تدوین برنامه اجرایی توسعه گیاهان شورزیست

غلامحسن رنجبر در گفت‌وگو با ایانا در توضیح کشاورزی شورزیست یا شورورزی بیان کرد: اگرچه بخش کشاورزی نقش حیاتی در اقتصاد و امنیت غذایی کشور دارد، با این حال به دلیل محدودیت منابع آبی و همچنین بهره‌برداری ناصحیح از این منابع محدود، روند نزولی کیفی و کمی منابع آب و خاک در مناطق مختلف کشور روبه افزایش است. 

وی اضافه کرد: به نحوی که در حال حاضر در حدود 6/8 میلیون هکتار از اراضی کشاورزی کشور با درجات مختلف شور هستند. راهکارهای متعددی برای مقابله با بحران شوری متصور است. اصلاح خاک، مدیریت مناسب آبیاری، انتخاب ارقام و گونه‌های متحمل و تغییر الگوی کشت از جمله این راهکارها هستند که در بسیاری موارد علاوه بر هزینه‌بر بودن، بر استفاده از منابع آب با کیفیت مناسب تکیه دارد.

معاون پژوهش و فناوری مرکز ملی تحقیقات شوری ادامه داد: راه دیگر تغییر نگرش نسبت به منابع آب و خاک شور در کشور است. این منابع مبنای کشاورزی شورزیست یا شورورزی هستند. در این روش، کشت و کار در محیط‌های شور با استفاده از پتانسیل گیاهان شورزیست، برخی حیوانات اهلی و آبزیان مانند ماهی، میگو و جلبک و نیز بهبود روش‌های مدیریتی آب و خاک مدنظر است.

معان پژوهش و فن‌آوری مرکز ملی تحقیقات شوری بیان کرد: هدف از اجرای سیستم‌های شورورزی، ارتقاء جایگاه این سامانه‌ها در توسعه بخش کشاورزی و کمک به تامین بخشی از تولیدات کشاورزی است. توسعه کشت گیاهان شورزیست متناسب با مناطق اکولوژیک کشور به‌عنوان یک اصل اساسی در این سیستم ها مورد نظر است.

رنجبر افزود: به‌طورکلی روش‌های شورورزی افق جدیدی را در توسعه و تولید محصولات کشاورزی با استفاده از منابع آب‌های سرزمینی شور باز خواهد کرد. در این سیستم‌ها بهره‌برداری اقتصادی از آب‌های شور به‌منظور تولید گیاهان شورزیست و آبزی‌پروری هنگامی توصیه می‌شود که امکان اجرای کشاورزی رایج از حیث عملیاتی و یا اقتصادی امکان‌پذیر نباشد.

وی افزود: این موضوع به این معنی است که شورورزی رقیبی برای کشاورزی رایج ‌نیستند. شورورزی با بهره‌برداری پایدار از منابع آب و خاک بسیار شور، ایجاد اشتغال و بهبود وضعیت اقتصادی در مناطق مبتلابه شوری که عمدتاً از مناطق محروم کشور هستند، در حقیقت مکملی برای کشاورزی رایج در عرصه‌های شور و اهداف توسعه بخش کشاورزی است.

کشاورزی شورزیست نیاز به سوبسید دولتی دارد

 رنجبر در پاسخ به این سوال که برای شروع و انجام کشاورزی شورزیست چه میزان سرمایه‌گذاری نیاز است، عنوان کرد: ابتدا باید به این موضوع اشاره شود که برنامه توسعه سامان‌ های شورورزی دارای ابعاد متنوعی است. اجرای موفق آن به هماهنگی و مشارکت بخش‌های مختلف وزارت جهاد کشاورزی و سایر ارکان کشور ارتباط دارد.

وی ادامه داد: بدون این مشارکت دستیابی به اهداف مورد نظر تاحدی ناممکن است. اما با توجه به اینکه در ایجاد سامانه‌های شورورزی، به‌کارگیری اراضی بایر و منابع جدید آبی است که تاکنون مورد بهره‌بردای نبوده‌اند، مد نظر است، به نظر می‌رسد سرمایه اولیه ایجاد چنین سیستم‌هایی بیشتر از کشاورزی متعارف باشد. بنابراین به‌منظور توسعه این سیستم‌ها شاید لازم باشد برخی از سرمایه اولیه مورد نیاز برای ایجاد زیرساخت‌های لازم از طریق سوبسیدهای دولتی انجام شود.

