نگاهی به روندهای نوآورانه در زنجیره تأمین غلات در گفت‌وگو با فعال حوزه صنایع غذایی
از آزمایشگاه تا مرزعه با کشاورزی دیجیتال و کلان داده‌ها
فناوری‌های نوین در حال بازتعریف صنعت غلات در جهان‌اند؛ جایی که نقش علم بیش از زمین و آب پررنگ شده است.
تهران-ایانا- تحول صنعت غلات در جهان دیگر تنها به خاک و بذر وابسته نیست؛ فناوری‌های نوین، از اصلاح ژنتیکی گرفته تا کشاورزی هوشمند، موتور محرک اصلی این صنعت شده‌اند. محدثه صالحی کوپایی، فعال تحقیق و توسعه در حوزه صنایع غذایی، در گفت‌وگو با ایانا از این موج جهانی سخن می‌گوید و فرصت‌ها و چالش‌های ایران برای همراهی با آن را بررسی می‌کند.
درحال حاضر مهمترین نوآوری‌ها یا روندهای فناورانه که در حال حاضر صنعت غلات را دگرگون کرده یا در آینده نزدیک دگرگون خواهد کرد، چیست؟
به نظر می‌رسد مهمترین نوآوری‌هایی که در سال‌های اخیر صنعت غذا به خود دیده، زیر گروه چندمحور اصلی قرار می‌گیرد. سه محور اصلی که من فکر می‌کنم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند: کشاورزی دیجیتال، اصلاح ژن و پروتئین‌های گیاهی. کشاورزی دیجیتال و اتوماسیون که استفاده از هوش مصنوعی، ابزارهای دقیق و کنترل‌های از راه دور در مزارع غلات باعث افزایش بهره‌وری و بازدهی منابع به شکل چشمگیری شده. مدیریت هوشمند مصرف آب، کود و سموم، علاوه بر کاهش هزینه‌های تمام‌شده، کیفیت و پایداری تولید را نیز بهبود می‌بخشد. در عین حال پیشرفت‌های سریع در اصلاح ژن و نوآوری‌های ژنتیکی توانسته گونه‌های مقاوم‌تر به تغییرات اقلیمی، آفات و بیماری‌های گیاهی معرفی کند. همچنین اصلاح ویژگی‌هایی مانند ترکیب نشاسته و پروتئین، امکان تولید محصولاتی متناسب با نیاز صنعت و بازار را فراهم کرده. و اینکه رشد چشمگیر تولید پروتئین‌های گیاهی بر پایه غلات و افزایش تقاضای جامعه برای پروتئین در سال‌های اخیر، توجه ویژه‌ای به پروتئین‌های گیاهی ایجاد کرده است. این روند علاوه بر افزایش بهره‌وری از غلات، موجب تولید مواد اولیه غذایی با ارزش افزوده بالاتر، کمک به تأمین نیاز پروتئینی جامعه، بهبود پایداری محیط‌زیست و ایجاد نوآوری و پویایی در توسعه محصولات غذایی توسط مهندسان صنایع غذایی شده است.
در حوزه فرآوری غلات، چه تکنیک‌های جدیدی برای افزایش ارزش غذایی، بهبود بافت یا افزایش ماندگاری محصولات غله‌ای به کار گرفته شده؟
نوآوری‌های بسیار خوبی در صنعت غلات با اهدافی که گفتید در سال‌های اخیر شکل گرفت. از آنجایی که موضوع بسیار تخصصی کشاورزی است، به گفتن چند عنوان در این زمینه بسنده می‌کنم. مواردی مانند بیوفورتیفیکاسیون (غنی‌سازی ژنتیکی با ریزمغذی‌ها)، ویرایش ژنی پیشرفته (CRISPR) برای تغییر ترکیبات نشاسته و پروتئین و مدیریت میکروبیوم خاک و استفاده از کودهای زیستی روش‌هایی هستند که می‌تواند به ایجاد محصولات کشاورزی موثر، کاربردی، با ماندگاری بهتر و ارزش غذایی بیشتر کمک کنند.
آیا نوآوری‌هایی در زمینه کاهش ضایعات در زنجیره تأمین غلات از مزرعه تا مصرف کننده وجود دارد؟ برای نمونه در بسته‌بندی یا روش‌های نگهداری؟
بله به نظر می‌رسد نوآوری‌هایی در برداشت توانسته به کاهش ضایعات و افزایش بهره‌وری غلات کمک کند. روش‌های برداشت اتوماتیک (شامل بریدن، خرمن‌کوبی و جمع‌آوری) نسبت به روش‌های دستی توانسته میزان افت را بین 3 تا 10 درصد کاهش دهد.
