تجربه جنگ ١٢ روزه و ظرفیت‌های کشاورزی ایران برای عبور بحران
تهران- ایانا- ظرفیت‌های اقتصادی و اجتماعی و مدیریتی کشور برای پیشگیری از بروز و عبور از بحران‌های شدید مانند جنگ قابل قبول است؛ مدیریت جهادگونه در «١٢ روز جنگ» نشان داد شبکه و زنجیره تولید و تامین کشاورزی ایران در مهار و عبور از بحران توانمند است.
به گزارش خبرنگار ایانا، بر پایه مطالعات انجام شده در موسسه پژوهش‌های برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی، در حافظه تاریخی ایرانیان، تجربه‌هایی مانند قحطی بزرگ سال‌های ۱۲۹۶ تا ۱۲۹۸ خورشیدی یا دشواری‌های معیشتی دهه ۱۳۶۰، به‌عنوان دوره‌هایی از رنج عمومی و کمبودهای گسترده ثبت شده‌اند. در آن مقاطع، کشور با بحران‌های عمیقی در تأمین غذا، دارو و کالاهای اساسی مواجه بود. اما پرسش مهم این است که آیا در شرایط کنونی، با وجود فشارهای اقتصادی، خطر تکرار آن روزهای سیاه وجود دارد؟
بر اساس تحلیل‌های کارشناسان و شواهد موجود، پاسخ این پرسش منفی است. تفاوت‌های بنیادین ساختاری، فنی و اجتماعی میان گذشته و امروز، ایران را از نظر توان تاب‌آوری در برابر بحران‌های غذایی و معیشتی در موقعیتی کاملاً متفاوت قرار داده است.
تحولات تولید و زیرساخت
مهم‌ترین تفاوت امروز با گذشته، افزایش قابل توجه ظرفیت تولید در داخل کشور است. در حوزه کشاورزی، فناوری‌های نوین، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، اصلاح نژاد دام و ارتقای بهره‌وری منابع، سبب شده‌اند ایران توان تولید بسیاری از کالاهای اساسی را در داخل داشته باشد. در بخش صنعت غذا نیز، زنجیره‌های تولید، فرآوری و بسته‌بندی به‌گونه‌ای گسترده شده که تنوع و حجم محصولات نسبت به دهه‌های پیشین افزایش قابل‌توجهی یافته است.
این توان تولید به شکل مؤثری با زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و لجستیک پیوند خورده است. انبارهای راهبردی در استان‌های مختلف، مراکز توزیع پیشرفته، سامانه‌های پیش‌بینی و برنامه‌ریزی، و تجربه‌های متراکم مدیریت بحران، همگی باعث می‌شوند کشور حتی در شرایط غیرعادی، امکان تأمین نیازهای پایه را داشته باشد. در گذشته، نبود این زیرساخت‌ها یکی از دلایل اصلی بروز قحطی و کمبودهای طولانی‌مدت بود.
فناوری و مشارکت اجتماعی
امروز ایران نه‌تنها از نظر فنی و زیرساختی پیشرفته‌تر شده، بلکه جامعه نیز از نظر ظرفیت سازمان‌یابی مردمی، در جایگاه بالاتری قرار دارد. رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای ارتباطی دیجیتال، امکان دریافت و انتشار سریع اطلاعات را فراهم کرده‌اند. این ارتباطات مؤثر کمک می‌کنند که هشدارها و نیازها در کوتاه‌ترین زمان به گوش مسئولان، داوطلبان و شبکه‌های کمک‌رسانی برسد.
از سوی دیگر، ساختارهای مردمی مانند گروه‌های جهادی، خیریه‌ها، نهادهای محله‌محور و شبکه‌های امداد داوطلبانه، نقش مهمی در پاسخ سریع به بحران‌های محلی ایفا کرده، و در رویدادهایی مانند سیل، زلزله یا افزایش قیمت کالاها، مردم به سرعت اقدام به سازمان‌دهی، جمع‌آوری کمک و پشتیبانی از خانواده‌های آسیب‌دیده می‌کنند. این سطح از همبستگی و آمادگی اجتماعی در دهه‌های گذشته کمتر وجود داشت.
تجربه‌های اخیر نشان داده که حتی در شرایط تحریم، همه‌گیری کرونا یا فشارهای تورمی، هیچ منطقه‌ای در کشور دچار کمبود مطلق یا رهاشدگی کامل نشده است. اگرچه نارضایتی از قیمت‌ها و توزیع وجود دارد، اما زیرساخت‌های اجتماعی و فنی مانع از آن شده که بحرانی شبیه به قحطی تاریخی شکل بگیرد.
درس‌هایی از جهان امروز
مشاهدات جهانی نیز این تحلیل را تقویت می‌کند. کشورهایی مانند یمن، سوریه، غزه یا حتی اوکراین، با وجود تحمل جنگ، محاصره و تحریم، تاکنون با قحطی مطلق مواجه نشده‌اند. در این مناطق، نقش مردم، نهادهای بین‌المللی، سامانه‌های کمک‌رسانی و فناوری‌های ارتباطی باعث شده که گرچه بحران وجود دارد، اما گرسنگی فراگیر و ساختاری مانند آنچه در قرن‌های گذشته رخ می‌داد، دیگر دیده نشود.
اگر در مناطق جنگ‌زده با زیرساخت‌هایی ویران‌شده نیز امکان تأمین حداقلی منابع وجود دارد، در کشوری مانند ایران که دارای ظرفیت‌های بومی گسترده، منابع انسانی متخصص و شبکه‌های اجتماعی قدرتمند است، نگرانی از بازگشت به قحطی‌های تاریخی پایه منطقی ندارد.
قحطی‌ها تکرار نمی‌شوند
با وجود مشکلات اقتصادی و فشارهای معیشتی، امروز ایران در موقعیتی نیست که خطر قحطی‌های گذشته را تجربه کند. البته این بدان معنا نیست که همه چیز مطلوب و بی‌نقص است؛ بلکه به معنای آن است که با استفاده صحیح از ظرفیت‌های موجود، می‌توان از بروز بحران‌های شدید پیشگیری کرد.
آنچه اهمیت دارد، حفظ آرامش عمومی، تقویت اعتماد اجتماعی، مدیریت منصفانه منابع و جلوگیری از احتکار و شایعه‌پراکنی است. اگر نظام توزیع کارآمد باشد و مردم به سهم خود دسترسی عادلانه داشته باشند، هیچ خانواده‌ای در کشور بدون نان و غذا نخواهد ماند. قحطی تاریخی در ایران، دیگر امکان تکرار ندارد، مگر آنکه خود با تصمیم‌های غلط، زمینه‌اش را فراهم کنیم.
خبرنگار: شبنم مسعودی
دیدگاه تان را بنویسید