پوستین‌دوزی؛ جامه‌ای در سرما حاصل گرمای زندگی با دام/ صنایع دستی کشاورزی‌محور ایران
تهران- ایانا- در کوهستان‌های سرد ایران، پوستین؛ لباسی از پوست گوسفند و بره، نه تنها گرما می‌بخشد بلکه پیوندی عمیق با دامداری و فرهنگ روستایی دارد. با وجود تهدید فراموشی، این هنر هنوز فرصت احیا و اشتغال‌آفرینی دارد.
در کوهستان‌های سرد، در دشت‌های بادگیر، جایی که برف تا زانو می‌نشیند و سرمای استخوان‌سوز کار را متوقف نمی‌کند؛ انسان برای ادامه زندگی نیاز به گرمایی دارد که تنها از دل طبیعت برمی‌آید. پوستین، لباسی که از پوست گوسفند و بره پدید می‌آید؛ نه تنها برای گرم شدن، بلکه به‌مثابه تکه‌ای از زندگی روستایی و دامداری است که قرن‌هاست انسان را همراهی می‌کند.
پوستین‌دوزی صنعتی‌ست برگرفته از دام، شکل‌گرفته در دل روستاها و نواحی عشایری و زنده نگه‌دارنده مهارتی که هم کاربردی است و هم فرهنگی.
لباس‌هایی از جنس دام، دوخته با دستان روستایی
پوستین‌ها از پوست دباغی‌شده گوسفند یا بره تهیه می‌شوند. این پوست‌ها پس از آماده‌سازی، توسط هنرمندان محلی برش داده، با مهارت دوخته و گاهی با نخ‌های ابریشمی یا پشمی تزیین می‌شوند. در برخی مناطق پوستین را با آستر پشمی، لبه‌دوزی رنگی، یا حتی نقوش سنتی محلی همراه می‌کنند.
این پوشاک که گاه به شکل کت، شنل، کلاه، دستکش یا چکمه تهیه می‌شود؛ از گذشته‌های دور در استان‌های سردسیری چون خراسان، همدان، زنجان، چهارمحال‌وبختیاری، کردستان، لرستان، سمنان و قزوین رواج داشته و هنوز هم در بسیاری از مناطق روستایی ایران، جایگاه خود را حفظ کرده است.
پیوندی عمیق با دامداری سنتی
پوستین‌دوزی بدون دام ممکن نیست. ماده اولیه اصلی آن پوست گوسفند و بره‌های نر در فصل زمستان است؛ دام‌هایی که بخشی از چرخه پرورش و بهره‌برداری سنتی در دامداری‌های کوچک و روستایی هستند.
دامداران، پس از قربانی کردن یا ذبح برای مصرف خانوادگی، پوست را جدا کرده و به دباغ می‌سپارند. این پوست‌ها سپس توسط صنعتگر روستایی، با ابزارهای ابتدایی و روش‌های سنتی، به لباس گرم و مقاوم تبدیل می‌شوند. بنابراین هر پوستین در واقع بخشی از زنجیره معیشت خانوار روستایی و عشایری است.
کارکرد اقتصادی و هویتی پوستین
در بسیاری از نقاط روستایی، به‌ویژه در مناطق کوهستانی، پوستین‌دوزی هنوز منبعی برای درآمد جانبی زنان و مردان روستاست. برخی خانواده‌ها برای مراسم عروسی، شب‌نشینی‌ها، یا حتی فروش در بازارهای محلی، پوستین می‌دوزند.
همچنین در آیین‌های محلی، پوستین گاه نمادی از قدرت، ریش‌سفیدی یا احترام اجتماعی است. در ایل‌های بختیاری و کرد، پوشیدن پوستین هنوز هم نشانه‌ای از جایگاه اجتماعی و حافظه قومی به شمار می‌آید.
چالش‌های فراموشی یک صنعت گرم
با همه ریشه‌داری و اصالت، پوستین‌دوزی نیز از موج صنعتی‌شدن و تغییر سبک زندگی در امان نمانده است. کاهش جمعیت دام سبک، تغییر سلیقه مردم، گرانی ابزار دباغی سنتی، و جایگزینی لباس‌های صنعتی، این هنر را در معرض فراموشی قرار داده است.
افزون بر این، محدود بودن پوست‌های باکیفیت، و نیاز به مهارت بالا برای دوخت صحیح، کار را برای فعالان این حوزه دشوار کرده است. در بسیاری از روستاها تنها چند نفر مسن به این حرفه مشغول‌اند و نسل جدید، کمتر علاقه‌ای به یادگیری آن دارد.
نگاهی به آینده؛ احیای یک لباس فرهنگی
با توجه به جذابیت‌های فرهنگی و کاربردی پوستین، احیای این هنر از طریق گردشگری، برندسازی منطقه‌ای، و حمایت از زنجیره دام تا دست‌دوزی، می‌تواند هم اشتغال‌زا باشد و هم حافظ هویت بومی.
راه‌اندازی کارگاه‌های کوچک روستایی، حمایت از دباغان سنتی و ارائه تسهیلات برای تولیدکنندگان، می‌تواند به بقای این هنر گرم کمک کند.
پوستین‌دوزی، هنری‌ست برخاسته از سرمای زمستان و گرمای دست‌های روستایی. لباسی که از دام و دست و دل پدید آمده و در تار و پود آن کشاورزی، دامداری، فرهنگ و ضرورت‌های زیستی در هم تنیده‌اند. در دنیای امروز شاید به ظاهر ساده بیاید، اما در دل خود تاریخی از معیشت، اقتصاد و هنر محلی را حفظ کرده است.
شهرزاد مسعودی؛ خبرنگار
دیدگاه تان را بنویسید