امنیت غذایی؛ فراتر از یک عبارت

تهران-ایانا-در شرایط جنگ و بحران یکی از پیکان‌‌ها  مستقیما « امنیت غذایی» را نشانه می‌گیرد و آن را در پیچ و خم چالش‌ها گرفتار می‌کند. در ایران این عبارت کم و بیش به گوشمان آشنا بود، اما جنگ ۱۲ روزه گویی و بحران نان در برخی از استان ها، به یکباره جایگاه و اهمیت این عبارت به ظاهر ساده را عوض کرد. به راستی ما از امنیت غذایی چه می‌دانیم؟ و تامین آن چه اهمیت داشته و چالش‌هایی را به هم راه دارد؟

به گزارش بانک جهانی امنیت غذایی «دسترسی همه مردم در تمام اوقات به غذای کافی برای داشتن یک زندگی سالم» است. این تعریف به سه عنصر «موجود بودن غذا»، «دسترسی به غذا» و «پایداری در دریافت غذا» استوار است. عنصر موجود بودن غذا تنها به میزان مواد غذایی در مرزهای ملی که درگذشته عنصر اصلی امنیت غذایی بود، تکیه ندارد و امروزه شامل تولید (عرضه داخلی) و واردات مواد غذایی نیز است. مفهوم «دسترسی به غذا» نیز دسترسی فیزیکی و اقتصادی به منابع برای تامین اقلام غذایی مورد نیاز جامعه است و به معنای «پایداری در دریافت غذا»، ثبات و پایداری دریافت ارزش های غذایی مورد نیاز جامعه است.

البته مسئله امنیت غذایی و لزوم تامین آن فقط به زمان جنگ و بحران برنمی‌گردد. چراکه گرسنگی در سطح جهان در حال افزایش است. بر اساس اعلام سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد در گزارش «وضعیت امنیت غذایی و تغذیه جهان» در سال ۲۰۲۴، حدود ۶۷۳ میلیون نفر از جمعیت جهانی با گرسنگی مواجه بوده‌اند که معادل ۸.۲ درصد از جمعیت جهان است، درست است این رقم نسبت به سال ۲۰۲۳ که ۸.۵ درصد بود، مقدار اندکی کاهش یافته است، اما همچنان درصد قابل توجهی از جمعیت جهان با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند. به علاوه این سازمان اعلام کرده برای تامین غذای مورد نیاز جمعیت ۹ میلیارد نفری جهان در سال ۲۰۲۵، باید تولید کنونی را دو برابر کرد، اما این تولید در حال حاضر با موانعی مانند تغییرات اقلیمی، کمبود منابع به‌ویژه تنش‌های آبی، محدودیت زمین‌های کشاورزی، بالا بودن قیمت انرژی، افت سرمایه گذاری در زمینه تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی دیگر است. که مقابله با این موانع نیازمند  راهبردهای جامع و مبتنی بر دانش روز است. این راهبردها میتواند شامل بهبود روش‌های تولید، کاهش ضایعات، توسعه فناوری‌های نوین و تقویت زیرساخت‌ها و به‌ویژه توجه به اصول کشاورزی پایدار ‌باشد.

در نهایت میان این همه نیازمندی‌های ساختاری و زیرساختی برای تامین امنیت غذایی کشور، از نقش موثر تغییر الگو مصرف خانوار نمی‌شود غافل ماند. بر اساس مطالعات انجام شده در مجله علوم و صنایع غذایی ایران در مورد ارزیابی ضایعات مواد غذایی در خانوارهای شهری تهران که با تمرکز بر رفتارهای مصرف‌کنندگان در تهران ۱۴۰۲ انجام شده، هر خانوار به‌طور متوسط سالانه حدود ۲۷.۶ کیلوگرم غذای قابل مصرف را دور می‌ریزند؛ در حالی که رفتارهای مؤثر در مدیریت مصرف—مانند بهبود مهارت‌های برنامه‌ریزی، اطلاع‌رسانی و انگیزه—می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی از پسماند‌های غذایی را کاهش دهد، و با این کاهش منابع غذایی تولید شده حفظ شده و هدر نرود. درعین حال که نیاز به تولید اضافه‌ کاهش می‌یابد که در نتیجه، فشار بر سیستم غذایی و منابع طبیعی کم و امنیت غذایی تقویت می‌شود.