تورم کاهشی شد/ لزوم تداوم سیاست‌های تنظیم بازاری
تهران-ایانا- گزارش اردیبهشت ۱۴۰۴ از کاهش نسبی تورم خبر می‌دهد؛ روندی امیدوارکننده که با حمایت‌های هدفمند می‌تواند فشار بر دهک‌های پایین و نابرابری میان استان‌ها را کاهش دهد.
به گزارش خبرنگار ایانا؛ تورم، در اردیبهشت ۱۴۰۴، یکی از چالش‌های مزمن اقتصاد ایران نشانه‌هایی امیدوارکننده از بهبود را نشان داده است. کاهش تورم نقطه‌ای به ۳۸٫۷ درصد و تورم سالانه به ۳۳٫۹ درصد، حکایت از فروکش کردن نسبی تب قیمت‌ها دارد؛ روندی که می‌تواند نویدبخش آغاز دوره‌ای از ثبات بیشتر در بازار باشد. با این حال، جزئیات گزارش مرکز آمار ایران بر اهمیت تداوم سیاست‌های حمایتی تأکید دارد، چرا که برخی گروه‌های کالایی همچنان با افزایش قیمت مواجه‌اند و تفاوت در نرخ تورم میان استان‌ها و دهک‌های درآمدی، لزوم توجه ویژه به اقشار آسیب‌پذیر را یادآور می‌شود.
شاخص قیمت مصرف‌کننده – اردیبهشت ماه ۱۴۰۴:
تصویرهای ذیل مربوط به گزارش «شاخص قیمت مصرف‌کننده در اردیبهشت ماه ۱۴۰۴» است. در ادامه خلاصه‌ای از اطلاعات مهم این گزارش آمده است:
شاخص قیمت:
در اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ شاخص قیمت مصرف‌کننده خانوارهای کشور به عدد ۳۳۶٫۹ رسیده است که نسبت به ماه قبل، ۲٫۷ درصد افزایش، نسبت به ماه مشابه سال قبل، ۳۸٫۷ درصد افزایش و در دوازده‌ماهه منتهی به ماه جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل، ۳۳٫۹ درصد افزایش داشته است.
تورم نقطه به نقطه خانوارهای کشور:
منظور از تورم نقطه به نقطه، درصد تغییر عدد شاخص قیمت نسبت به ماه مشابه سال قبل است. در اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ تورم نقطه به نقطه خانوارهای کشور، ۳۸٫۷ درصد بوده است؛ یعنی خانوارهای کشور به‌طور میانگین، ۳۸٫۷ درصد بیشتر از اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ برای خرید یک «مجموعه کالاها و خدمات یکسان» هزینه کرده‌اند. تورم نقطه به نقطه اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ در مقایسه با ماه قبل، ۰٫۲ واحد درصد کاهش داشته است.
تورم ماهانه کالاها و خدمات:
نمودار دوم: «تورم ماهانه کالاها و خدمات مصرفی خانوارهای کشور – اردیبهشت ۱۴۰۴»:
منظور از تورم ماهانه، درصد تغییر عدد شاخص قیمت نسبت به ماه قبل است. در اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ تورم ماهانه خانوارهای کشور برابر ۲٫۷ درصد، و تورم ماهانه برای گروه‌های عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات»، ۱٫۱ درصد و برای گروه عمده «کالاهای غیرخوراکی و خدمات»، ۳٫۵ درصد بوده است.
در نمودار تورم ماهانه بخش‌ها و گروه‌های مختلف در اردیبهشت‌ماه 1404، میزان تغییر قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارها نسبت به فروردین نشان داده شده است. «بهداشت و درمان» با تورم ماهانه ١٢.٥ درصد بیشترین رشد قیمت را داشته‌اند. پس از آن، «قند، شکر وشیرینی‌ها» با ۶.۲ درصد و «چای، قهوه و کاکائو» با ۶.۱ درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
در مقابل، «لبنیات و تخم‌مرغ» با ثابت ماندن نرخ تورم نسبت به ماه قبل مواجه شده‌اند که نشان‌دهنده کاهش در تقاضا در این گروه کالایی است. این نمودار بیانگر آن است که تورم در گروه‌های مختلف کالایی به‌صورت یکنواخت رخ نداده و برخی گروه‌ها به‌طور خاص دچار نوسانات قیمتی قابل‌توجهی بوده‌اند.