در روش‌های انبارش، بسته‌بندی اولیه غلات برداشت شده در کیسه‌های مقاوم به هوا و نگهداری در سیلوهای فلزی با ایجاد محیط کم اکسیژن می‌تواند از نفوذ و زنده ماندن حشرات بدون نیاز به مواد شیمایی جلوگیری کند. این روش در آفریقا، پاکستان و مکزیک توانسته میلیون‌ها تن محصول کشاورزی را از فساد و خرابی نجات دهد.
با این حال هرکدام از روش‌ها بسته به شرایط اقلیمی و بومی آن منطقه نتایج متفاوتی را در پی خواهد داشت.. برای نمونه در هند یک شرکت کشاورزی و غذایی با استفاده از سیلوهای یکپارچه مجهز به جابه‌جایی ریلی و کاهش رطوبت با خشک‌کن‌های خورشیدی توانسته است ضایعات خود را تا 30 درصد کاهش دهد.
از دیدگاه شما، چالش‌های اصلی پیش‌روی پیاده‌سازی نوآوری‌ها در صنعت غلات ایران چیست و برای غلبه بر آن‌ها چه راهکارهایی پیشنهاد می‌کنید ؟
به طور کلی چالش‌های اقتصادی و ساختاری مهمترین چالش‌های صنعت غلات در ایران هستند. موضوعاتی مانند تحریم‌ها، قیمت‌گذاری دستوری، سهمیه‌بندی، چالش‌های تجارت و واردات، نوسانات ارز و نبود ثبات و شفافیت مسائلی هستند که در نهایت باعث نبود جذابیت صنعت برای سرمایه‌گذاران می‌شود. نبود جذابیت و سرمایه‌گذار واقعی، کمکی به رشد و توسعه صنعت نخواهد کرد. از طرفی پیشرفت صنعت غذا با کشاورزی همسو نبوده و در ایران کشاورزی همچنان به شکل سنتی دنبال می‌شود و لازم است سیاستگذاری‌های کلان درباره همسو شدن پیشرفت کشاورزی با صنعت غذا انجام شود تا ماده اولیه با کیفیت بالا از ابتدا در اختیار متخصصین صنایع غذایی قرار گرفته و مسیر از مزرعه تا سفره با حداکثر کیفیت و دقت طی شود.
از نظر من مهمترین راهکارها، تدوین سیاست‌های جدید با رویکرد توسعه کشاورزی، سرمایه‌گذاری و پویایی در کشاورزی، آموزش و ظرفیت‌سازی نیروهای انسانی متخصص و ایجاد جذابیت برای آن‌ها، بهبود موضوعات حمل و نقل و در نهایت توجه به رویکردهای پایدار و زیست محیطی (مانند کشورهای پیشرفته و جهان اول) هستند.
نقش هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و داده‌های بزرگ در آینده نوآوری‌های صنعت غلات چگونه خواهد بود؟ آیا نمونه‌های عملی هم وجود دار د؟
این فناوری‌ها با ایجاد کشاورزی دقیق، ذخیره‌سازی هوشمند و زنجیره تأمین بهینه، تحولی در صنعت غلات ایجاد می‌کنند. هوش مصنوعی با پیش‌بینی آفات و بهینه‌سازی برداشت، اینترنت اشیا با حسگرهای لحظه‌ای برای نظارت بر خاک و انبارها، و داده‌های بزرگ با تحلیل حجم عظیمی از داده‌ها برای برنامه‌ریزی کشت و کاهش اثرات زیست‌محیطی، نقش‌های کلیدی ایفا می‌کنند.
برای نمونه در کشورهای هند و استرالیا استفاده از هوش مصنوعی توانسته بازدهی گندم را با دقت 90 درصد پیش‌بینی کند که به کشاورزان در برنامه‌ریزی بهتر کمک می‌کند. حسگرهای IoT در چین و آمریکا توانسته‌اند با کنترل رطوبت و دما، ضایعات برنج را تا 25 درصد کاهش دهد. در کشور ویتنام نیز داده‌های بزرگ (ترکیب AI-IoT-Big Data) توانسته بازدهی برنج را تا 18 درصد افزایش و استفاده از سموم را تا 30 درصد کاهش دهد.
خبرنگار، صبا طاهری
دیدگاه تان را بنویسید