زندگی‌تون گل و گلاب

به گزارش ایانا، صنعت گلاب‌گیری در ایران به عنوان یکی از صنایع قدیمی و پرارزش کشور، نه‌تنها بخش بزرگی از هویت فرهنگی ایرانیان است، بلکه نقش مهمی در اقتصاد کشاورزی و صنایع وابسته دارد. سطح زیر کشت گل‌محمدی در ایران 22هزار هکتار است که 65درصد از سطح زیرکشت جهان را شامل می‌شود. 30درصد از گلستان‌های کشور به‌ صورت دیم کشت می‌شوند. مقاومت این گیاه به شرایط نامساعد محیطی و توجیه اقتصادی کشت در اراضی شیب‌دار، انگیزه توسعه آن را افزایش داده است.

ثبت «روز گل محمدی و گلاب» در تقویم ملی

گلاب ایران به‌ویژه گلاب کاشان شهرتی جهانی دارد و از سال 1401 با تصویب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، روز ۲۰ اردیبهشت به عنوان «روز گل محمدی و گلاب» در تقویم ملی ایران ثبت شد که گامی مهم در جهت حفظ و معرفی این میراث فرهنگی و طبیعی کشور، به ثبت رسید.

کاشان، مهد گلابگیری ایران

کاشان به عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید گلاب در ایران، همواره در زمینه تولید و فرآوری گل محمدی پیشرو بوده است. گلاب به‌دست‌آمده از دیگ‌های مسی سنتی نه‌تنها بخش مهمی از سوغات منطقه است، بلکه به‌عنوان بخشی از میراث ناملموس ایران نیز شناخته می‌شود. در این راستا، شیوه سنتی گلاب‌گیری همچنان در روستاهای اطراف کاشان حفظ شده است و این منطقه به عنوان یکی از مناطق مهم در گلاب‌گیری سنتی کشور شناخته می‌شود. گلاب این شهرستان در آئین‌های مذهبی و فرهنگی مانند شست‌وشوی سالانه ضریح ائمه اطهار (ع) و مناسک حج نیز به‌کار می‌رود.

در راستای تحقق ساماندهی و حرفه‌ای‌سازی رویدادهای گردشگری در سند تحول دولت، رویداد گلاب‌گیری شهرستان کاشان در تاریخ ۱۳ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ و به شماره ۵۰۴۰۴۱۳۲ در سطح بین‌المللی در فهرست رویدادهای گردشگری ایران به ثبت رسید.

امسال برداشت گل محمدی از سطح ۲۶۵۰ هکتار گلستان‌های کاشان آغاز شده و تا ابتدای تیرماه در بخش‌های کوهستانی ادامه خواهد داشت. سطح زیر کشت این محصول در بخش‌های برزک، قمصر، نیاسر و مرکزی به ترتیب ۱۲۶۵، ۶۰۷، ۴۶۰ و ۳۱۸ هکتار است. در شرایط نرمال، متوسط عملکرد این محصول در کاشان 2/4 تن در هر هکتار برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود امسال حدود ۱۰ هزار تن گل برداشت شود. بیش از پنج هزار باغدار در این شهرستان به پرورش گل محمدی مشغول هستند. در کاشان ۴۷ واحد گلاب‌گیری صنعتی و نزدیک به ۱۶۳۰ واحد سنتی فعال هستند. این منطقه با رتبه نخست سطح زیر کشت در استان اصفهان و رتبه چهارم کشور، از مهم‌ترین تولیدکنندگان گل محمدی به شمار می‌رود.