برخی گروه‌ها نظیر «انواع گوشت قرمز و سفید» و «آموزش» تورم منفی (کاهش قیمت) داشته‌اند.
نرخ تورم سالانه
نمودار سوم: «نرخ تورم سالانه خانوارهای کشور – اردیبهشت ۱۴۰۴»:
منظور از نرخ تورم سالانه، درصد تغییر میانگین اعداد شاخص قیمت در یک سال منتهی به ماه جاری، نسبت به دوره مشابه قبل از آن بوده که در اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ نرخ تورم سالانه برای خانوارهای کشور به ۳۳٫۹ درصد رسیده که نسبت به همین اطلاع در ماه قبل، ۰٫۷ واحد درصد افزایش یافته است.
این نمودار تغییرات نرخ تورم سالانه (یعنی تغییر قیمت کالاها و خدمات در یک سال گذشته نسبت به سال پیش از آن) را برای اردیبهشت ۱۴۰۴ نشان می‌دهد. نرخ تورم سالانه خانوارهای کشور در این ماه برابر با ۳۳٫۹ درصد بوده است. این نرخ برای خانوارهای شهری نیز برابر با ٣٧.٥ درصد و برای خانوارهای روستایی ٣٨.٧ درصد اعلام شده است.
تحلیل این داده‌ها نشان می‌دهد که خانوارهای روستایی در مجموع تورم بیشتری را نسبت به خانوارهای شهری تجربه کرده‌اند. این می‌تواند ناشی از فشار بیشتر بر اقلام اساسی مصرفی در مناطق روستایی یا محدودیت‌های توزیع و دسترسی به کالاها در این مناطق باشد. همچنین، بالا بودن نرخ تورم سالانه در کل کشور نشان از تداوم فشارهای تورمی دارد که قدرت خرید خانوارها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در مجموع، این سه نمودار تصویری واضح از وضعیت تورم، از توزیع جغرافیایی افزایش قیمت‌ها گرفته تا نوسانات ماهانه در گروه‌های کالایی و نیز تصویر کلی از روند سالانه تورم در کشور ارائه می‌دهند.
تورم سالانه خانوارهای کشور در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ برابر با ۳۳٫۹درصد گزارش شده که نسبت به ماه قبل کاهش یافته است.
نمودار «تغییر شاخص قیمت مصرف‌کننده به تفکیک استان‌ها – اردیبهشت ۱۴۰۴ نسبت به اردیبهشت ۱۴۰۳»:
این نمودار میزان تغییر شاخص قیمت مصرف‌کننده در استان‌های مختلف کشور را در فاصله یک‌ساله نشان می‌دهد. استان «سمنان» با رشد ۳۷٫۹ درصدی بیشترین افزایش شاخص را تجربه کرده است. پس از آن، استان‌های «آذربایجان غربی» با ۳۶٫۸ درصد و «ایلام» با ۳۶٫۴ درصد در رده‌های بعدی قرار دارند. در مقابل، استان «سیستان و بلوچستان» با ۲۸٫۹ درصد کمترین نرخ افزایش شاخص قیمت را در بین استان‌ها داشته است.
می‌توان نتیجه گرفت که در این بازه زمانی، افزایش قیمت‌ها در استان‌های جنوبی و جنوب غربی کشور محسوس‌تر بوده است، در حالی که برخی مناطق مرکزی افزایش نسبتاً کمتری را تجربه کرده‌اند. این تفاوت می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی چون تفاوت در دسترسی به کالا و خدمات، سطح درآمد، یا سیاست‌های منطقه‌ای باشد.
