نفس‌های خزر به شماره افتاده
دریای خزر با رسیدن به پایین‌ترین سطح آب در ۵۰۰ سال اخیر، در آستانه بحرانی جدی زیست‌محیطی، اقتصادی و منطقه‌ای قرار گرفته است.
تهران-ایانا-دریای خزر، این پهنه آبی بی‌همتا و محصور در خشکی که قرن‌هاست جایگاه برجسته‌ای در ژئوپلیتیک، محیط زیست و حیات اقتصادی منطقه دارد، اکنون در آستانه یک بحران بی‌سابقه قرار گرفته است. بنابر اظهارات معصومه بنی‌هاشمی، سرپرست مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر در نشریه نگاشته هشدار داده است که سطح آب این دریا به پایین‌ترین تراز ۵۰۰ سال اخیر نزدیک شده و پیش‌بینی می‌شود که سال ۱۴۰۵ حتی از این رکورد نیز عبور کند.
بنا به گفته او، کاهش ۲۴۰ سانتی‌متری تراز آب طی سه دهه گذشته، به‌ویژه از سال ۱۴۰۰ تاکنون، پیامد مستقیم تغییرات اقلیمی، افزایش دمای منطقه، کاهش بارش در حوضه آبریز خزر، کاهش ورودی رودخانه‌ها و افزایش تبخیر از سطح دریا است. اما بحران خزر تنها یک مسئله محیط‌زیستی نیست؛ این پدیده، تأثیرات زنجیره‌ای و بلندمدتی بر بخش‌های کلیدی حیات انسانی و اقتصادی در سواحل این دریا دارد.
بر اساس این گزارش، این کاهش سطح آب، می‌تواند دسترسی به اسکله‌ها و مسیرهای کشتیرانی دشوار کند و حمل‌ونقل دریایی که ستون فقرات تجارت منطقه‌ای است را در معرض اختلال‌های جدی قرار دهد. از سوی دیگر، صنعت شیلات به دلیل تغییرات در اکوسیستم دریایی و جابه‌جایی زیستگاه‌های گونه‌های ارزشمند، با کاهش بهره‌وری و تهدیدهای اقتصادی رو‌به‌رو خواهد شد. گردشگری نیز از این پس‌روی بی‌وقفه متأثر می‌شود؛ سواحل خشکیده، زیبایی طبیعی را تضعیف کرده و همزمان، زیرساخت‌های ساحلی همچون بنادر، اسکله‌ها و تاسیسات خدماتی که با فرض ثبات سطح آب ساخته شده‌اند، اکنون یا کارکرد خود را از دست می‌دهند و نیازمند بازطراحی‌های پرهزینه هستند.
به گفته بنی‌هاشمی این بحران، محدود به مرزهای یک کشور نیست و مدیریت آن نیازمند همکاری‌های منطقه‌ای و فعال شدن دیپلماسی آبی میان پنج کشور حاشیه خزر است. کشورهایی مانند روسیه و قزاقستان که رودخانه‌های عظیم‌شان سهم مهمی در تغذیه خزر دارند، باید در مدیریت منابع آبی فرامرزی، مسئولانه‌تر و شفاف‌تر عمل کنند. مطالعات اقلیمی و پیش‌بینی‌های بلندمدت نشان می‌دهد اگر راهکاری علمی و منسجم برای کنترل این روند تعریف نشود، دریای خزر تا پایان قرن با افت سطحی بسیار شدیدتر از وضعیت فعلی مواجه خواهد شد.
در چنین شرایطی، استفاده از ظرفیت‌های علمی، حقوقی و بین‌المللی برای جلب همکاری کشورهای منطقه و اجرای پروژه‌های ملی امری واجب استو به علاوه مشارکت دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در پایش و برنامه‌ریزی نیز راه‌گشا خواهد بود.
دریای خزر نه تنها یک ذخیره‌گاه زیستی، که بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی منطقه ماست. اکنون، نفس این دریا به شماره افتاده و اگر اقدامی فوری و هماهنگ صورت نگیرد، خزر از یک منبع حیات، به یک خاطره زیست‌محیطی بدل خواهد شد.
خبرنگار، صبا طاهری
دیدگاه تان را بنویسید