گراس‌های علوفه‌ای مقاوم با نیاز آبی 350 میلی‌متر تولید شد/ نتیجه 20 سال پژوهش

به گزارش خبرنگار ایانا، پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با اجرای یک برنامه جامع و بلندمدت تحقیقاتی در زمینه به‌نژادی و توسعه کشت گراس‌های علوفه‌ای چندساله سردسیری، گام مهمی در جهت تولید علوفه پایدار، حفاظت از محیط‌زیست و افزایش بهره‌وری منابع آب و خاک برداشته است.

 در این طرح که با همکاری پژوهشکده شمال‌غرب و غرب کشور در تبریز انجام شده، پژوهشگران موفق به تولید بذور اصلاح‌شده گیاهان علوفه‌ای کم‌آب‌بر و بوم‌سازگار شده‌اند؛ گیاهانی که می‌تواند جایگزین گونه‌های پرآب‌بر و کم‌بازده در مناطق بحرانی کشور شده و نقشی مؤثر در تأمین خوراک دام و امنیت غذایی ایفا کند.

بابک ناخدا در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا با توجه به پدیده تغییر اقلیم و لزوم توجه به گیاهان جایگزین بوم سازگار، اظهار داشت: پژوهشگران پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در یک برنامه تحقیقاتی گسترده، موفق به تولید بذور اصلاح‌شده گیاهان علوفه‌ای سردسیری چندساله شدند؛ این گیاهان علوفه‌ای با کمترین نیاز آبی و تحمل بالا در برابر شرایط سخت اقلیمی، می‌توانند به خوبی جایگزین گیاهان علوفه​‌ای پر آب‌بر و کم‌بازده در مناطق بحرانی شده و نقش مهمی در تأمین علوفه و خوراک دام و امنیت غذایی کشور داشته باشند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و پژوهشگر مروج ارشد وزارت جهاد کشاورزی در حوزه تغییر اقلیم و گیاهان اقلیم‌سازگار، گفت: مسئولیت اصلی جمع‌آوری، ارزیابی، به نژادی و تولید بذر اصلاح‌شده این گیاهان را تیمی از اعضای هیأت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در کرج و پژوهشکده بیوتکنولوژی شمال غرب و غرب کشور در تبریز بر عهده داشتند.

رضا محمدی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و پژوهشکده شمال غرب و غرب کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا،  با توضیح این‌که ژرم‌پلاسم علوفه‌های سردسیری چندساله از مناطق مختلف کشور جمع‌آوری شده و پس از چندین سال ارزیابی، ژنوتیپ‌های برتر با عملکرد علوفه‌ای بالا و مقاومت به بیماری‌ها انتخاب شدند؛ افزود: به دلیل دگر بارور بودن این گونه‌ها، تولید بذر اصلاح‌شده آن‌ها از طریق بذر پلی‌کراس یا بذر سینتتیک امکان‌پذیر است که پس از ارزیابی در استان‌های اصفهان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، بهترین ژنوتیپ‌ها برای هر منطقه مشخص شد.

ناخدا با تأکید بر این‌که این برنامه حاصل تقریباً ۲۰ سال کار پژوهشی متمرکز و هدفمند روی به نژادی و تولید گیاهان علوفه‌ای کم‌آب‌بر و بوم سازگار با هدف تأمین امنیت غذایی، تولید علوفه برای انواع دام‌ها و حفاظت از محیط زیست و بهبود تولیدات مرتعی و جلوگیری از فرسایش خاک در زمین‌های دیم و کم‌بازده و شیبدار است؛ گفت: این گیاهان می‌تواند در مناطق فاقد آب کافی یا زمین‌های کم‌بازده دیمی که خالی مانده و در معرض فرسایش آبی و بادی است، جایگزین مناسبی برای گیاهان غله کم بازده و یا گیاهان علوفه​‌ای پرتوقع بوده و علاوه بر تأمین علوفه، با جلوگیری از روان‌ آب باعث نفوذ عمقی آب در خاک و ایجاد فضای سبز و بهبود تنوع زیستی در مناطق مورد نظر ‌شود.

وی با اشاره به این‌که در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه تبریز که به عنوان یکی از مزارع آزمایشی برای انتخاب بوته​‌های برتر هر گونه ایجاد شد، حدود ۱۰ هزار بوته مختلف از 11جنس و گونه گرس‌های علوفه‌ای سردسیری ارزیابی شد؛ خاطرنشان کرد: این ارزیابی‌ها شامل بررسی‌های جامع فنوتیپی و ژنوتیپی با روش‌های کلاسیک و نوین مولکولی بود.

ناخدا با بیان این‌که برترین بوته‌های هر گونه پس از انتخاب، به صورت کلون به مزرعه ارزیابی و تولید بذر پلی کراس در مرکز تحقیقات آذربایجان شرقی در خسروشهر منتقل شد؛ افزود: مجموعه‌ای از بذر پلی‌کراس گرید A از چندین گونه منتخب از گراس های علوفه​ای تولید شد که برای ارزیابی نتاج پلی کراس و ایجاد چراگاه‌های دست‌کاشت و بهبود تولیدات مرتعی در مناطق مختلف کشور استفاده می‌شود؛ اولین چراگاه دست‌کاشت برای گاوهای نژاد سرابی در شهریورماه سال 98 در مرکز پشتیبانی گاو نژاد سرابی در شهرستان سراب در آذربایجان شرقی ایجاد شد و از شهریور ۹۹ مورد بهره‌برداری قرار گرفت.

