چگونه از زمین دیم محصول بیشتری برداشت کنیم
سرمایهگذاری در بهبود مدیریت آب درکشت دیم، بخشی از بسته اقداماتی می‌تواند باشد که بهره‌برداری بهینه از منابع خاک، آب و گیاه را توسعه داده و منجر به بهبود معیشت روستایی می‌شود.
به گزارش ایانا به نقل از فارس، بهبود در کشاورزی دیم وابسته به تأمین آب کافی برای رشد گیاهان است، در این راستا اگرچه بارندگی دارای اهمیت فراوانی برای کشت است اما ارتقاء و حفظ رطوبت در خاک گامی ضروری در بهبود کشت دیم به شمار می‌رود که منجر به افزایش تأثیر بارندگی‌ها می‌شود. لذا اولین گام برای مدیریت مطلوب و حفظ رطوبت خاک، استفاده بهینه از بارندگی‌های قابل‌دسترس است. این امر از طریق به حداقل رساندن میزان تبخیر غیرمفید آب، افزایش درصد ماده آلی خاک و به حداقل رساندن میزان شخم خوردگی خاک است که مجموعه این اقدامات با به‌کارگیری روش‌های مناسب ازجمله کشاورزی حفاظتی حاصل می‌شود.
کشاورزی غیراصولی بر روی اراضی دارای شیب ازجمله مواردی است که باعث از دست رفتن رطوبت خاک می‌شود. متأسفانه در اراضی شیب‌دار اصول صحیح و مناسب کشاورزی رعایت نمی‌شود که این موضوع منجر به از دست رفتن سریع رطوبت پروفیل خاک شده و فرسایش ناشی از رواناب را نیز به همراه دارد. روش‌های سازه‌ای و بیولوژیکی بسیاری برای حفظ آب‌وخاک بر روی اراضی شیب‌دار توصیه‌شده است، ازجمله این‌که می‌توان با احداث نوارهای گیاهی بر روی خطوط تراز، برای حفظ رطوبت و جلوگیری از فرسایش، و انجام روش تراس‌بندی و خاک‌ریزهایی که مانند مانع سازه‌ها عمل می‌کنند، بر این مشکل فائق آمد.
معمولاً روش‌های بیولوژیکی به سرمایهگذاری کمتری نیاز دارد و به‌سادگی ایجاد می‌شود و کشاورزان به این روش‌ها اولویت بیشتری نسبت به روش‌های سازه‌ای پرزحمت‌تر می‌دهند. این روش‌ها باید درجایی ترویج شوند که روش‌های بیولوژیکی به‌تنهایی کافی نباشد همانند شیب‌های بسیار تند و فرسایش پذیر. در حالت ایدئال، می‌توان از تراکتورهایی که عمود بر شیب شخم می‌زنند در جهت حفاظت و بهبود حاصلخیزی خاک و مدیریت آب استفاده کرد.
در نواحی پرباران، مدیریت رطوبت خاک از طریق سامانه‌های مختلف جمع‌آوری آب ازجمله تراس‌بندی و انحراف رواناب انجام می‌شود. در این روش، رواناب از مناطق مدیریت‌شده حوضه آبخیز جمع‌آوری و در محل‌های ذخیره آب و یا در پروفیل خاک ذخیره می‌شود. در این راهکار، فناوری‌ها شامل سازه‌های ساده مزرعه‌ای برای انحراف آب به گودال کشت، سازه‌هایی در محل آبخیز برای انحراف رواناب به مخازن یا عرصه‌های پخش سیلاب و تراس‌های دائمی یا سدها هستند. جمع‌آوری مؤثر آب باران می‌تواند عملکرد را در مقایسه با کشت دیم سنتی دو تا سه برابر افزایش دهد، خصوصاً وقتی با کشت ارقام اصلاح‌شده و کشت مستقیم با استفاده از دستگاه نوتیلیج که آب را حفظ می‌کند، همراه باشد.
در پایان لازم به ذکر است، یکی از بهترین روش‌های مدیریت رطوبت خاک در ایران و جهان استفاده از کشت بدون شخم (نوتیلیج) است که این روش به‌صورت گسترده در طرح جهش تولید در دیمزارهای کشور با همکاری ستاد اجرایی فرمان امام (ره) و وزارت جهاد کشاورزی، اجرا می‌شود. در این روش که ازجمله شیوه‌های نوین کشت محصولات کشاورزی محسوب می‌شود به دلیل انجام کمترین عملیات فیزیکی روی خاک و حفظ پوشش گیاهی دیمزارها به مدیریت رطوبت خاک کمک می‌کند. همچنین این روش از راهبردهای دستیابی به ثبات عملکرد در شرایط تغییرات آب و هوایی و افزایش عملکرد از طریق بهبود مدیریت خاک، آب و منابع بیولوژیکی است. لذا باید سرمایهگذاری در بهبود مدیریت آب درکشت دیم، بخشی از بسته اقداماتی باشد که بهره‌برداری بهینه از منابع خاک، آب و گیاه را توسعه داده و منجر به بهبود معیشت روستایی شود.
مهدی اکبری- سیاست پژوه اقتصاد کشاورزی
دیدگاه تان را بنویسید