برداشت بی‌رویه زنگ خطر بیابان‌زایی را به صدا درآورد/نیاز فوری به چاره‌اندیشی
تهران- ایانا- رئیس بخش تحقیقات مرتع مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، با هشدار درباره ادامه روند تخریب مراتع، بر ضرورت مدیریت پایدار، آموزش جوامع محلی و اصلاح سیاست‌های بهره‌برداری تأکید کرد.
مرتضی خداقلی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایانا با ابراز نگرانی از وضعیت کنونی مراتع ایران، نسبت به پیامدهای برداشت غیراصولی و بی‌رویه از این منابع هشدار داد.
وی تأکید کرد ادامه این روند نه‌تنها اکوسیستم‌های شکننده مرتعی را تهدید می‌کند، بلکه امنیت غذایی، معیشت جوامع روستایی و عشایری و تنوع زیستی کشور را نیز با خطرات جدی روبه‌رو خواهد ساخت.
خداقلی با اشاره به موقعیت جغرافیایی ایران در منطقه خشک کره زمین و تنوع اقلیمی ناشی از اختلاف ارتفاع گسترده در کشور، گفت: «با وجود اقلیم خشک، به دلیل تغییرات شدید ارتفاع از ۲۸ متر زیر سطح دریا در سواحل خزر تا بیش از ۵۶۰۰ متر در قله دماوند، ایران از تنوع اقلیمی و مراتع گوناگونی برخوردار است.»
وی گفت: مراتع ایران با وسعتی بیش از ۸۴.۸ میلیون هکتار، حدود ۵۲ درصد مساحت کشور را دربر می‌گیرند و نقشی بی‌بدیل در حفاظت از خاک، ذخیره منابع آبی، حفظ تنوع زیستی و تأمین علوفه دام دارند.
رئیس بخش تحقیقات مرتع با اشاره به غنای گیاهی این اکوسیستم‌ها تصریح کرد: «از حدود هشت هزار گونه گیاهی شناسایی‌شده در ایران، بیش از ۱۷۰۰ گونه بومی کشور و بالغ بر ۲۱۰۰ گونه از آن‌ها جزو گیاهان دارویی ارزشمند هستند که اهمیت مراتع را دوچندان می‌کند.»
چالش‌های مراتع؛ از تغییرات اقلیمی تا سوءمدیریت
خداقلی در ادامه به چالش‌های پیش روی مراتع کشور پرداخت و گفت: «اقلیم خشک و نیمه‌خشک ایران، همراه با آثار تغییرات اقلیمی مانند افزایش دمای متوسط هوا، تغییر در حجم و پراکنش بارش و خشکسالی‌های پیاپی، مراتع را آسیب‌پذیر کرده است.»
وی افزود: «از سوی دیگر، تغییر کاربری‌های غیرمجاز و بهره‌برداری بی‌رویه، به‌ویژه چرای دام بیش از ظرفیت مراتع و نبود مدیریت کارآمد چرا، روند تخریب این منابع ارزشمند را تسریع کرده است.»
وی فقدان مدیریت اصولی چرای دام را یکی از مهم‌ترین چالش‌ها دانست و تأکید کرد: «در بسیاری از مناطق، تعداد دام‌ها از ظرفیت مرتع بیشتر است و زمان‌بندی چرا نیز با چرخه طبیعی رشد گیاهان هماهنگ نیست. این موضوع فرصت بازسازی طبیعی گیاهان را از بین برده و موجب کاهش تولید علوفه و تضعیف پوشش گیاهی شده است.»
خداقلی هشدار داد در صورت تداوم این روند، پیشروی بیابان و افزایش توفان‌های گرد و غبار در بسیاری از مناطق کشور شدت خواهد گرفت که این امر پیامدهای جبران‌ناپذیری برای اکوسیستم‌های طبیعی و سلامت جمعیت انسانی به همراه خواهد داشت.
راهکارها و الزامات مدیریت پایدار مراتع
رئیس بخش تحقیقات مرتع در ادامه، مدیریت صحیح چرای دام از طریق تعیین ظرفیت مجاز دام، زمان‌بندی مناسب ورود و خروج دام و اجرای دوره‌های استراحت مرتعی را از جمله راهکارهای مؤثر برای احیای پوشش گیاهی عنوان کرد.
وی همچنین بر اهمیت بهره‌گیری از روش‌های نوین مرتعداری، کشت گونه‌های مقاوم به خشکی، ذخیره نزولات و تقویت خاک تأکید کرد و افزود: «آموزش و مشارکت جوامع محلی، ترویج فرهنگ حفاظت از مراتع و ایجاد حس مسئولیت‌پذیری در میان بهره‌برداران، از ارکان موفقیت این برنامه‌هاست.»
خداقلی به موانع موجود در مسیر حفاظت مؤثر از مراتع اشاره کرد و گفت: «نبود هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی، کمبود اعتبارات و فشار ناشی از تغییر کاربری مراتع از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی ماست. وابستگی معیشتی جوامع محلی به مراتع بدون ارائه جایگزین‌های مناسب نیز این مشکلات را تشدید کرده است.»
مراتع؛ پایه نظام دامپروری سنتی
خداقلی با بیان اینکه مراتع، ستون فقرات دامپروری سنتی در کشور به شمار می‌آیند، خاطرنشان کرد: «تخریب این منابع نه تنها تولید گوشت و لبنیات را کاهش می‌دهد، بلکه می‌تواند به مهاجرت اجباری، افزایش فقر و ناپایداری اجتماعی در مناطق روستایی دامن بزند.»
خداقلی در پایان خواستار همکاری تمامی نهادهای دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد، بهره‌برداران و جوامع محلی برای حفاظت از مراتع کشور شد و بر ضرورت تخصیص بودجه کافی، تقویت پژوهش‌های علمی و تدوین سیاست‌های کلان و کارآمد در این حوزه تأکید کرد.
وی گفت: «مراتع، میراث طبیعی گران‌بهای ایران هستند. حفاظت از این منابع یک وظیفه ملی است و اگر امروز اقدام نکنیم، نسل‌های آینده بهای سنگینی بابت غفلت امروز ما خواهند پرداخت.»
خبرنگار: شبنم مسعودی
دیدگاه تان را بنویسید