سری زمانی تورم ماهانه و نقطه به نقطه کل کشور در چند سال اخیر بصورت زیر است:
تحلیل تورم ماهانه (میله‌های زرد):
تورم ماهانه (نرخ تغییر شاخص قیمت‌ها نسبت به ماه قبل) در سال‌های اخیر نوسانات قابل توجهی داشته است. نکات مهم به شرح زیر است:
بیشترین تورم ماهانه در خرداد ۱۴۰۱ مشاهده می‌شود که نرخ تورم ماهانه حدود ۱۰٫۲ درصد بوده که بالاترین سطح در این بازه زمانی است.
کمترین تورم ماهانه در شهریور ۱۳۹۸، تورم ماهانه به حدود ۰٫۳ درصد می‌رسد که نشان‌دهنده ثبات یا توقف موقت رشد قیمت‌ها در آن مقطع است.
تورم ماهانه در بیشتر سال‌ها نوسان بین ۱٫۰٪ تا ۴٫۰٪ دارد. در برخی ماه‌ها مانند خرداد ۱۴۰۱ و مهر ۱۳۹۹، رشد شدیدی مشاهده می‌شود، که معمولاً با شوک‌های اقتصادی یا تغییرات سیاستی همراه است.
نرخ تورم ماهانه در خرداد ۱۴۰۱ (۱۰۰٪) و مهر ۱۳۹۹ (۷۰٪) به اوج رسیده است. در بسیاری از ماه‌های دیگر، نرخ بین ۱٫۰ تا ۴٫۰ درصد نوسان دارد.
تحلیل تورم نقطه‌به‌نقطه (میله‌های آبی):
تورم نقطه‌به‌نقطه (مقایسه شاخص قیمت‌ها با ماه مشابه سال قبل) در سال‌های اخیر فراز و نشیب زیادی داشته است:
بالاترین نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در اسفند ۱۴۰۱ و فروردین ۱۴۰۲، تورم نقطه‌ای به حدود ۵۵٫۰٪ می‌رسد که بیشترین مقدار در نمودار است و نشان‌دهنده افزایش شدید قیمت‌ها نسبت به سال قبل است.
کمترین نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در فروردین ۱۳۹۹، تورم نقطه‌به‌نقطه در حدود ۲۱.۰٪ ثبت شده که کمترین مقدار در این سری زمانی است.
از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۲، روند کلی صعودی بوده و در سال ۱۴۰۲ به اوج رسیده، اما از اواخر ۱۴۰۲ به بعد، روند تورم نقطه‌به‌نقطه کمی کاهشی شده و در اردیبهشت ۱۴۰۴ به حدود ۳۵.۰٪ رسیده است.
تورم در سال‌های اخیر به‌ویژه در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ رشد شدیدی داشته است.
سال ۱۴۰۲ را می‌توان اوج فشار تورمی دانست، هم در شاخص ماهانه و هم نقطه‌ای.
در سال ۱۴۰۳ و اردیبهشت ۱۴۰۴، اگرچه نرخ‌ها همچنان بالاست، اما نشانه‌هایی از کاهش تدریجی دیده می‌شود.
بیشترین تورم نقطه‌ای در خرداد ۱۴۰۲ (حدود ۵۵٪) و کمترین در فروردین ۱۳۹۹ (حدود ۲۲٪) ثبت شده است. روند کلی از سال ۱۳۹۸ ابتدا کاهشی، سپس از نیمه ۱۳۹۹ تا نیمه ۱۴۰۲ افزایشی، و از آن پس مجدداً کاهشی بوده است.
اوج و فرود تورم؛ از شوک‌های ماهانه تا روندهای بلندمدت
تورم نقطه‌ای روندهای بلندمدت را نشان می‌دهد و نشان‌دهنده فشار مزمن تورمی در اقتصاد کشور است، که در سال ۱۴۰۲ به اوج رسید و سپس کاهش یافت.
تورم ماهانه نوسانات کوتاه‌مدت را نمایان می‌سازد و معمولاً در ماه‌هایی که شوک قیمتی یا تغییر سیاست‌های اقتصادی رخ داده، افزایش چشم‌گیر دارد.
بالاترین شوک تورمی ماهانه در خرداد ۱۴۰۱ (۱۲٫۰٪) و بیشترین تورم سالانه در فروردین ۱۴۰۲ (۵۵٫۰٪) رخ داده است.
