گلستان؛ آواز خوش محصول در گوش زمین

استان گلستان با وسعتی حدود ۲ میلیون و ۳۶ هزار و ۷۰۰ هکتار، یکی از مناطق مهم شمال کشور از نظر منابع طبیعی و کشاورزی به شمار می‌رود. این استان با تنوع اقلیمی و زمین‌های مستعد، ترکیبی متوازن از اراضی کشاورزی، جنگل‌ها و مراتع را در خود جای داده است.

 

ترکیب اراضی و منابع طبیعی

از مساحت کل استان گلستان، حدود ۶۶۰ هزار هکتار زمین کشاورزی، ۳۳ هزار هکتار باغ، ۸۶۰ هزار هکتار مرتع، ۴۵۲ هزار هکتار جنگل و ۱۱۰ کیلومتر ساحل دریای خزر است.

این ترکیب اراضی و منابع طبیعی، گلستان را به استانی منحصر به فرد در حوزه کشاورزی و حفاظت محیط‌زیست تبدیل کرده و ظرفیت‌های قابل توجهی برای توسعه پایدار، تولید محصولات متنوع و حفظ تعادل زیست‌محیطی ایجاد کرده است.

نقش کشاورزی در اقتصاد استان

۲۵ درصد درآمد استان گلستان از بخش کشاورزی تأمین می­‌شود.

در سرشماری عمومی کشاورزی ۱۴۰۳، استان گلستان با ۱۳۰ هزار و ۲۹۸ بهره‌بردار در جایگاه سیزدهم کشور قرار گرفت.

در مقایسه با سرشماری دهه گذشته تعداد بهره‌برداران کشاورزی در استان گلستان ۴.۹۲ درصد افزایش یافت که از این تعداد ۹۱ درصد مرد و ۹ درصد زن بودند.

در این استان بخش زراعت با ۳۷.۶۲ بیشترین سهم بهره‌برداری بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده است و بخش باغداری با ۲۳.۵۸ درصد، پرورش طیور به روش سنتی با ۱۵.۴۶درصد، پروش دام سبک با ۱۱.۹۶ درصد، پرورش دام سنگین با ۹.۰۱درصد، پرورش زنبور عسل با ۱.۴۷ درصد، پرورش کرم ابریشم با ۰.۵۵ درصد، پرورش ماهی و میگو با ۰.۱۹ درصد و کشت گلخانه‌ای با ۰.۱۴ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

 

جایگاه ملی گلستان در تولید محصولات راهبردی

گلستان در تولید ۱۵ محصول راهبردی جایگاه ویژه‌ای در کشور دارد: رتبه اول در تولید دانه‌های روغنی (کلزا، سویا و آفتابگردان) و توتون، رتبه دوم در تولید گوشت مرغ، گندم، چغندرقند پاییزه و هلو، رتبه سوم در شلتوک (برنج)، پیله‌تر ابریشم، میگو و پنبه، رتبه چهارم در تولید ماهیان گرمابی و رتبه پنجم در تولید جو و زیتون. این تنوع و جایگاه، نقش حیاتی گلستان در امنیت غذایی کشور را نشان می‌دهد.

 

جامعه عشایری گلستان

گلستان یکی از استان‌های عشایری کشور است که چهار هزار و ۲۰۰ خانوار عشایری بومی ترکمن و کوچنده با مجموع جمعیت افزون بر ۲۳ هزار نفر در مراتع این استان زندگی می‌کنند.

جامعه عشایری گلستان را ۲ تیپ از عشایر کوچنده کُرد خراسان‌های شمالی و رضوی و تعداد محدودی از سمنان و عشایر بومی ترکمن استان تشکیل می‌دهند که در مجموع افزون بر ۷۶۰ هزار رأس دام شامل گوسفند، بز، گاو و شتر برای پرورش در اختیار دارند.

