصرف شیر در سبد خانوار افزایش می یابد و با مازاد پی در پی شیر خام تولید دامداران مواجه نمی شویم؟ آیا خرید شیر به قیمت 1440 تومان به انتهای خط یعنی دامداران دور دست و آنانی که در سایه انجمن ها و اتحادیه های نزدیک و قابل دسترس نیستند خواهد رسید، و اگر این اتفاق رخ ندهد بر سر تولید سراسری شیر چه خواهد آمد؟ آیا مهندس حجتی و همکارانش موضوع سر ریز نابه هنگام مرغ مازاد خریداری شده توسط شرکت پشتیبانی امور دام به بازار و فاجعه سقوط تاریخی قیمت گوشت مرغ طی دو ماه اخیر را بیاد دارند ؟

در نهایت نگارنده این سطور قصد نداشته و ندارد از صنایع لبنی به ویژه آنان که به دور از افکار عمومی و حضور شفاف در مطبوعات تخصصی و رسانه های مرتبط، زیر به زیر و به هر طریق و از جیب مصرف کنندگان در تمام طول تاریخ حیات خود، بساط "حلیم خوران" به راه انداخته اند و با گرز گران در هر شرایطی آن را به هم می زنند دفاع کند و قصد ندارم با ذکر نام رؤسای هیات مدیره این یا آن انجمن و اتحادیه که امروز در مقابل صنایع لبنی شمشیر کشیده "شیر خام" و "دامداران" را به صف آرایی در مقابل صنایع لبنی دعوت می کنند نام ببرم؛ ولی در تمام دنیا این صنایع لبنی، دامداران و تولیدکنندگان شیر هستند که با رعایت شاخص افزایش ضریب مصرف شیر، بدون دخالت دولت ولی با نظارت جانبدارانه این نهاد با یکدیگر برای تعیین قیمت شیر تعامل می کنند و پوست خربزه زیر پای دولت نمی اندازند!

بارها پیش از این اتفاق افتاده است که شمشیر به دستان امروز به محض اینکه هوا را پس می بینند، زیر به زیر برای فروش شیر خود و نزدیکانشان با صنایع شیر از هر رقمش کنار می آیند و دامداران دیگر را رها می کنند. پس باید گفت شیر را از چرخه "ناکجا آباد"، وارهانیم. بگذاریم سامانه عرضه و تقاضا در مسیر طبیعی خود و حمایت دولت به طریق خرید انبوه و کافی علوفه و عرصه ارزان غیر رقابتی آن به دامداران حمایت های خود را انجام دهند و البته با نظارت دقیق برای جلوگیری از هرگونه سوء استفاده، تعادل و ثبات را به عرصه دامپروری کشور بازگردانیم.

خبرگزاری کشاورزی ایران(ایانا): دیدگاه های نویسنده صرفا متعلق به وی است و انتشار آن به معنای رد یا تایید تمام آن ها نیست.