فارس؛ دشت‌های گل‌محمدی لایزنگان

استان فارس با ۸۶۰۰ هکتار مزارع گل محمدی آبی و دیم، ۴۶ درصد از سطح زیر کشت این محصول در کشور را به خود اختصاص داده است. دشت گل محمدی لایزنگان داراب، با بیش از ۵۰۰۰ هکتار مساحت، وسیع‌ترین دشت گل محمدی دیم جهان شناخته می‌شود. این استان با تولید سالانه بیش از ۲۰ هزار تن گل محمدی و ۶۰ واحد صنعتی و سنتی فرآوری، بخشی از فرآورده‌های خود را به اتحادیه اروپا و کشورهای دیگر صادر می‌کند. زنجیره ارزش گل محمدی در داراب نیز به منظور ارتقای کیفیت و حمایت از صادرات راه‌اندازی شده است. اقداماتی مانند ایجاد باغ مادری ژنوتیپ‌های برتر، اجرای طرح جوان‌سازی باغات، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی و اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت، گامی مهم در توسعه این صنعت به شمار می‌رود. شهرستان‌های فیروزآباد، میمند، داراب و سایر مناطق مستعد، نقش کلیدی در جایگاه برتر استان فارس در تولید گل محمدی دارند.

گلستان؛ قطب جدید گلابگیری کشور

استان گلستان با ۷۵ هکتار مزارع بارده گل محمدی، پیش‌بینی تولید ۸۰ تن گل‌تر را در سال جاری دارد. این استان به‌دلیل اقلیم منحصربه‌فرد، خاک حاصلخیز و حمایت‌های هدفمند جهاد کشاورزی، به یکی از قطب‌های تولید این محصول ارزشمند تبدیل شده است. مزارع گل محمدی استان گلستان در مناطقی مانند آزادشهر، وامنان، کاشیدار، نراب و کرند گنبدکاووس پراکنده‌اند. از مجموع ۱۰۵ هکتار کشت‌شده، ۷۵ هکتار به باردهی رسیده است. چهار واحد گلاب‌گیری سنتی و نیمه‌صنعتی با ظرفیت ۳.۵ تن نیز در این مناطق فعالیت می‌کنند و با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، کیفیت تولید را ارتقا داده‌اند.

کشت و فرآوری گل محمدی علاوه بر بهبود معیشت کشاورزان، با ایجاد زنجیره ارزش در صنایع فرآوری، فرصت‌های شغلی جدیدی در منطقه فراهم کرده و پتانسیل گلستان را برای تبدیل‌شدن به یکی از مراکز اصلی تولید گل محمدی کشور تقویت می‌کند.

سیستان و بلوچستان؛ در‌حال رشد در تولید گلاب

سیستان و بلوچستان به طور چشمگیری در حال گسترش کشت گل محمدی و فرآوری گلاب است و پیش‌بینی می‌شود در آینده‌ای نزدیک، این استان به یکی از قطب‌های تولید گلاب در کشور تبدیل شود. در این استان ۱۰ کارگاه سنتی و سه کارگاه نیمه‌صنعتی فرآوری گل محمدی فعال هستند که ظرفیت تولید ۱۵۰۰ تن انواع گلاب، اسانس و عرقیات را دارند. در راستای توسعه این صنعت، گلاب سیستان و بلوچستان در حال پیدا کردن جایگاه خود در بازارهای داخلی و خارجی است. در شهرستان تفتان،۷۰ بهره‌بردار در کشت و پرورش گل محمدی مشغول هستند. برداشت این محصول در سطح ۵۰ هکتار از باغات شهرستان تفتان آغاز شده و پیش‌بینی می‌شود امسال حدود ۶۰ تن گل محمدی از این منطقه برداشت شود.

