بهره‌وری پایین و ضعف مکانیزاسیون در کشاورزی ایران/ راهکار چیست؟

به گزارش خبرنگار ایانا؛ کشاورزی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد ملی ایران، جایگاهی مهم در تأمین امنیت غذایی، اشتغال پایدار و صادرات غیرنفتی دارد. با این حال، بررسی‌های میدانی و تحلیلی نشان می‌دهد که بهره‌وری اقتصادی این بخش به‌شدت پایین بوده و عدم توجه به مکانیزاسیون و فناوری‌های نوین، آن را در مسیر ناپایداری قرار داده است.

کشاورزی در تله سنت؛ بحران بهره‌وری در سایه فرسودگی

بخش کشاورزی ایران با چالشی بنیادین در زمینه بهره‌وری مواجه است؛ مشکلی که ریشه در مجموعه‌ای از عوامل ساختاری و عملکردی دارد. یکی از مهم‌ترین این عوامل، ادامه استفاده گسترده از روش‌ها و ابزارهای سنتی در فرآیند تولید است. با وجود تحولات جهانی در عرصه کشاورزی، بخش زیادی از تولید در ایران هنوز با شیوه‌های سنتی و کم‌بازده اداره می‌شود، که این امر به کاهش بهره‌وری و ناتوانی در پاسخگویی به نیازهای روزافزون بازار منجر شده است.

از سوی دیگر، مصرف بالای نهاده‌هایی مانند آب، انرژی و کود شیمیایی در برابر بازده اندک محصولات، گواهی بر ناکارآمدی ساختار تولید در کشاورزی کشور است. این الگوی مصرف ناپایدار، نه تنها منابع طبیعی را تهدید می‌کند، بلکه هزینه‌های تولید را نیز به‌طور قابل توجهی افزایش داده است.

در کنار این موارد، نبود آموزش‌های نظام‌مند و کاربردی و همچنین عدم ترویج دانش فنی و نوآورانه، باعث شده است که بسیاری از کشاورزان از فناوری‌های نوین و شیوه‌های علمی روز بی‌بهره بمانند. این کمبود دانش فنی، بهره‌وری را به‌شدت تحت تأثیر قرار داده است.

عامل مهم دیگر، فرسودگی گسترده تجهیزات و ماشین‌آلات کشاورزی است. بسیاری از تولیدکنندگان به دلیل نبود سرمایه کافی، امکان نوسازی و مکانیزه‌کردن فرآیندهای تولید را ندارند و این موضوع به یکی از موانع اصلی توسعه پایدار کشاورزی در کشور تبدیل شده است.

در نهایت، محدودیت در دسترسی به دانش روز و اطلاعات علمی و تجربی در حوزه کشاورزی نیز موجب شده تا روش‌های ناکارآمد همچنان در میان کشاورزان تداوم یابد. عدم پیوند مؤثر میان پژوهشگران، مراکز علمی و بدنه فعال کشاورزی، مانع از انتقال دانش و به‌کارگیری نوآوری‌های موثر در این بخش شده است. مجموعه این عوامل، ضرورت بازنگری جدی در سیاست‌ها و برنامه‌های ارتقای بهره‌وری کشاورزی ایران را بیش از پیش نمایان می‌سازد.

بحران کشاورزی؛ تهدیدی برای اقتصاد و امنیت غذایی

تداوم وضعیت فعلی در بخش کشاورزی، تبعاتی فراتر از ناکارآمدی تولید به همراه دارد و می‌تواند زمینه‌ساز بحران‌های جدی اقتصادی و زیست‌محیطی در کشور شود. یکی از نخستین پیامدهای این روند، افزایش چشمگیر هزینه‌های تولید و کاهش رقابت‌پذیری محصولات داخلی در برابر نمونه‌های وارداتی است؛ موضوعی که فشار مضاعفی را بر تولیدکنندگان داخلی وارد کرده و بازارهای صادراتی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

از سوی دیگر، اتلاف گسترده منابع طبیعی به‌ویژه آب، در شرایطی که کشور با بحران اقلیمی و کم‌آبی مزمن مواجه است، نگرانی‌های زیست‌محیطی را دوچندان کرده است. استمرار مصرف بی‌رویه و ناکارآمد منابع، پایداری کشاورزی را با تهدید جدی روبرو کرده است.