قلمرو زیستی عشایر کوچنده و بومی گلستان ۳۵۰ هزار هکتار از مراتع شرق استان است و ۶۹ درصد از آنان در مراتع مراوه‌تپه، ۲۵ درصد در گنبدکاووس و ۶ درصد در کلاله حضور داشته و قشلاق می‌کنند.

تولید سالانه پنج هزار تُن گوشت قرمز، ۶۰۰ تن پشم و ۹ هزار و ۹۴۹ تن شیر در کنار محصولات صنایع دستی از جمله تولیدات سالانه جامعه عشایری استان گلستان است.

گندم: طلای زرد استان

سطح زیر کشت امسال گندم در استان گلستان به‌عنوان یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی، ۴۲۸ هزار و ۷۱۷ هکتار بود، اما محدودیت‌های خشکسالی و کم‌بارشی باعث شد سطح قابل برداشت به ۳۵۲ هزار و ۵۳۹ هکتار کاهش یابد.

برداشت گندم در این استان از ابتدای خردادماه در مناطق شمالی آغاز شده و تا مردادماه ادامه میابد؛ به‌طوری که اوج فعالیت برداشت در خرداد اتفاق می‌افتد. سال گذشته بیش از ۳۶۷ هزار هکتار از اراضی گندم‌زار استان کشت شده و یک میلیون و ۴۵۰ هزار تن محصول تولید شد که از این میزان، یک میلیون و ۱۱۱ هزار تن در قالب خرید تضمینی از سوی ۵۸ هزار کشاورز به دولت فروخته شد و گلستان در خرید تضمینی پس از خوزستان و کردستان رتبه سوم کشور را کسب کرد.

 

برنج: محصول مهم در شرق استان

مناطق کشت برنج در استان گلستان در علی آباد کتول، کردکوی، بندر گز، گرگان، گنبد کاووس و مینودشت است. از آنجایی که برنج فجر بازار پسندی بهتری نسبت به ارقام دیگر دارد در حال حاضر این رقم بیشتر برای کشت برنج توصیه می شود. برنج های شیرودی و فجر نیز در این استان کشت می‌شود.

زراعت شالی در گلستان توسط ۱۱ هزار و ۹۰۰ بهره‌بردار کشت شده و الگوی کشت شالی در این استان ۴۸ هزار هکتار است.

ذرت علوفه‌ای؛ جایگزینی برای شالی

کشت ذرت علوفه‌ای در استان گلستان به‌ویژه در شهرستان گنبدکاووس به‌عنوان یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی، نقش مهمی در تأمین علوفه دام و افزایش درآمد کشاورزان دارد. در سال کشاورزی جاری، سطح زیرکشت این محصول در استان حدود۹ هزار و ۶۰۰ هکتار و تولید پیش‌بینی‌شده آن ۲۲۷ هزار تن است. ذرت علوفه‌ای با نیاز آبی کمتر نسبت به شالی و ارزش غذایی بالا، گزینه‌ای مناسب برای صرفه‌جویی در منابع آبی و تأمین علوفه با کیفیت برای دام‌ها محسوب می‌شود.

این محصول علاوه بر ایجاد اشتغال فصلی، توانسته است نیاز واحدهای دامی شهرستان گنبدکاووس و دیگر مناطق استان را تأمین کند. با توجه به حمایت‌های دولتی مانند توزیع کود یارانه‌ای، کشت ذرت علوفه‌ای به‌عنوان راهکاری مؤثر برای توسعه کشاورزی پایدار و تقویت دامپروری در گلستان مطرح است.

