قصه‌ کشاورزی گیلان؛ روسفیدان سفیدرود

گیلان را بیشتر با شالیزارهای سبز و مه‌آلودش می‌شناسند؛ اما کشاورزی این استان تنها به برنج محدود نمی‌شود. از چای و کیوی گرفته تا زیتون، فندق و حتی پیله‌های ابریشم، همگی بخشی از تنوعی هستند که گیلان را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های کشاورزی ایران بدل کرده‌اند. نگاهی به سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که این سرزمین، با وجود چالش‌های جدی، همچنان ستون مهمی برای امنیت غذایی کشور است.

بهره‌برداران و زمین‌های کوچک

طبق سرشماری عمومی کشاورزی ۱۴۰۳، گیلان حدود ۲۷۳ هزار بهره‌بردار دارد. اغلب این زمین‌ها کوچک و خرد هستند؛ کمتر از میانگین ۴/۸ هکتاری کشور. همین خُردی اراضی، هم نشانه حضور گسترده خانوارها در کشاورزی است و هم یکی از دغدغه‌های توسعه در استان.

برنج؛ محصولی که با آب سفیدرود زنده می‌ماند

شالیزارهای گیلان در سال ۱۴۰۳ بیش از ۲۳۸ هزار هکتار وسعت داشتند. برای زنده ماندن این زمین‌ها، نزدیک به یک میلیارد مترمکعب آب از سد سفیدرود رهاسازی شد. در سال ۱۴۰۴ نیز آب‌گذاری از نیمه اردیبهشت آغاز شد و حدود ۲۳۱ تا ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار زیر کشت رفت. برداشت امسال از نیمه مرداد شروع شده و همچنان ادامه دارد.

چای؛ برگ‌هایی که به اقتصاد جان می‌دهند

چای، علاوه بر این‌که پای ثابت سفره‌های ایرانی است؛ یکی از نمادهای فرهنگی گیلان هم محسوب می‌شود. سال گذشته بیش از ۱۲۴ هزار و ۵۹۰ تن برگ سبز چای به‌صورت تضمینی خریداری شد. امسال نیز برداشت بهاره آغاز شده و خرید تضمینی ادامه دارد؛ حمایتی که نفس تازه‌ای به باغ‌های چای و چایکاران بخشیده است.

کیوی؛ امید صادراتی گیلان

کیوی از جمله محصولاتی است که نام گیلان را در بازارهای جهانی پررنگ‌تر کرده است. در سال ۱۴۰۴، سطح زیرکشت این میوه به حدود ۷۷۰۰ هکتار رسید و نزدیک به ۸۳۰۰ خانواده باغدار در این حوزه فعال‌اند. توسعه سردخانه‌ها و رعایت استانداردهای صادراتی، اکنون شرط اصلی برای حضور پررنگ‌تر کیوی ایران در بازارهای هدف است.

مرکبات و زیتون؛ باغ‌های چهار فصل

در حاشیه کوه‌ها و دشت‌های گیلان، باغ‌های مرکبات با بیش از ۱۱ هزار هکتار وسعت، سالانه ۲۲۰ تا ۲۲۵ هزار تن محصول می‌دهند.

اما نام رودبار بیش از هرچیز با «زیتون» گره خورده است. حدود ۹ تا ۹/۵ هزار هکتار باغ زیتون در این شهرستان وجود دارد که سالانه نزدیک به ۱۸ هزار تن زیتون برداشت می‌شود؛ محصولی که از آن به «طلای سبز شمال» یاد می‌کنند.

فندق؛ محصول کوهستان‌های مه‌آلود

در دامنه‌های شرقی و غربی گیلان، فندق‌کاری رونق دارد. سطح این باغ‌ها به حدود ۲۰ هزار هکتار می‌رسد و سالانه نزدیک به ۲۲ هزار تن فندق تولید می‌شود. این محصول، اگرچه کم‌تر از برنج و چای شناخته شده، اما برای بسیاری از روستاییان کوهستانی منبع اصلی درآمد است.

بادام‌زمینی؛ محصول خاص آستانه

جلگه آستانه‌اشرفیه با بادام‌زمینی شناخته می‌شود. محصولی که در تابستان به ثمر می‌رسد و هم مصرف داخلی دارد و هم ظرفیت صادراتی. در سال ۱۴۰۳ توسعه زنجیره ارزش بادام‌زمینی در دستور کار قرار گرفت تا این محصول بومی جایگاه بهتری در اقتصاد کشاورزی گیلان پیدا کند.

نوغانداری؛ ابریشم از دل تاریخ

 در سال ۱۴۰۳، تولید پیله تر ابریشم همچنان در شرق استان تداوم یافت و گیلان جایگاه نخست خود را در کشور حفظ کرد. در سال ۱۴۰۴ نیز برنامه‌های حمایتی ادامه دارد تا به تداوم رونق ابریشم ایران کمک کند. 

دام و طیور؛ رکورددار در گوشت مرغ

گیلان فقط در محصولات زراعی و باغی شاخص نیست؛ در صنعت طیور هم جزو استان‌های پیشرو است. تولید گوشت سفید استان در سال ۱۴۰۳ به حدود ۲۸۹ هزار تن رسید که ۲۷۶ هزار تن آن مرغ بود. تنها در سه ماه نخست همان سال، بیش از ۷۴ هزار تن گوشت مرغ تولید شد؛ رشدی بالای ۲۰ درصدی نسبت به سال قبل. این استان همچنین رتبه نخست کشور در ظرفیت «مرغ اجداد» و جایگاه مهمی در «مرغ مادر» دارد.

آب و زیرساخت‌ها؛ همه‌چیز به سفیدرود وابسته است

تقویم زراعی گیلان با سد سفیدرود هماهنگ است. رهاسازی آب به‌صورت مرحله‌ای انجام می‌شود تا شالیزارها در اوج مصرف، با کمبود روبه‌رو نشوند. این مدیریت منابع، هرچند پرچالش، اما تاکنون توانسته بخش بزرگی از نیاز شالیکاران را پاسخ دهد.

صنایع تبدیلی؛ راهی برای کاهش ضایعات

از شالی‌کوبی‌ها گرفته تا کارخانجات چای و سردخانه‌های کیوی، صنایع تبدیلی نقشی کلیدی در کشاورزی گیلان دارند. توسعه این بخش می‌تواند ضایعات محصولات را کاهش دهد و ارزش افزوده بیشتری برای کشاورزان به همراه بیاورد.

چالش‌ها و چشم‌انداز پیش‌رو

گیلان با وجود همه ظرفیت‌ها، با چالش‌هایی چون خرد بودن اراضی، محدودیت منابع آب، نیاز به نوسازی باغ‌های چای و زیتون و ارتقای استانداردهای صادراتی مواجه است. برنامه‌های سال ۱۴۰۴ بیش از هرچیز بر مکانیزاسیون شالیزارها، تکمیل زنجیره سرد کیوی و حمایت از صنایع تبدیلی متمرکز شده‌اند.

خبرنگار؛ شهرزاد مسعودی