پژوهشگر سازمان تات:
رقص چلچراغ در هیرکانی؛ نبرد زیبایی با انقراض
به گفته پژوهشگر سازمان تاتا، سوسن چلچراغ که در سال ۱۳۵۵ بهعنوان «اثر ملی» ثبت شد، امروز بهدلیل تهدیدهایی چون چرای دام، برداشت غیرمجاز و آفتزدگی در معرض خطر جدی قرار گرفته و پژوهشگران با شناسایی دشمنان طبیعی آفت و اجرای روشهای غیرشیمیایی، امیدوارند بتوانند این میراث طبیعی و ارزشمند را برای نسلهای آینده حفظ کنند.
تهران- ایانا- پژوهشگر بخش تحقیقات گیاهپزشکی مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان با معرفی گیاه زینتی و نادر «سوسن چلچراغ»، گفت: «انتشار جغرافیایی این گیاه ارزشمند آن در ایران به جنگلهای هیرکانی شامل مناطق داماش، درفک، اسالم، دیار شفت و شلیشه املش در استان گیلان، کلاردشت و کجور در استان مازندران و فندقلو و خانقاه در استان اردبیل محدود شده و رویش آن در لنکران و نواحی قفقاز جمهوری آذربایجان گزارش نیز شده است.»
زهرا مجیب در گفتوگو با ایانا با اشاره به ارتفاع بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتیمتری این گیاه، افزود: «برگهای آن خطی به طول ۱۰ تا ۱۴ سانتیمتر و عرض ۱ تا ۲ سانتیمتر بوده، گلهای سفیدرنگ آن دمگلهایی به طول حدود ۱۳ سانتیمتر داشته و در بهترین شرایط رشدی، هر بوته میتواند ۱۵ تا ۱۶ غنچه گل تولید کند.»
او با بیان اینکه سوسن چلچراغ بهعنوان نادرترین گونه سوسن، گیاهی اندمیک با پراکنش جهانی بسیار محدود و در معرض خطر انقراض است.، گفت: «این گونه در سال ۱۳۵۵ بهعنوان «اثر ملی» توسط شورای عالی حفاظت محیط زیست به ثبت رسید؛ رویشگاه داماش در استان گیلان، وسیعترین زیستگاه این گونه در کشور است و در فهرست مناطق حفاظتشده سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد.»
مجیب با اشاره به چرای دام، قطع ساقهها، برداشت اندامهای زیرزمینی و آفتزدگی بهعنوان جمله عوامل تهدیدکننده این گیاه، اظهار داشت: «بهدلیل تغییرات اقلیمی و تهدیدهای زیستی، این گیاه اکنون در فهرست گونههای در معرض خطر قرار دارد و هر عامل تهدیدکننده میتواند بقای آن را با چالش جدی مواجه کند.»
پژوهشگر بخش تحقیقات گیاهپزشکی مرکز تحقیقات آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گیلان، گفت: «متأسفانه طی سالهای اخیر، شاهد حضور حشرهای قرمز رنگ به نام علمی Lilioceris faldermanni یا همان سوسک سوسن چلچراغ در رویشگاههای این گیاه، بهویژه در منطقه داماش هستیم.»
او با بیان اینکه این آفت در فصل بهار و همزمان با رویش گیاه ظاهر شده و از بوتههای نورسته تغذیه میکند، افزود: «اولین خسارت توسط حشرات بالغ زمستانگذران به برگهای تازه وارد میشود.»
مجیب با اشاره به پیک تخمگذاری این حشرات در اواسط اردیبهشت، گفت: «لاروهای سن اول که از اوایل اردیبهشت ظاهر میشوند، با تغذیه از برگها حالت توریشکل ایجاد کرده و با افزایش سن لاروی، تغذیه از اندامهای هوایی شامل برگها و گلها شدت میگیرد.»
او اظهار داشت: «متأسفانه هم لارو و هم حشره کامل از کلیه اندامهای هوایی تغذیه کرده و حتی در مرحله کپسولدهی و تولید بذر نیز به گیاه آسیب میزنند.»