معاون پژوهش و فن‌آوری مرکز ملی تحقیقات شوری در خصوص مناطقی که قابلیت اجرا کشاورزی شورزیست دارد، گفت: همان‌طور که گفته شد کشاورزی شورزیست معمولا در مناطقی پیشنهاد می‌شود که هم از نظر اراضی مورد استفاده و هم از نظر آب قابل برنامه‌ریزی رقیبی برای کشاورزی رایج نباشد. یکی از جایگاه‌های توسعه شورورزی، مناطقی است که در پایین دست حوضه‌ها قرار دارد و به دلیل وجود زه‌آب‌های حاصل از فعالیت‌های کشاورزی در بالادست می‌تواند به کاشت گیاهان شورزیست اختصاص یابد. 

رنجبر افزود: جایگاه دیگر، مناطق وسیعی از نوار ساحلی کشور است که پتانسیل استفاده از منابع آب دریا جهت استفاده در سامانه‌های شورورزی را دارند. به این منابع باید رودخانه‌های شور که در حال حاضر به دریا می‌ریزند را اضافه کرد که می‌تواند به عنوان آب قابل برنامه‌ریزی در توسعه گونه‌های شورزیست در اراضی حوزه‌ای این رودخانه‌ها استفاده شود.

وی ادامه داد: همچنین منابع آب‌های زیرزمینی بسیار شور در نزدیکی انتهای دشت‌های مرکزی در کشور همچون حاشیه اراضی پست شوره‌زار کویر سیاه کوه، کویر ابرکوه، مناطقی در استان قزوین و گلستان و ... .وجود دارند که می‌تواند در این ارتباط مورد استفاده قرار بگیرد. اصولا در این مناطق به دلیل شوری منابع آب زیرزمینی و همچنین شوری بالای خاک، عملاً انجام کشاورزی رایج با گیاهان زراعی مرسوم امکان‌پذیر نیست. جایگاه دیگر برای توسعه شورورزی و کاشت گیاهان شورزیست اراضی کشاورزی رها شده به‌خاطر افزایش شوری منابع آب و خاک است. البته این اراضی درصورتی می‌توانند به کاشت گیاهان شورزیست اختصاص یابند که منابع آب شور قابل برنامه‌ریزی در منطقه وجود داشته باشد.

معاون پژوهش و فن‌آوری مرکز ملی تحقیقات شوری اعلام کرد: در حال حاضر توسعه کشاورزی شورزیست و سامانه‌های شورورزی در مراحل ابتدایی و در مقیاس پایلوت در برخی مناطق کشور در حال اجرا  است.

توسعه کشت گیاهان شورزیست در آینده

این محقق گفت: مرکز ملی تحقیقات شوری برنامه اجرایی توسعه گیاهان شورزیست در کشور را تدوین کرده است. انتظار می رود در چند سال آینده درصد قابل توجهی از اراضی مستعد به کاشت گیاهان شورزیست اختصاص یابد. 

معاون پژوهش و فناوری مرکز ملی تحقیقات شوری ادامه داد: همان‌طور که گفته شد شورورزی فن‌آوری بهره‌برداری از منابع آب و خاک شور غیر قابل استفاده در کشاورزی رایج با تاکید بر جنبه‌های زیست محیطی و اقتصادی است. کلیدواژه موفقیت در این سیستم‌ها، داشتن نگرش تلفیقی بهره‌برداری از بخش‌های مختلف آن است به نحوی که ضمن توجه به تولید اقتصادی، تنوع زیستی و جنبه‌های زیست محیطی آن، در بلند مدت به ارتقاء امنیت غذایی پایدار به‌ویژه در نواحی مبتلابه شوری کمک کند.

وی افزود: اوج موفقیت این سیستم‌ها همگرا کردن بخش‌های مختلف  و مدیریت عرصه به صورت واحدهای کشت و صنعتی است.