مراتع؛ میراث فراموش شده ایران

امروز بیش از هر زمان دیگری نگران آینده مراتع کشورم هستم. منابعی که زمانی مظهر تنوع زیستی، ضامن امنیت غذایی و تکیه‌گاه معیشت روستاییان و عشایر بودند، اکنون در معرض تهدیدهای جدی قرار گرفته‌اند؛ تهدیدهایی که اگر امروز جدی گرفته نشوند، فردا شاید دیگر فرصتی برای جبران نباشد.

ایران سرزمینی است با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، اما تنوع ارتفاع و اقلیم در آن، گستره‌ای از زیست‌بوم‌های مرتعی پدید آورده که بیش از نیمی از مساحت کشور را دربرمی‌گیرند. این منابع نه‌تنها علوفه دام را تأمین می‌کنند، بلکه در ذخیره آب، حفظ خاک و پایداری اکولوژیکی نقش کلیدی دارند. از میان هشت هزار گونه گیاهی شناسایی‌شده در کشور، بیش از ۲۱۰۰ گونه دارویی‌اند و بخش عمده آن‌ها در همین مراتع رشد می‌کنند.

اما واقعیت تلخ آن است که بهره‌برداری بی‌رویه، چرای بیش از ظرفیت و تغییر کاربری‌های نابه‌جا، مرتع را از کارکردهایش تهی کرده‌اند. ما با مراتعی روبه‌رو هستیم که نه فرصت احیا دارند و نه مدیریتی اصولی بر آن‌ها حاکم است. اقلیم در حال تغییر است، بارش‌ها پراکنده و غیرقابل پیش‌بینی شده‌اند و پوشش گیاهی زمان کافی برای بازسازی پیدا نمی‌کند. اگر همین روند ادامه یابد، با افزایش طوفان‌های گرد و غبار، پیشروی بیابان و مهاجرت روستاییان مواجه خواهیم شد؛ فاجعه‌ای خاموش اما ویرانگر.

مدیریت پایدار مراتع تنها با مشارکت واقعی جوامع محلی، تعیین دقیق ظرفیت دام، زمان‌بندی مناسب چرای دام و استراحت دوره‌ای مرتع ممکن است. باید به جای وعده‌های کاغذی، به سراغ روش‌های نوین مرتعداری برویم، گونه‌های مقاوم به خشکی بکاریم، نزولات را ذخیره کنیم و خاک را توانمند سازیم. این‌ها ابزار نجات ما هستند.

مرتع، پایه نظام دامپروری سنتی و بخش جدایی‌ناپذیر از هویت سرزمینی ماست. اگر امروز برای نجات آن گام برنداریم، فرزندان‌مان وارث سرزمینی فقیر، خشک و بی‌پشتوانه خواهند بود. حفاظت از مراتع فقط وظیفه یک سازمان یا نهاد خاص نیست؛ این یک وظیفه ملی است که نیازمند عزم جمعی، سیاست‌گذاری هوشمندانه، بودجه کافی و همدلی عمومی است.

مراتع را دریابیم؛ پیش از آن‌که دیر شود.

شبنم مسعودی- خبرنگار