این پژوهشگر سازمان تات با بیان اینکه در ابتدا پس از جمع آوری و شناسایی گونه آفت، اطلاعات اندکی درباره زیستشناسی آن وجود داشت، گفت: «برای دستیابی به روشهای کنترل و مهار، لازم بود اطلاعاتی درباره زیستشناسی، تراکم جمعیت، تعداد نسل و دشمنان طبیعی آن در منطقه بهدست آید، بر همین اساس طی سالهای اخیر پروژهای تحقیقاتی با همکاری مرکز تحقیقات گیلان و اداره کل محیط زیست و منابع طبیعی استان اجرا کردیم.»
مجیب افزود: «بر اساس نتایج تحقیقات ۴ ساله، این آفت دارای سه نسل در سال است، حشرات بالغ زمستانگذران از اواخر اسفند ظاهر شده و طی ۴۵ روز به اوج تراکم میرسند.»
او ادامه داد: «تخمگذاری از نیمه فروردین آغاز و نسل اول بالغین در اواخر خرداد تا اوایل تیر ظاهر میشود؛ تغییرات جمعیت در مراحل مختلف رشد با دمای روزانه همبستگی معناداری داشته و الگوی پراکنش آن در همه مراحل تجمعی است.»
مجیب با اشاره به شناسایی چهار گونه کفشدوزک و یک جنس مگس پارازیتوئید بهعنوان دشمنان طبیعی، گفت: «کفشدوزکها شکارگر مراحل تخم و لارو آفت بوده و مگسهای پارازیتوئید به لاروها حمله میکنند.»
او با تأکید بر اینکه رویشگاههای سوسن چلچراغ بخشی از اکوسیستمهای طبیعی و مناطق حفاظتشده هستند، گفت: «استفاده از روشهای شیمیایی و مصرف آفتکش ها برای کنترل آفت عملاً ممکن نیست؛ بنابراین تمرکز ما بر روشهای غیرشیمیایی، بهویژه مکانیکی و بیولوژیکی است.»
این پژوهشگر با توجه به شناسایی گونههای شکارگر و پارازیتوئید در منطقه، اظهار امیدواری کرد با بررسیهای دقیقتر و رهاسازی عوامل بیولوژیک، بتوان آفت را مهار کرد.
مجیب با اشاره به تحرک کم حشرات کامل و لاروها، خاطرنشان کرد: «جمعآوری دستی یکی از مؤثرترین روشها برای کاهش جمعیت آفت در فصل رویش است؛ بهترین زمان برای این اقدام، اوایل فروردین و همزمان با ظهور حشرات کامل زمستانگذران است تا از تخمگذاری آنها و تشکیل نسل جدید جلوگیری شود.»
او با تأکید بر اینکه گل سوسن چلچراغ علاوه بر زیبایی منحصربهفرد، دارای ارزش دارویی، زینتی و پتانسیل اقتصادی بالاست، اظهار داشت: «همچنین از منظر اکوتوریسم نیز اهمیت زیادی داشته و هر ساله گردشگران و علاقهمندان زیادی برای مشاهده آن در فصل گلدهی به روستای داماش سفر میکنند.»
او با بیان اینکه برخی شباهت گلهای این گیاه به چلچراغ را دلیل نامگذاری آن میدانند، افزود: «در شرایط مناسب، ۱۵ تا ۱۶ غنچه در یک ساقه منفرد این گیاه ظاهر شده که پس از شکفتن ظاهری شبیه چلچراغ دارد؛ دوره گلدهی آن از خرداد تا تیر ادامه داشته و ویژگیهای منحصربهفرد این گیاه، در کنار پراکنش محدود و اهمیت زیستمحیطی، ضرورت حفاظت علمی و دقیق از آن را دوچندان میکند.»
خبرنگار: شهرزاد مسعودی
دیدگاه تان را بنویسید