نمد، گرمای دل کوهستان | صنایع دستی کشاورزی‌محور ایران
تهران- ایانا- نمدمالی از آن هنرهایی‌ست که آرام، بی‌هیاهو، ولی سرشار از زندگی در دل تاریخ ما جریان دارد. هنری که در آن نه گرهی هست و نه بافتی، بلکه مالش و فشردگی، پیوندی از پشم خام می‌سازد که سال‌ها هم‌پای انسان، خانه را گرم نگه می‌دارد. این یادداشت شروعی از سلسله یادداشت‌های معرفی صنایع دستی کشاورزی محور ایران است.
در سرزمین‌های بلند و سردسیر ایران، جایی که کوه‌ها سنگین و شب‌ها طولانی‌اند، و دام‌ها هم‌دم شب‌چراغ خانه‌های روستایی و عشایری، هنری پدید آمده که بی‌نیاز از دار و ابزار پیچیده تنها با پشم، آب، صبر و دست‌های مهربان شکل می‌گیرد؛ نمد.
نمدمالی از آن هنرهایی‌ست که آرام، بی‌هیاهو، ولی سرشار از زندگی در دل تاریخ ما جریان دارد. هنری که در آن نه گرهی هست و نه بافتی، بلکه مالش و فشردگی، پیوندی از پشم خام می‌سازد که سال‌ها هم‌پای انسان، خانه را گرم نگه می‌دارد. زیراندازهایی ضخیم و مقاوم، پادری، سجاده، کلاه، شنل چوپانی و حتی پوشاک محلی، از جمله فرآورده‌های نمدی همراه زندگی کوچ‌نشینان و روستاییان در سده‌های متمادی بوده است.
وقتی پشم، به گرما تبدیل می‌شود
پشم گوسفند، این محصول خام و در نگاه اول ساده، با دقت چیده، شسته و خشک شده و پس از آن آماده می‌شود برای فشرده‌شدن در دل حرارت دست و آب. فرآیند نمدمالی، برخلاف بافت قالی یا گلیم، از جنس "ساختن" است نه "بافتن".
نمدمال، پشم را در لایه‌هایی منظم روی هم می‌چیند، آن را مرطوب می‌کند، صابون می‌زند، سپس شروع به مالیدن، کوبیدن و فشردن آن می‌کند تا الیاف، خود را در هم گره بزنند؛ این کار ساعت‌ها و گاه روزها طول می‌کشد.
نتیجه، پارچه‌ای بدون درز، سنگین، متراکم و گرم است که نه تنها از نفوذ سرما بلکه ورود آب نیز جلوگیری می‌کند. این ویژگی‌ها، نمد را به انتخابی طبیعی و همیشگی برای زندگی در ارتفاعات ایران تبدیل کرده است.
نمد، میراث کوهستان و کویر
مراکز مهم نمدمالی در ایران شامل استان‌هایی همچون چهارمحال و بختیاری، فارس، مازندران، گلستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، کرمان و لرستان است. در هر کدام از این مناطق، نقش‌ها و رنگ‌های نمد، گویای هویت محلی، نمادهای قومی و گاه باورهای آیینی مردم‌اند.
نمد در این مناطق، صرفاً کالا نیست؛ جزئی از هویت فرهنگی است. کلاه نمدی بخشی از پوشش مردان عشایر و روستایی در فارس و بختیاری است. شنل‌های نمدی چوپانان، در دل سرما، گرم‌ترین همراه آن‌ها بوده‌اند. در برخی مناطق نیز نمد با طرح‌های سنتی رنگ‌آمیزی و به صورت محصول تزئینی وارد خانه‌های شهری شده است.
پیوند با کشاورزی
نمد، هرچند در ظاهر هنری دام‌پایه به‌نظر می‌رسد، اما در بستر اقتصاد کشاورزی روستایی معنا می‌گیرد. دامداری در بسیاری از روستاهای کشاورزنشین، مکمل چرخه زراعت است، و پشم دام، بخشی از زنجیره ارزش روستایی‌ست که هم در تأمین درآمد خانواده و هم در حفظ پایداری اقتصادی روستا نقش ایفا می‌کند. از این منظر، نمد نه‌تنها یک محصول هنری، بلکه یکی از فرآورده‌های جانبی کشاورزی و دامپروری در ایران است.
راهی برای آینده
با همه اصالت و قدمتی که نمدمالی دارد؛ امروز این هنر در معرض فراموشی‌ست. کاهش جمعیت دام سبک، تغییر سبک زندگی، کاهش استفاده از محصولات سنتی، و کم‌بودن حمایت‌های اقتصادی و بازاری، نمدمال‌ها را با دشواری‌های فراوانی روبه‌رو کرده است.
از سوی دیگر، نداشتن نظام بازاریابی مناسب و ناآشنایی گردشگران با ظرفیت‌های نمد، باعث شده هنر نمدمالی با وجود قابلیت‌های فراوان، نتواند جایگاه شایسته‌اش را در اقتصاد روستاها و عشایر بازیابد.
در حالی که کشورهای مختلف، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های صنایع دستی روستایی، محصولات سنتی خود را به برندهای جهانی تبدیل کرده‌اند، نمد ایرانی همچنان چشم‌انتظار توجه و احیاست.
کارشناسان صنایع دستی و توسعه روستایی معتقدند که نمدمالی، اگر با رویکرد گردشگری، بازاریابی مدرن، آموزش جوانان محلی، و حمایت از دامداران پشم‌دار همراه شود، می‌تواند به یک زنجیره اشتغال‌زا و پایدار تبدیل شود.
ایجاد کارگاه‌های بومی، فروشگاه‌های آنلاین، معرفی در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، آموزش‌های کارآفرینی و پیوند با صنایع پوشاک و دکوراسیون، همه و همه فرصت‌هایی هستند که می‌توانند نمد را از سایه فراموشی بیرون بکشند.
شهرزاد مسعودی؛ خبرنگار
دیدگاه تان را بنویسید