این وضعیت همچنین موجب کاهش انگیزه در میان کشاورزان شده و ریزش نیروی کار از این بخش حیاتی را در پی داشته است. عدم سودآوری و نبود چشم‌انداز روشن برای بهبود وضعیت، بسیاری از فعالان این حوزه را به ترک آن واداشته است.

در نهایت، تداوم این روند می‌تواند به تضعیف امنیت غذایی کشور در بلندمدت منجر شود؛ موضوعی که با توجه به تحولات بین‌المللی و خطرات ناشی از وابستگی غذایی، یک زنگ خطر جدی برای سیاست‌گذاران به‌شمار می‌رود.

نوسازی کشاورزی با راهکارهای اقتصادی نوین

برای بهبود وضعیت کشاورزی و افزایش بهره‌وری در این بخش حیاتی، مجموعه‌ای از راهکارهای اقتصادی پیشنهادی مطرح شده است که می‌تواند زمینه تحول در کشاورزی ایران را فراهم کند. یکی از این راهکارها، ارائه یارانه‌های هوشمند برای نوسازی ماشین‌آلات کشاورزی است. این طرح شامل ارائه تسهیلات بلندمدت با نرخ بهره پایین به کشاورزان و بهره‌برداران است تا بتوانند تجهیزات فرسوده خود را به دستگاه‌های جدید و کارآمدتر ارتقا دهند.

در کنار این موضوع، ایجاد مراکز دانش‌بنیان کشاورزی در سطح استان‌ها به منظور آموزش کشاورزان و ترویج شیوه‌های نوین کشاورزی، آبیاری دقیق و استفاده بهینه از نهاده‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این مراکز می‌توانند نقش مؤثری در افزایش دانش فنی و بهره‌وری کشاورزان ایفا کنند.

علاوه بر این، توسعه شرکت‌های خدمات مکانیزاسیون به ویژه شرکت‌های تعاونی و خصوصی، می‌تواند خدمات مکانیزه را در اختیار کشاورزان کوچک‌مقیاس قرار دهد و به کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت عملیات کشاورزی کمک کند.

حمایت از استارتاپ‌های فعال در حوزه فناوری‌های کشاورزی (AgriTech) نیز یکی از راهکارهای کلیدی برای توسعه فناوری‌های متناسب با نیازهای کشاورزی ایران است. سرمایه‌گذاری در این شرکت‌ها و تسهیل مسیر رشد آن‌ها، می‌تواند نوآوری و پیشرفت را به این بخش بیاورد.

در نهایت، ایجاد نظام‌های تشویقی برای کشاورزان نوآور و الگوسازی از تجربه کشاورزان موفق، می‌تواند انگیزه و فرهنگ فناوری‌پذیری را در بین فعالان بخش کشاورزی گسترش دهد و روند تحول در این حوزه را تسریع کند.

کشاورزی سنتی؛ چالش امروز، تهدید فردا

بهره‌وری پایین در بخش کشاورزی ایران تنها یک مشکل فنی نیست بلکه به تهدیدی جدی برای توسعه ملی تبدیل شده است. افزایش روزافزون تقاضا برای محصولات غذایی در کنار محدودیت شدید منابع، نیازمند تحول فوری و بنیادین در سازوکارهای تولید کشاورزی است. کارشناسان معتقدند اصلاح سیاست‌های حمایتی، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها به سمت فناوری‌های بومی و تقویت نظام ترویج کشاورزی از مهم‌ترین راهکارهای نجات این بخش حیاتی به شمار می‌رود. در غیر این صورت، ایران با خطر وابستگی به واردات مواد غذایی، کاهش صادرات محصولات کشاورزی و تخریب منابع طبیعی حیاتی مواجه خواهد شد.

کارشناسان تأکید دارند که ارتقای بهره‌وری کشاورزی دیگر یک انتخاب نیست بلکه ضرورتی حیاتی و استراتژیک برای کشور محسوب می‌شود. اجرای یک بسته سیاستی جامع شامل آموزش مستمر کشاورزان، ارائه حمایت‌های مالی هدفمند و توسعه فناوری‌های بومی‌سازی شده می‌تواند کشاورزی ایران را از تله روش‌های سنتی و ناکارآمد رهایی بخشیده و آن را به یکی از موتورهای محرک اقتصاد پایدار کشور تبدیل کند. این اقدامات، فرصت مناسبی برای تقویت امنیت غذایی و ارتقای جایگاه ایران در بازارهای جهانی فراهم خواهد کرد.

خبرنگار: فرناز فتحی سرابی