وی با اشاره به پروژه‌های ترویجی توسعه​‌ای بعدی با همکاری ترویج استان​‌ها و بهره برداران شامل کشت در روستاهای فسندوز و گوک‌تپه در میاندوآب آذربایجان غربی برای چرای دام​‌های سبک و همچنین روستای صالحیه در جنوب نظرآباد برای اسب‌های دره شوری، افزود: این پروژه‌ها با همکاری بخش خصوصی و دولت اجرا شد و با توجه به شرایط بسیار خشک و گرم و شور منطقه صالحیه، پتانسیل تحمل این گیاهان در شرایط سخت نیز مورد آزمون قرار گرفت.

ناخدا یادآور شد: با امکانات مراقبت زراعی مناسب، بهره‌برداری موفق از این چراگاه‌ها امکان‌پذیر بوده و عملا ذخایر توارثی حیوانی با ذخایر توارثی گیاهی قابل تأمین و حفاظت است.

وی با بیان این‌که این گیاهان کم‌توقع و چند ساله در اراضی درجه دو و سه گندم و دیم‌زارهای کم‌بازده قابل کشت است؛ گفت: حداقل نیاز بارش آن‌ها ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلی‌متر بوده و در صورت بارش با پراکنش مناسب، حتی به صورت دیم قابل بهره‌برداری است.

ناخدا با اشاره به این‌که کشت در این اراضی علاوه بر تولید علوفه، به جلوگیری از فرسایش خاک و تغذیه سفرهای آب زیر زمینی نیز کمک می کند؛ افزود: به استناد منابع معتبر علمی و گفته​‌های مسئولین، نرخ فرسایش خاک در ایران بسیار بالا و بیش از 8 برابر متوسط جهانی است؛ اگر نرخ فرسایش سالیانه خاک در این کشور فقط دو میلیارد تن در سال در نظر گرفته شود، خسارت ناشی از این فرسایش، سالیانه مبلغی بالغ بر ۵۶ میلیارد دلار خواهد بود که از ارزش اقتصادی و اکولوژیکی فراوانی برخوردار بوده و این مطلب زمانی جلب توجه می‌کند که بدانیم زمان مورد نیاز برای تشکیل هر سانتیمتر خاک در شرایط اقلیمی ایران چیزی حدود 800 سال است!

محمدی با اشاره به ارزش و کیفیت غذایی این علوفه‌ها برای دام، اظهار داشت: در صورت چرای مستقیم دام روی این علوفه‌ها، پروتئین این گیاهان ۱۸ تا ۲۰ درصد و در صورت برداشت به صورت علوفه خشک، ۱۲ تا ۱۴ درصد است؛ این گیاهان همچنین مشکلات نفخ یونجه را نداشته و می‌تواند هم به صورت تازه، هم خشک و هم سیلویی مورد استفاده انواع دام‌های سبک و سنگین و اسب قرار گیرد.

ناخدا افزود: این گیاهان علاوه بر کاهش مصرف آب نسبت به گیاهان علوفه​‌ای رایج پرآب​‌بر در مناطق بحرانی مانند حوزه آبریز دریاچه ارومیه، به‌دلیل داشتن برگ‌ها و ساقه‌های یکپارچه،کیفیت خود را در زمان برداشت بدون از بین رفتن بخش عمده پروتئین حفظ کرده و این موضوع باعث کاهش نیاز به کنسانتره و نهاده‌های دامی به‌عنوان تغذیه تکمیلی و ارتقای درآمد کشاورزان و همچنین صرفه جویی در هزینه‌​های ارزی کشور برای واردات نهاده​‌های دامی می‌شود.

وی همچنین به تاثیر اقتصادی و محیط‌زیستی این پروژه اشاره کرد و گفت: استفاده از این گونه‌ها در چرای دام‌های سبک و سنگین و اسب‌ها، تولید شیر و گوشت ارگانیک را ممکن کرده و با کاهش مصرف آب و نهاده‌ها، علاوه بر حفاظت از منابع و محیط زیست، ارزش افزوده اقتصادی ایجاد می‌شود.

ناخدا تأکید کرد: این پروژه‌ها، با همکاری بخش خصوصی، مراکز تحقیقاتی استانی، سازمان​‌های جهاد کشاورزی استان‌های مختلف کشور و حمایت وزارت جهاد کشاورزی در حال گسترش بوده و برنامه‌های آینده شامل ایجاد مزارع انبوه چند هکتاری برای تولید تجاری بذور گواهی شده انواع گراس​های اصلاح شده است؛ این اقدام می‌تواند به بهبود تولیدات مرتعی و توسعه چراگاه‌های دست‌کاشت در سراسر کشور  و همچنین اشتغال مولد فارغ التحصیلان کشاورزی کمک کند.

خبرنگار: شهرزاد مسعودی