خراسان رضوی، پیشرو در تولید گل‌محمدی

با آغاز برداشت گل محمدی در خراسان رضوی از اواخر فروردین تا پایان اردیبهشت، پیش‌بینی می‌شود امسال هفت‌هزار تن گل محمدی به‌صورت غنچه و گلبرگ در این استان تولید شود. استان خراسان رضوی با ۱۱۱۶ هکتار سطح زیر کشت آبی و دیم، ۵ درصد از تولید گل محمدی کشور را در اختیار دارد. بیشترین سطح زیر کشت استان در شهرستان‌های مشهد با ۲۰۷ هکتار، تایباد با ۱۲۵ هکتار، و طرقبه و شاندیز با ۱۰۵ هکتار قرار دارد. همچنین وسیع‌ترین دشت گل محمدی استان با ۱۰۰ هکتار در روستای مغان شهرستان طرقبه و شاندیز واقع شده است. استان خراسان رضوی با ۲۲ واحد صنعتی گلاب‌گیری، ۳۱۲ واحد سنتی و ۴ واحد اسانس‌گیری، محصولات متنوعی از جمله اسانس، گلاب و غنچه خشک تولید می‌کند که بخشی از آن به اتحادیه اروپا صادر می‌شود.

​

لرستان؛ گلاب با عطر کوهستان

استان لرستان به دلیل کشت گل محمدی در مناطق کوهستانی و ارتفاعات، گلاب با کیفیت بالا تولید می‌کند و در حال توسعه صنایع گلاب‌گیری و فرآوری گل محمدی است. در این استان حدود سه تا چهار تن گل محمدی تر تولید می‌شود که در صنایع مختلف از جمله عطرسازی و داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سال گذشته از این استان با بیش از هزار هکتار سطح زیر کشت گل محمدی ، افزون‌بر هزار لیتر گلاب به کشور عراق صادر شده است.  

کرمانشاه؛ صادر‌کننده گلاب به کشورهای خلیج‌فارس

در استان کرمانشاه، با وجود ۲۸۰ هکتار باغ گل محمدی، سالانه حدود ۲۰۰ هزار لیتر گلاب تولید می‌شود. این استان همچنین با تولید اسانس از گل محمدی به کشورهایی مانند عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس و صادرات اسانس به اروپا شناخته می‌شود. پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک ۱۰۰ هکتار به سطح باغات گل محمدی استان افزوده شود

سلطانیه؛ جشنواره‌ای از گلاب‌گیری سنتی

سلطانیه در استان زنجان، نیز با برگزاری جشنواره‌های مختلف، صنعت گلاب‌گیری خود را به نمایش گذاشته است. این شهرستان با تولید گلاب و عرقیات سنتی، به ویژه با استفاده از دستگاه‌های نیمه‌مدرن، از دیگر مناطق پیشرفته در این صنعت محسوب می‌شود و به دلیل کیفیت بالای محصول، در رقابت با گلاب‌های معروف دیگر استان‌ها قرار دارد.

شفت؛ گلابی از دل طبیعت شمال

شهرستان شفت در استان گیلان نیز به عنوان یکی از تولیدکنندگان مهم گل محمدی در شمال کشور شناخته می‌شود. در بیش از ۳۰ هکتار از باغات این شهرستان گل محمدی کشت می‌شود. سال گذشته افزون بر ۶۰ تن گل از باغات شهرستان شفت برداشت شد. این شهرستان با برگزاری جشنواره‌های گلاب‌گیری، ظرفیت‌های گردشگری خود را ارتقا داده و به توسعه صنعت گردشگری کمک کرده است.

آینده گلابگیری ایران؛ رشد پایدار در کنار نوآوری

آینده صنعت گلاب‌گیری در ایران با توجه به مزیت‌های اقلیمی، سنت‌های دیرینه و افزایش تقاضا برای محصولات طبیعی، روشن به نظر می‌رسد. توسعه تکنولوژی‌های نوین در فرآوری و بسته‌بندی، همراه با توجه بیشتر به بازارهای جهانی، می‌تواند به افزایش کیفیت و کمیت تولید کمک کند. همچنین، تقویت آموزش‌های کشاورزی و ارتقای زنجیره ارزش، فرصت‌های شغلی بیشتری را ایجاد خواهد کرد. این صنعت نه تنها در تقویت اقتصاد کشاورزی کشور مؤثر خواهد بود، بلکه می‌تواند به یکی از ارکان مهم گردشگری و صادرات ایران تبدیل شود.

گزارش: شهرزاد مسعودی