آینده تولید روغن خوراکی در ایران؛ وابستگی امروز، فرصت‌های فردا

تهران-ایانا- تولید داخلی روغن خوراکی در ایران همچنان سهم اندکی در تأمین نیاز کشور دارد. بر اساس آمارها، تنها حدود ۱۰ درصد از مصرف داخلی از محل تولید داخل پاسخ داده می‌شود؛ در حالی که ۷۰ درصد نیاز از واردات روغن خام و ۲۰ درصد دیگر از طریق واردات دانه‌های روغنی تأمین می‌شود.

سعدالله منصوری، مجری طرح دانه‌های روغنی وزارت جهاد کشاورزی، در گفت‌وگو با ایلنا گفته است که «تولید روغن و دانه‌های روغنی در کشور به دلیل شرایط اقلیمی و عملکرد پایین در واحد سطح، با هزینه‌ای بالاتر از میانگین جهانی صورت می‌گیرد و همین مسئله سبب می‌شود تولید داخل گران‌تر از واردات تمام شود.»

با وجود این، دولت برای کاهش وابستگی و افزایش تولید داخلی برنامه‌هایی را دنبال می‌کند. یکی از این سیاست‌ها تعیین « قیمت تضمینی»  متناسب با هزینه‌های تولید است تا کشاورزان به کشت دانه‌های روغنی ترغیب شوند و فاصله اقتصادی میان تولید داخلی و واردات کاهش یابد.

اما آینده این حوزه تنها به سیاست‌های حمایتی کوتاه‌مدت محدود نمی‌شود. بر این اساس مسیر افزایش تولید روغن خوراکی در ایران را می‌توان در دو سناریوی کوتاه مدت و بلندمدت ترسیم کرد. در سناریوی کوتاه مدت،  طی یک تا سه سال آینده انتظار می‌رود اقداماتی همچون پرداخت یارانه مستقیم به کشاورزان، اجرای طرح‌های آموزشی برای ارتقای بهره‌وری، بازسازی بخشی از صنایع روغن‌کشی و تضمین خرید محصول از طریق قراردادهای کشت در اولویت قرار گیرد. این اقدامات می‌تواند انگیزه کشاورزان برای ورود به کشت دانه‌های روغنی را تقویت کند و نخستین گام در جهت کاهش وابستگی به واردات باشد.

در مقابل، سناریوی بلندمدت که بازه زمانی چهار تا ده سال آینده را شامل می‌شود، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان‌تر و سیاست‌های پایدارتر است؛ از جمله توسعه بذرهای پربازده و مقاوم به خشکی، نوسازی کامل صنایع روغن‌کشی، گسترش سیستم‌های نوین آبیاری و تقویت تشکل‌های کشاورزی برای مدیریت زنجیره ارزش. بر اساس این سناریو، هدف‌گذاری کاهش تدریجی واردات و رساندن سهم تولید داخلی به عدد قابل توجه که سهم واردات را کاهش دهد،  دور از انتظار نخواهد بود.

با این حال، چالش‌هایی چون محدودیت منابع آبی، کمبود حمایت‌های مالی و فنی، فرسودگی صنایع و نبود بازار پایدار برای محصولات کشاورزی همچنان سایه سنگینی بر سر این برنامه‌ها دارد. آینده تولید روغن در ایران به نظر بیش از هر چیز به اراده برای اصلاحات ساختاری و ثبات در اجرای سیاست ها وابسته است؛ مسیری که اگرچه دشوار است، اما می‌تواند امنیت غذایی و استقلال اقتصادی بیشتری برای کشور به همراه داشته باشد.