درصد تغییرات شاخص قیمت در دهک‌های هزینه‌ای کل کشور در اردیبهشت ماه ۱۴۰۴
نرخ تورم سالانه کشور در اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ برابر ۳۳٫۲ درصد است که دامنه تغییرات آن برای دهک‌های مختلف هزینه‌ای از ۳۳٫۱ درصد برای دهک دوم، تا ۳۴٫۲ درصد برای دهک نهم است. بر این اساس فاصله تورمی دهک‌ها در این ماه به ۱٫۱ واحد درصد رسید که نسبت به ماه قبل (۱٫۴ واحد درصد) ۰٫۳ واحد درصد کاهش داشته است.
تحلیل تورم نقطه‌ای کل دهک‌ها (اردیبهشت ۱۴۰۴):
تورم نقطه‌ای که تغییر سطح قیمت‌ها را نسبت به ماه مشابه سال قبل نشان می‌دهد، در دهک‌های پایین جامعه بالاتر از دهک‌های بالاتر بوده است. دهک اول (کم‌درآمدترین گروه) بیشترین نرخ تورم نقطه‌ای را با ۳۹.۷ درصد تجربه کرده است. این نرخ به‌تدریج در دهک‌های بالاتر کاهش یافته تا جایی که در دهک دهم (پردرآمدترین گروه)، نرخ تورم نقطه‌ای به ۳۷.۶ درصد رسیده است.
این اختلاف ۲.۱ واحد درصدی بیانگر آن است که خانوارهای کم‌درآمد بیش از سایرین تحت تأثیر افزایش قیمت‌ها قرار گرفته‌اند. علت این موضوع عمدتاً به ترکیب سبد مصرفی این دهک‌ها بازمی‌گردد؛ دهک‌های پایین بیشتر درآمد خود را صرف کالاهای خوراکی و ضروری می‌کنند که معمولاً نوسانات قیمتی بالاتری دارند. در مقابل، دهک‌های بالاتر بخش بیشتری از هزینه‌های خود را به کالاها و خدمات غیرخوراکی اختصاص می‌دهند که نوسانات کمتری دارند یا کنترل‌شده‌تر هستند.
تحلیل تورم ماهانه دهک‌ها (اردیبهشت ۱۴۰۴):
در شاخص تورم ماهانه، که تغییرات قیمت‌ها نسبت به ماه قبل را بررسی می‌کند، الگوی متفاوتی مشاهده می‌شود. برخلاف تورم نقطه‌ای، در این شاخص دهک‌های بالاتر با نرخ‌های بیشتری مواجه بوده‌اند. دهک اول نرخ تورم ماهانه ۱.۴ درصدی داشته است که پایین‌ترین مقدار در میان دهک‌هاست. این نرخ به‌تدریج افزایش یافته و در دهک دهم به ۱.۹ درصد رسیده که بالاترین نرخ تورم ماهانه در این ماه است.
این روند نشان می‌دهد که در کوتاه‌مدت، افزایش قیمت‌ها بیشتر بر کالاها و خدماتی متمرکز بوده که دهک‌های بالاتر از آن استفاده می‌کنند. احتمالاً افزایش قیمت در حوزه‌هایی مثل حمل‌ونقل، آموزش، بهداشت خصوصی یا تفریحات و سرگرمی باعث شده دهک‌های پردرآمدتر، نرخ تورم ماهانه بالاتری را تجربه کنند. این در حالی است که سهم کمتر دهک‌های پایین از این هزینه‌ها در کنار اختصاص بیشتر محصولات تنظیم بازاری به دهک های پایین درآمدی، باعث شده نوسانات کمتری را تجربه کنند.
دهک‌ها زیر ذره‌بین تورم اردیبهشت ۱۴۰۴
دهک‌های پایین‌تر (دهک‌های ۱ تا ۴) بیشتر از تورم سالانه (نقطه‌ای) آسیب دیده‌اند، زیرا بخش بزرگ‌تری از هزینه‌هایشان صرف کالاهای ضروری مانند خوراکی‌هاست.
