یلدا؛ سنجه غیررسمی حکمرانی قیمت و تنظیم بازار

تهران-ایانا- شب یلدا، باوجود ریشه‌های عمیق فرهنگی و تاریخی، در سال‌های اخیر کارکردی فراتر از یک آیین سنتی پیدا کرده است. این مناسبت اکنون به صحنه‌ای برای مشاهده و ارزیابی نحوه مداخله دولت در اقتصاد خرد، به‌ویژه در حوزه قیمت‌گذاری و تنظیم بازار، بدل شده است. هم‌زمانی فشارهای اقتصادی با افزایش تقاضای فصلی، بازاری را شکل می‌دهد که فاصله معناداری با سیاست‌ها و وعده‌های نهادهای متولی دارد. در چنین شرایطی، آهنگ افزایش قیمت‌ها از توان درآمدی اقشار کم‌برخوردار پیشی می‌گیرد و یلدا، به‌تدریج از یک تجربه جمعی به آیینی طبقاتی تبدیل می‌شود؛ آیینی که بهره‌مندی از آن بیش از هر چیز به توان مالی وابسته است.

با نزدیک شدن به شب یلدا، بازار اقلام مصرفی با موجی از تقاضا روبه‌رو می‌شود. انار، هندوانه و آجیل همچنان اجزای اصلی سبد خرید خانوارها در این مقطع هستند و انتظار عمومی آن است که دولت با نظارت مؤثر و مدیریت قیمت‌ها، نقش خود را در کنترل بازار ایفا کند. قاسم نوده فراهانی، مدیر اتاق اصناف ایران، در گفت‌وگو با مهر ریشه فشارهای قیمتی را در نوسانات نرخ ارز می‌داند و تأکید می‌کند که قیمت‌گذاری تابع شرایط بازار است و نه تصمیم فردی عرضه‌کنندگان. به گفته او، باوجود سیاست‌های حمایتی دولت، بی‌ثباتی موجود امکان مدیریت مؤثر بازار را با دشواری مواجه کرده است.

در چنین رویدادهای مقطعی، اهمیت برنامه‌ریزی پیشینی بیش از پیش آشکار می‌شود. نبود این برنامه‌ریزی، مدیریت بازار را به واکنش‌های اضطراری و مقطعی محدود می‌کند. در چرخه تأمین اقلام یلدایی، وزارت جهاد کشاورزی مسئول تأمین محصولاتی مانند انار و هندوانه است، سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان وظیفه قیمت‌گذاری و صیانت از حقوق مصرف‌کننده را بر عهده دارد و سازمان تعزیرات حکومتی مأمور رسیدگی به تخلفات است. معاون فنی و بازرگانی سازمان تعاون روستایی در گفت‌وگو با ایسنا از مدیریت عرضه میوه‌های یلدایی بدون کمبود خبر داده و صدور نرخ‌نامه یلدایی در میادین میوه را عامل کنترل بازار بیان کرده است.

دولت برای مهار التهاب بازار، از ابزارهایی مانند عرضه مستقیم در میادین میوه و ایجاد غرفه‌های ویژه شب یلدا بهره می‌گیرد. هم‌زمان، با افزایش حساسیت بازار، نظارت‌های سازمان تعزیرات تشدید می‌شود. سخنگوی این سازمان در گفت‌وگو با مهر اعلام کرده است که طرح نظارتی ویژه شب یلدا از حدود ۲۰ روز قبل ابلاغ شده و از ۱۵ آذر تا سوم دی‌ماه در سراسر کشور در حال اجراست. باوجود این اقدامات، میزان اثربخشی آن‌ها همچنان محل تردید است و قضاوت درباره کارکرد واقعی یا نمایشی این سیاست‌ها به پس از عبور از این مقطع زمانی موکول می‌شود.

در نهایت، آنچه در شب یلدا بیش از «حکمرانی قیمت» مشاهده می‌شود، تلاش برای «مدیریت انتظارات» است. تدوین و انتشار نرخ‌نامه‌های یلدایی این انتظار را ایجاد می‌کند که قیمت‌ها در سطحی قابل‌قبول تثبیت شوند، اما فاصله میان سیاست‌های اعلامی و تجربه واقعی بازار همچنان محسوس است. در این میان، اطلاع‌رسانی‌ها گاه از کارکرد اصلی خود فاصله می‌گیرند و به ابزارهایی برای آرام‌سازی افکار عمومی تبدیل می‌شوند. واقعیت بازار نه الزاماً در تضاد کامل با وعده‌هاست و نه منطبق بر آن‌ها؛ مسئله اصلی سفره‌هایی است که خالی می‌مانند، نه به دلیل کمبود کالا، بلکه به سبب افزایش شدید قیمت‌ها. اناری که سال گذشته با قیمت ۲۰ تا ۵۰ هزار تومان عرضه می‌شد، اکنون تا ۶۰ تا ۲۷۰ هزار تومان قیمت‌گذاری می‌شود؛ افزایشی که بیش از آنکه شوکی برای بازار باشد، فشار مستقیمی بر مصرف‌کننده وارد می‌کند و دهک‌های پایین‌تر را از چرخه مصرف کنار می‌زند.

از این منظر، شب یلدا دیگر صرفاً یک مناسبت تاریخی نیست، بلکه به شاخصی غیررسمی برای سنجش کارآمدی سیاست‌های اقتصادی دولت تبدیل شده است. بازار مقطعی این جشن، امکان ارزیابی عینی سیاست‌های پیش‌بینی و تنظیم بازار را فراهم می‌کند و موفقیت یا ناکامی در مدیریت آن، تأثیری مستقیم بر اعتماد عمومی به حکمرانی اقتصادی برجای می‌گذارد.

خبرنگار، آیدا صفا