 

سیب‌زمینی: محصولی با بازار گسترده

گلستان از مراکز تولید سیب‌زمینی کشور به شمار می‌رود و براساس الگوی کشت میزان سطح زیرکشت این محصول در استان 5 هزار و 209 هکتار است

سیب زمینی گلستان به مدت 45 روز تولید کشور را برعهده دارد و مردم ایران در این مدت یعنی اردیبهشت تا اواخر خرداد روی سفره کشاورزان گلستانی‌ مهمان هستند

پنبه؛ ظرفیت بالقوه برای احیای دوباره

 پنبه گلستان روزگاری ۷۰ درصد نیاز کشور را تأمین می‌کرد، اما تغییرات اقلیمی، محدودیت منابع آبی، هزینه‌های بالای تولید، کاهش حمایت‌های اقتصادی و رقابت نابرابر با محصولاتی همچنین شالی به مرور موجب تضعیف جایگاه این شده و در نتیجه سطح زیرکشت پنبه در استان به شکل چشمگیری کاهش و کشاورزان به سمت محصولات جایگزین سوق پیدا کردند.

با وجود این عقب‌نشینی، کارشناسان بر این باور هستند که گلستان هنوز هم از پتانسیل‌های ارزشمند برای احیای این محصول برخوردار است؛ اقلیم متنوع، زمین‌های مستعد، وجود مؤسسه تحقیقات پنبه کشور و فعالیت ۹ کارخانه پنبه‌پاک‌کنی و روغن‌کشی در استان، همگی نشان می‌دهد که پنبه می‌تواند بار دیگر جایگاه خود را بازیابد، به شرط آنکه سیاست‌گذاری‌های اقتصادی هوشمندانه و مشوق‌های حمایتی واقعی در دستور کار قرار گیرد

در سال زراعی گذشته ۱۵ هزار هکتار از زمین‌های استان زیر کشت پنبه قرار گرفت که حاصل آن تولید ۲۵ تا ۳۰ هزار تن وش پنبه بود، این ارقام در مقایسه با گذشته، فاصله زیادی با دوران طلایی ۱۸۰ هزار هکتاری کشت پنبه در گلستان دارد اما با برنامه‌ریزی هوشمندانه، می‌توان بخشی از این ظرفیت از دست‌رفته را دوباره زنده کرد.

صنایع تبدیلی و تکمیلی؛ فرصت توسعه گلستان

حدود ۲۳ درصد واحدهای صنعتی استان گلستان در زمینه تولید محصولات غذایی و صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی فعال است.

استان گلستان ۱۵ درصد از ظرفیت صنعت روغن‌کشی کشور را در اختیار دارد و در حوزه لبنیات نیز با وجود همه چالش‌ها، سهم ۱۰ درصدی استان از تولید کشور نشان‌دهنده پتانسیل‌های موجود است.

در حال حاضر ۲۵ کارخانه آرد با ظرفیت فرآوری ۵۱ هزار تن گندم در گلستان فعال هستند و ماهانه ۲۴ هزار تن آرد تولید می‌کنند. آرد تولیدی این کارخانه‌ها به ۲۵ استان کشور ارسال می‌شود.

صنایع تبدیلی کشاورزی به‌عنوان یکی از مزیت‌های اصلی استان گلستان شناخته می‌شود، اما توسعه این بخش نیازمند جذب سرمایه‌گذاران و تأمین منابع مالی جدید است.

 

پرورش اسب ترکمن؛ هویت فرهنگی و اقتصادی

صنعت پرورش اسب ترکمن که در بین اهالی ساکن در استان گلستان از جمله مناطق گنبدکاووس، کلاله، مراوه‌تپه، آق‌قلا و بندرترکمن جایگاه ویژه‌ای دارد

این استان از امکانات و توانمندی‌های بالایی در عرصه پرورش اسب و سوارکاری برخوردار است و می‌توان از طریق پرورش، نگهداری و صادرات اسب ترکمن و همچنین برگزاری مسابقات منطقه‌ای و ملی در رشته‌های مختلف سوارکاری، هزاران فرصت شغلی ایجاد کرد و درآمدهای فراوانی را عاید اقتصاد استان ساخت.