دهک‌های بالاتر (دهک‌های ۸ تا ۱۰) در تورم ماهانه رشد بیشتری تجربه کرده‌اند که می‌تواند ناشی از افزایش هزینه‌های غیرخوراکی و خدمات باشد.
در اردیبهشت ۱۴۰۴، بررسی دو شاخص تورم ماهانه و نقطه‌ای در دهک‌های مختلف هزینه‌ای، تصویری دقیق و چندبُعدی از وضعیت تورمی کشور ارائه می‌دهد. کاهش فشار تورم نقطه‌ای بر دهک‌های بالا و تمرکز تورم ماهانه بر کالاها و خدمات غیرضروری، فرصتی برای هدفمندسازی بهتر سیاست‌های حمایتی ایجاد کرده است. این تفاوت‌ها می‌تواند مسیر اصلاحات اقتصادی را با دقت بیشتری هموار سازد.
زیر پوست تورم؛ نابرابر و ناپایدار
۱. تورم همچنان بالاست، اگرچه روند کاهشی دارد
کاهش تورم نقطه‌ای از قله‌ی ۵۵ درصدی در فروردین ۱۴۰۲ به ۳۸٫۸ درصد در اردیبهشت ۱۴۰۴، نشانه‌ای از تخفیف نسبی فشارهای تورمی است. با این حال، تورم ماهانه‌ی ۲٫۷ درصدی و رشد قیمت‌ها در گروه‌هایی مانند دخانیات، گوشت و نان، حاکی از ناپایداری شرایط است.
۲. تفاوت استانی؛ جنوب پرالتهاب، مرکز آرام‌تر
سمنان با تورم نقطه‌ای ۳۷٫۹٪ و استان تهران با ۳۳٫۶٪، در دو سوی طیف تورمی قرار دارند. این اختلافات استانی، بازتابی از سیاست‌های نامتوازن، زیرساخت‌های متفاوت توزیع و شکاف در دسترسی به منابع و خدمات عمومی است.
۳. آسیب دهک‌های پایین از تورم مزمن
دهک اول با ۳۹٫۷٪ بیشترین نرخ تورم نقطه‌ای را متحمل شده؛ در حالی که دهک دهم با ۳۷٫۶٪، کمترین فشار را تجربه کرده است. علت، وابستگی بیشتر دهک‌های پایین به کالاهای ضروری و خوراکی‌هایی است که افزایش قیمت آن‌ها پرشتاب‌تر بوده است.
۴. دهک‌های بالا و تورم ماهانه
در مقابل، تورم ماهانه برای دهک دهم ۱٫۹٪ و برای دهک اول ۰٫۳٪- ثبت شده است. این الگوی معکوس، ناشی از رشد هزینه‌ها در حوزه‌های غیرخوراکی نظیر آموزش، بهداشت و تفریح است که در سبد مصرفی دهک‌های بالاتر سهم بیشتری دارند.
۵. تورم دوگانه، چالش سیاست‌گذار
هم‌زمانی کاهش تورم نقطه‌ای با نوسان در تورم ماهانه و اختلاف اثرگذاری تورم بر طبقات مختلف، تصویر پیچیده‌ای از اقتصاد ارائه می‌دهد. کنترل پایدار تورم نیازمند رویکردی هدفمند، همراه با توجه به عدالت منطقه‌ای و طبقاتی است.
عدالت؛ حلقه‌ی مفقوده‌ی مهار تورم
و در پایان اینکه؛ کاهش نسبی تورم در ماه‌های اخیر نویدبخش بهبود شرایط اقتصادی است و می‌تواند زمینه‌ساز کاهش فشار معیشتی شود. با این حال، تفاوت در ترکیب سبد مصرفی دهک‌ها و شرایط خاص مناطق کمتر برخوردار، اهمیت اصلاحات ساختاری در سیاست‌های مالی، ارزی و توزیعی را یادآور می‌شود. با بازنگری در سیاست‌های حمایتی و هدفمند کردن یارانه‌ها، می‌توان از فرصت فعلی برای کاهش نابرابری‌های تورمی و ارتقای عدالت اقتصادی بهره گرفت.
خبرنگار : فرناز فتحی سرابی
دیدگاه تان را بنویسید