تاسوعا؛ روزی که گندم نذر می‌شود و خاک سوگوار است

در دل دشت‌ها، زیر سقف‌ چادرهای عشایر، در پیچ‌وخم جاده‌های خاکی روستا، تاسوعا که می‌رسد، زمین و آسمان با هم آماده سوگواری می‌شود.

اینجا دور از هیاهوی شهر، صدای ناله‌های محرم با بوی نان تنوری، با دود اسفند پیرزن‌ها، با صدای سینه‌زدن پسرکی خردسال در کنار پدرش، پیوند می‌خورد و روستاها و عشایر ایران تاسوعا را با شکوهی خاص زنده نگه می‌دارند؛ روزی که در آن نام حضرت عباس (علیه‌السلام)، علم‌دار کربلا، از هر کوچه و چادر به گوش می‌رسد.

در بسیاری از مناطق روستایی ایران، از ابیانه در استان اصفهان تا نهارجان بیرجند در خراسان جنوبی، تاسوعا معنایی فراتر از سوگواری صرف دارد. در ابیانه، مردان با لباس‌های سنتی و بی‌استفاده از ابزار صوتی، در کوچه‌های خشتی و باریک روستا با نظم خاص به عزاداری می‌پردازند و نان محلی و نذورات سنتی بین مردم پخش می‌شود.

در روستای رواسجان مرودشت، علم‌گردانی با مشارکت کشاورزان، دامداران و جوانان روستا برگزار می‌شود. علم‌ها با پارچه‌های نذری تزئین شده و در کنار مسجد چای نذری، فتیر محلی و خرما توزیع می‌شود. در نهارجان بیرجند، رسم «خاک‌مالی» با خاک محلی نماد سوگ و فروتنی است.

در ایل بختیاری، دیگ‌های نذری عظیم از گندم، حبوبات و سبزی‌های کوهی بار می‌شود و در فضای باز کنار چادرها یا خانه‌های گلی می‌جوشد. نذرهای تاسوعا در این مناطق شامل دام محلی و فرآورده‌های دامی مانند شیر یا ماست هم می‌شود.

در مناطق عشایری قشقایی، با لباس‌های سنتی و نذوراتی از دل طبیعت، دسته‌های سینه‌زنی و نوحه‌خوانی شکل می‌گیرد. حتی دامداران در این روز گوسفند نذر کرده و دوغ و نان محلی میان مردم تقسیم می‌کنند. نان‌هایی که با آرد گندم خود روستا پخته شده‌ و با لبنیات محلی همراه می‌شود.

در روستای نوا آمل در مازندران نیز علم‌برداری با نخل بزرگ چوبی و حضور دسته‌جات مردمی، فضای روستا را به یک آیین گسترده مردمی بدل می‌کند. نخل از میدان اصلی به سمت حرم امامزاده حورا برده می‌شود؛ آیینی که از نسل‌های قبل تا امروز به همان شکل اصیل حفظ شده است.

تاسوعا در روستاها و میان عشایر نماد غیرت، وفاداری و همبستگی است. در این روز، کشاورزان و دامداران بخشی از داشته‌شان را برای نذر کنار می‌گذارند؛ گاه دامی، گاه گونی گندمی، گاه ظرفی شیر یا پارچه‌ای برای علم.

محرم در این اقلیم‌ها نه نمایش است، نه تکرار؛ یک زندگی است؛ یک باور که هنوز با بوی نان، با خاک نرم مزرعه، با صدای زنگ گوسفندان و ناله‌های شبانه جاری است.

شهرزاد مسعودی؛ خبرنگار