اربعین، پیاده‌روی روستایی تا چادر عشایری؛ سوگ و همبستگی در دل ایران
تهران – ایانا – اربعین حسینی در روستاها و میان عشایر ایران، نه‌تنها یک آیین مذهبی، بلکه نمایش زنده‌ای از همبستگی اجتماعی، فرهنگ بومی و اقتصاد محلی است؛ جایی که پیاده‌روی‌های جمعی، نذرهای سنتی، بازارچه‌های محلی و بدرقه کاروان‌ها در دل دشت‌ها، کوه‌ها و کوچه‌های خاکی، جلوه‌ای منحصربه‌فرد از عشق به امام حسین (ع) را رقم می‌زند.
در بسیاری از روستاها و مناطق عشایری، مردم از نخستین ساعات صبح روز اربعین مسیر خود را تا حسینیه‌ها، بقاع متبرکه یا امامزادگان طی می‌کنند. این راهپیمایی‌ها همراه با سینه‌زنی، نوحه‌خوانی و توزیع نذورات، رنگ و بویی خاص به فضای روستا می‌دهد. در مسیر، خانواده‌ها با چای، آش محلی، خرما یا نان تازه از عزاداران پذیرایی می‌کنند و برخی نیز نذرهای خود را به یاد شهدای کربلا ادا می‌کنند.
در جرقویه اصفهان، عشایر عرب با لباس‌های محلی و سازهای سنتی، کاروان پیاده‌روی «انصارالحسین» را بدرقه می‌کنند. این بدرقه‌ها، که با ذکر مصیبت و شعرخوانی همراه است، تصویری عاطفی و پرشور از پیوند جامعه عشایری با فرهنگ عاشورا ارائه می‌دهد.
در مرز مهران، عشایر ایلام با برپایی بازارچه‌ای شامل بیش از ۱۸۰ غرفه، صنایع‌دستی، خوراکی‌های محلی و محصولات دامداری خود را به زائران عرضه می‌کنند. این بازارچه نه‌تنها فرصتی برای خدمت به زائران است، بلکه اقتصاد محلی و صنایع عشایری را نیز رونق می‌بخشد.
در خوزستان، کاروان ۱۳۰ نفره عشایر بختیاری شوشتر با نام «جان‌نثاران حسینی» به سوی کربلا حرکت می‌کند. عزاداران با پوشش بختیاری، پرچم‌های سیاه و سبز، و ذکر مصیبت، هم‌پیمانی خود با آرمان‌های حسینی را اعلام می‌کنند
در روستای آبرومند (همدان)، مردم با لباس‌های محلی و چاووش‌خوانی، کاروان‌های نمادین به‌سمت بقاع متبرکه منطقه حرکت می‌دهند. نذرهای این روز شامل آش محلی، نان گندم و فرآورده‌های دامی است که در میدان اصلی روستا بین عزاداران و رهگذران توزیع می‌شود. فضای روستا از شب قبل با چراغانی و آماده‌سازی وسایل عزاداری رنگ و بویی ویژه می‌گیرد.
در ایل بختیاری، به‌ویژه در مناطق چهارمحال و کهگیلویه، خانواده‌ها و تیره‌ها گرد هم می‌آیند، دیگ‌های بزرگ حلیم و آش بار می‌شود و مسیرهای منتهی به حسینیه‌ها با سیاه‌پوشی و نصب پرچم‌های عزاداری آراسته می‌گردد. جوانان ایل با علم و طبل، زنان با طبخ نان محلی و آماده‌سازی خوراک، و سالخوردگان با ذکر مصیبت، سهم خود را در زنده نگه داشتن این سنت ایفا می‌کنند.
در زیلایی گچساران و روستاهای باشت کهگیلویه و بویراحمد، مردم منازل خود را به روی زائران اربعین باز می‌کنند. این مهمان‌نوازی با برپایی موکب‌های محلی، پخت نذری و آیین‌هایی چون علم‌گردانی و گهواره‌گردانی همراه است. هر خانه و چادر عشایری در این روزها به پناهگاهی برای خستگان راه تبدیل می‌شود.
در ایل قشقایی، حتی اگر در مسیر کوچ باشند، چادرها با پارچه مشکی تزئین می‌شود و دسته‌های سینه‌زنی با زبان ترکی و لری در دشت‌ها و روستاهای محل اتراق شکل می‌گیرد. نذری‌ها اغلب شامل دام، لبنیات تازه، نان تنوری و دوغ است که میان زائران و عزاداران تقسیم می‌شود.
در نهارجان (بیرجند، خراسان جنوبی)، مراسم تعزیه‌خوانی اربعین با حضور گسترده مردم برگزار می‌شود. محوطه‌های باز و خاکی روستا به صحنه بازآفرینی واقعه کربلا بدل می‌شود و همزمان با اجرای تعزیه، مردم نذرهای خود مانند گوسفند، آرد یا خرما را ادا می‌کنند.
در ابیانه (نطنز، اصفهان)، بافت تاریخی و کوچه‌های خشتی، بستر عزاداری‌های ویژه اربعین می‌شود. مردان با لباس‌های محلی، بی‌استفاده از ابزار صوتی، در دسته‌های منظم به ذکر مصیبت می‌پردازند. نان محلی، آش و خرما به‌عنوان نذر اصلی توزیع می‌شود و این مراسم در سکوت و وقاری خاص برگزار می‌گردد.
در روستای اولما (مشگین‌شهر، اردبیل) آیین شبیه‌خوانی ویژه اربعین، با سابقه‌ای چند دهه‌ای برگزار می‌شود. اهالی، صحنه‌های کربلا را با لباسی ساده اما با احساسی ژرف بازآفرینی می‌کنند. محوطه برگزاری، نه یک سالن یا تکیه بزرگ، بلکه حیاط خانه‌ها یا میدان خاکی روستاست که با حضور گسترده مردان، زنان و کودکان، حال‌وهوایی معنوی می‌یابد.
اربعین در زیست‌بوم روستایی و عشایری ایران، تلفیقی از آیین مذهبی، پیوندهای اجتماعی و اقتصاد محلی است؛ مسیری که از خاک مزرعه و چادر عشایری آغاز می‌شود و تا قلب فرهنگ حسینی امتداد می‌یابد؛ روایتی که هر سال با همان خلوص، به نسل‌های بعد منتقل می‌شود.
شهرزاد مسعودی؛ خبرنگار
دیدگاه تان را بنویسید