سازمان حفظ نباتات؛ ضامن امنیت غذایی و تعهدات بین‌المللی ایران

در دوران معاصر که جمعیت جهان با سرعت چشمگیری در حال افزایش است و نیاز به تولید پایدار مواد غذایی بیش از پیش احساس می‌شود، حفاظت از منابع گیاهی به عنوان یکی از ارکان اصلی امنیت غذایی اهمیت ویژه‌ای یافته است. آفات و بیماری‌های گیاهی به عنوان تهدیداتی جدی برای تولید محصولات کشاورزی مطرح هستند و مقابله مؤثر با این چالش‌ها نیازمند ساختارهای تخصصی و هماهنگ در سطح ملی و بین‌المللی است. در این راستا، کشورها اقدام به تأسیس سازمان‌های مستقلی تحت عنوان «سازمان حفظ نباتات» کرده‌اند که وظیفه اصلی آن‌ها نظارت، کنترل و پیشگیری از تهدیدات زیستی حوزه گیاهان است.

دلایل تأسیس سازمان‌های حفظ نباتات

از مهم‌ترین دلایل تأسیس این سازمان‌ها، کنترل و پیشگیری از آفات و بیماری‌های گیاهی است که می‌توانند بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی را نابود کنند. سازمان حفظ نباتات با اجرای برنامه‌های پایش مستمر، قرنطینه‌ای و بهره‌گیری از روش‌های نوین مانند مبارزه بیولوژیک، نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش خسارات ایفا می‌کند. علاوه بر این، تضمین سلامت محصولات و مصرف‌کنندگان از دیگر وظایف کلیدی این سازمان‌ها به شمار می‌آید. آنها با نظارت بر استفاده درست از سموم، اجرای استانداردهای بهداشتی و جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا به زنجیره غذایی، سلامت عمومی را تضمین می‌کنند. همچنین حفظ منابع طبیعی و تنوع زیستی از طریق کنترل آفات مهاجم و جلوگیری از تخریب جنگل‌ها و مراتع، بخش مهمی از فعالیت‌های این سازمان‌هاست. تسهیل تجارت کشاورزی بین‌المللی نیز از دیگر نقش‌های سازمان حفظ نباتات است که با صدور گواهی‌های سلامت و رعایت استانداردهای جهانی، امکان صادرات و واردات ایمن محصولات کشاورزی را فراهم می‌آورد. به علاوه، این سازمان‌ها نقش مهمی در پدافند غیرعامل و مقابله با تهدیدات بیولوژیک و بیوتروریسم دارند.

تعهدات بین‌المللی کشورها در حوزه حفظ نباتات

کشورها در چارچوب کنوانسیون بین‌المللی حفاظت گیاهان (IPPC) و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) موظف‌اند نهاد ملی حفظ نباتات (NPPO) را ایجاد کنند تا اجرای استانداردهای بین‌المللی و صدور گواهی‌های قرنطینه‌ای را تضمین نمایند. همچنین لازم است استانداردهای ISPM که دستورالعمل‌های فنی برای پایش، کنترل و گزارش‌دهی آفات و انجام اقدامات قرنطینه‌ای است، رعایت شود. همکاری منطقه‌ای و جهانی نیز از دیگر تعهدات مهم به شمار می‌رود که کشورها باید اطلاعات مربوط به شیوع آفات را به اشتراک گذاشته و در برنامه‌های مشترک مقابله با تهدیدات زیستی مشارکت داشته باشند.

پیامدهای نبود سازمان حفظ نباتات

نبود یا تضعیف این سازمان‌ها پیامدهای گسترده و آسیب‌زایی دارد. نخست آنکه گسترش بی‌رویه آفات و بیماری‌ها باعث کاهش تولید کشاورزی، افزایش هزینه‌ها و نابودی منابع طبیعی می‌شود. علاوه بر این، فقدان گواهی‌های معتبر قرنطینه‌ای منجر به اختلال در تجارت بین‌المللی شده و کشورها را از بازارهای جهانی حذف می‌کند. همچنین این شرایط امنیت غذایی و اقتصادی را تهدید کرده و موجب افزایش وابستگی به واردات و رشد قیمت‌ها می‌شود. در نهایت، در شرایط تغییرات اقلیمی که طغیان آفات را تشدید می‌کند، نبود سازمان‌های تخصصی حفظ نباتات مقابله با تهدیدات را دشوارتر و تاب‌آوری نظام کشاورزی را کاهش می‌دهد.

نتیجه‌گیری

سازمان‌های حفظ نباتات نه تنها نهادهای فنی و اجرایی، بلکه بازیگران راهبردی در تأمین امنیت غذایی، حفاظت از منابع طبیعی و ارتقاء جایگاه کشورها در بازارهای جهانی هستند. تعهد ملی و بین‌المللی به ایجاد و تقویت این سازمان‌ها امری حیاتی و غیرقابل اجتناب است و غفلت از آن، کشورها را در معرض مخاطرات زیستی و اقتصادی جدی قرار خواهد داد.

همایون دارابی؛ مدیر کل وقت دفتر تشکیلات و روش‌های وزارت جهاد کشاورزی و رئیس اسبق سازمان حفظ نباتات کشور