وجود اقلیم‌های متنوع آب و هوایی و سازگاری آن برای پرورش و نگهداری اسب، ارزان بودن نسبی هزینه‌های مربوط به نگهداری و تولید در مقایسه با بیشتر کشورهای دنیا، پیشینه اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و هنری مرتبط با اسب و پرورش آن، وجود تعداد زیادی از افراد علاقمند و عاشقان اسب و اسب‌داری در جای جای استان همراه با نیروی کار ارزان و وجود جنگل و منابع طبیعی از مهمترین فرصت‌ها و مزایای پرورش اسب ترکمن در استان گلستان است.

فراهم بودن شرایط تحقیقات در حوزه پرورش اسب با وجود مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی، وجود مراتع فراوان برای تعلیف و امکان نگهداری اسب به روش ایلخی داری، تامین اسب مورد نیاز سراسر کشور، داشتن بزرگترین میادین اسبدوانی ایران و قابلیت صادرات اسب بومی ترکمن با توجه به ظرفیت های بالقوه از دیگر شرایط  مطلوب گلستان برای توسعه فعالیت در این صنعت است.

دامداری؛ ستون تولیدات دامی گلستان

گلستان از استان‌های برتر کشور در تولیدات بخش کشاورزی به شمار می‌رود.

گلستان با داشتن بیش از ۱.۵ میلیون راس دام سبک (گوسفند و بز)، ۵۰۰ هزار رأس دام سبک عشایری و بیش از ۳۰۰ هزار رأس دام سنگین، یکی از مراکز اصلی پرورش دام در کشور است و بیش از ۶۰ هزار بهره‌بردار در این بخش فعالیت می‌کنند.

این استان در سال گذشته حدود ۳۲ هزار تن گوشت قرمز و ۳۷۸ هزار تن شیر خام تولید کرده که معادل چهار درصد تولید ملی است و برای سال جاری، رشد ۶ درصدی تولید گوشت قرمز و شیر خام هدف‌گذاری شده است.

احیای دامداری‌های راکد و نیمه‌فعال، توسعه پرورش گاو شیری و پرواربندی گوساله، پرورش گوسفند پربازده، پرواربندی بره، پرورش شتر، اسب و گاومیش و توسعه زنجیره‌های تولید گوشت قرمز و شیر خام از مهم‌ترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری این بخش در استان گلستان است.

 

پرورش طیور؛ رکورددار جوجه‌ریزی کشور

در استان گلستان هزار و ۲۸ واحد مرغ گوشتی با ظرفیت ۳۹ میلیون قطعه در هر دوره و ۷۱ واحد مرغ مادر گوشتی با ظرفیت ۲/۶ میلیون قطعه و ۳۹ واحد مرغ تخمگذار و پولت با ظرفیت ۷/۷ میلیون قطعه فعال است.

پرورش طیور در این استان در فروردین و تیر ماه ۱۴۰۴ با ثبت رکوردهای جوجه‌ریزی قابل توجهی مواجه بوده و استان گلستان در فروردین ۱۴۰۴ رتبه اول جوجه‌ریزی کشور را به خود اختصاص داده است. در فروردین‌ماه امسال، ۱۷ میلیون و ۱۵۸ هزار قطعه جوجه‌ریزی انجام شده و در تیرماه نیز رکورد جدید ۱۷ میلیون و ۶۰۰ هزار قطعه جوجه‌ریزی در واحدهای پرورش مرغ گوشتی استان ثبت شده است.

تکمیل حلقه‌های تولید در بخش طیور، توسعه واحدهای جوجه‌کشی، پرورش مرغ اجداد، واحدهای پرورش جوجه گوشتی و مرغ تخم‌گذار با تأکید بر زنجیره‌های تولید، از فرصت‌های کلیدی سرمایه‌گذاری استان گلستان در این حوزه است.

زنبورداری؛ ثروت شیرین گلستان

گلستان با برخورداری از هفت اقلیم از ۱۳ اقلیم آب‌وهوایی دنیا، نواحی جنگلی، کوهستانی و پوشش گیاهی متنوع، یکی از استان‌های برجسته در پرورش زنبور عسل است و سالیانه بین هزار تا هزار و ۵۰۰ تن عسل از ۲۱۰ هزار کندو در این استان تولید می‌شود.

 سال گذشته هزار و ۱۰۰ تن عسل در استان گلستان تولید شده و برای امسال رشد ۸ درصدی آن هدف‌گذاری شده است.

توسعه پرورش زنبور عسل با تأکید بر تولید فرآورده‌هایی مانند گرده گل، ژله رویال، بره موم و زهر زنبور و همچنین توسعه زنجیره تولید و پرورش ملکه زنبور، از فرصت‌های جذاب سرمایه‌گذاری این استان در این بخش است.

نوغانداری؛ میراث ابریشمی گلستان

نوغانداری یا پرورش کرم ابریشم، صنعتی با قدمت بیش از چهار هزار و ۵۰۰ سال، در گلستان جایگاه ویژه‌ای دارد. این استان با توتستان‌های طبیعی و مصنوعی، یکی از بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه‌های برگ توت، غذای اصلی کرم ابریشم، در ایران است.

گلستان رتبه سوم تولید پیله‌تر ابریشم کشور را داراست و در سال گذشته، بیش از چهار هزار خانوار ۲۷۰ تن پیله‌تر تولید کردند.

توسعه نهالستان‌ها و توتستان‌ها در اراضی شیب‌دار و حاشیه زمین‌های زراعی، و همچنین توسعه زنجیره تولید با تأکید بر صنایع تکمیلی مانند نخ‌ریسی، از فرصت‌های سرمایه‌گذاری استان گلستان در این حوزه است.

صادرات محصولات کشاورزی

صادرات محصولات کشاورزی در استان گلستان با هدف افزایش کیفیت تولید و دستیابی به بازارهای بین‌المللی روند رو به رشدی دارد. رعایت شرایط قرنطینه‌ای و پروتکل‌های صادراتی، سرعت‌بخشی به تأیید محموله‌ها و فعالیت کلینیک‌های گیاه‌پزشکی مجاز، از جمله اقداماتی است که در این مسیر اجرا می‌شود. این اقدامات علاوه بر کاهش موانع پیش روی صادرکنندگان، نقش مهمی در تسهیل فرآیند صادرات ایفا کرده و توسعه صادرات کشاورزی گلستان را به یکی از ابزارهای مؤثر رونق اقتصادی و ارزآوری برای کشور تبدیل کرده است.

در سه ماهه نخست سال ۱۴۰۴ صادرات محصولات کشاورزی استان گلستان با رشد ۲۰ درصدی به بیش از ۱۹ هزار تن رسید.

 در بین ۱۰ کالای نخست صادراتی گلستان، پسته فندقی با وزن تقریبی ۲ میلیون کیلوگرم و ارزش دلاری افزون بر ۱۵ میلیون دلار در رده نخست قرار دارد.

 

اهداف و ظرفیت‌های توسعه کشاورزی استان

رشد ۳۰ تا ۴۰ درصدی تولیدات دامی گلستان در برنامه پنج‌ساله هفتم توسعه هدف‌گذاری شده است.

به گفته معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی گلستان، پیگیری‌های لازم برای تخصیص تسهیلات جهت احیای واحدهای راکد، افزایش تولید گوشت قرمز و شیر، و حمایت از صنعت مرغ و تخم‌مرغ انجام شده است.

همچنین، برای توسعه زنبورداری و نوغانداری، از ظرفیت‌های حمایتی مانند تسهیلات مشاغل خانگی، کمیته امداد، بسیج و بنیادهای برکت و مستضعفان استفاده خواهد شد.

استان گلستان، با گنجینه‌ای از ظرفیت‌های کشاورزی، دامپروری و صنایع تبدیلی، آماده پذیرش سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه است.

مدیریت صحیح، آموزش بهره‌برداران و معرفی این پتانسیل‌ها به بخش خصوصی می‌تواند گلستان را به الگویی برای توسعه پایدار تبدیل کند.

 

خبرنگار: شهرزاد مسعودی