جایگاه ایران در اقتصاد جهانی حلال؛ فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارهای سیاستی

به گزارش خبرنگار ایانا؛ صنعت جهانی حلال با گردش مالی بیش از ۲۸۰۰ میلیارد دلار، به یکی از سریع‌ترین بخش‌های در حال رشد در اقتصاد بین‌الملل تبدیل شده است. با وجود ظرفیت‌های فراوان مذهبی، جغرافیایی و تولیدی، سهم ایران از این بازار کمتر از یک درصد باقی مانده است. این گزارش با بررسی ابعاد مختلف بازار حلال جهانی، به تحلیل دلایل عقب‌ماندگی ایران و ارائه پیشنهادهای سیاستی برای ارتقاء سهم ایران در این صنعت می‌پردازد.

در دنیای امروز، جمعیت ۱.۸ میلیارد نفری مسلمانان جهان نه تنها نمایانگر یک واقعیت دینی و فرهنگی، بلکه حامل یک فرصت اقتصادی عظیم برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان کالاهای مصرفی به‌ویژه در حوزه غذا، دارو، پوشاک، گردشگری و خدمات مالی است. یکی از مهم‌ترین آموزه‌های اسلام، مصرف محصولات «حلال» است که بر اساس دستورات صریح قرآن و سنت، حیطه وسیعی از رفتارهای مصرفی را شامل می‌شود. رشد سالانه جمعیت مسلمانان، جهانی‌شدن مصرف، و گرایش روزافزون به مصرف پاک، مطمئن و اخلاق‌محور حتی در کشورهای غیرمسلمان، صنعت حلال را به نیروی محرک جدیدی در اقتصاد جهانی تبدیل کرده است.

بازار جهانی حلال؛ ابعاد و ظرفیت‌ها

طبق برآوردهای رسمی، ارزش بازار جهانی غذاهای حلال تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۲ هزار میلیارد دلار خواهد رسید. بر اساس آمارهای منتشر شده:

منطقه منا (خاورمیانه و شمال آفریقا): ۴۴۱ میلیارد دلار

جنوب آسیا: ۲۳۸ میلیارد دلار

شرق آسیا: ۲۳۰ میلیارد دلار

آسیای مرکزی و جنوب آفریقا: جمعاً حدود ۳۴۵ میلیارد دلار

در این میان، کشورهایی نظیر تایلند، آمریکا، انگلستان و فرانسه، علی‌رغم غیرمسلمان بودن، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در توسعه و صادرات محصولات دارای گواهی حلال داشته‌اند. شرکت نستله به‌عنوان یکی از پیشگامان جهانی، با بیش از ۸۵ کارخانه حلال و درآمد ۶.۶ میلیارد دلاری از کشورهای مسلمان، الگوی موفقی از بهره‌گیری تجاری از صنعت حلال ارائه کرده است.

تحلیل وضعیت فعلی ایران در صنعت حلال

با وجود اینکه ایران به عنوان یک کشور مسلمان، تمامی تولیدات خود را با رعایت اصول فقه شیعه تولید می‌کند، اما سهم ایران از بازار جهانی حلال کمتر از یک درصد است. این شکاف عمدتاً ناشی از عوامل زیر است:

عدم برندینگ بین‌المللی نشان حلال ایران

 نبود آگاهی در میان تولیدکنندگان از گواهی‌نامه‌های معتبر جهانی

مشکلات ناشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی

 ضعف در بازاریابی و تصویرسازی جهانی

نبود نهادهای تخصصی با کارکرد بین‌المللی برای گواهی‌دهی حلال

بازار صادراتی ایران در زمینه گوشت حلال

بازار واردات گوشت حلال کشورهای اسلامی بالغ بر ۱۵.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ بوده است. کشورهایی نظیر عربستان (۲.۵ میلیارد دلار)، مصر (۱.۷ میلیارد دلار) و امارات (۱.۴ میلیارد دلار) بزرگترین واردکنندگان گوشت حلال هستند. این در حالی است که ایران علی‌رغم داشتن توان تولید، سهم اندکی در صادرات گوشت و مرغ دارد. در حالی که استرالیا با دریافت گواهی حلال مالزی، به کشورهای اسلامی گوشت صادر می‌کند، برند حلال ایران فاقد شناسایی و پذیرش جهانی گسترده است.

ظرفیت‌های توسعه نشان حلال در ایران

از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲، تعداد کالاهایی که نشان حلال دریافت کرده‌اند، از ۸۰ به بیش از ۱۰۰۰ محصول رسیده است و برنامه‌ریزی برای صدور ۱۰ هزار نشان حلال نیز در حال انجام است. ایران هم‌اکنون جزو ۲۳ کشور دارای مرجع گواهی‌دهی حلال در سازمان همکاری‌های اسلامی است. سازمان ملی استاندارد ایران تلاش‌هایی برای تدوین استانداردهای مشترک با دیگر کشورها، به‌ویژه در چارچوب اسمیک و SCO انجام داده است.

چالش‌های سیاستی ایران در ورود به صنعت جهانی حلال

 نبود دیپلماسی اقتصادی مؤثر در حوزه نشان حلال

 فقدان چارچوب حقوقی برای همکاری با شرکت‌های گواهی‌دهنده بین‌المللی

نبود سازوکار تسهیل‌گر برای دریافت نشان حلال در سطح بین‌المللی

کمبود نیروهای متخصص و آموزش‌دیده در حوزه بازرسی و استانداردسازی محصولات حلال

به عنوان مثال شرکت‌هایی مانند نستله و مک‌دونالد، با ایجاد نسخه‌های حلال از محصولاتشان و دریافت معتبرترین گواهی‌های حلال، توانسته‌اند بازارهای مسلمان را هدف‌گذاری کرده و حتی در اروپا نیز فروش بالاتری داشته باشند. کشور تایلند با تأسیس مرکز ملی حلال، صادرات گسترده‌ای به کشورهای مسلمان دارد، در حالی که در ایران چنین نهادی با قدرت بین‌المللی وجود ندارد.

پیشنهادات سیاستی برای ارتقاء سهم ایران در اقتصاد حلال

ایجاد نهاد ملی بازاریابی برند حلال ایران در سطح بین‌المللی، توسعه آموزش‌های تخصصی برای استانداردسازی و صدور گواهی حلال، همکاری فعال با سازمان‌های بین‌المللی مانند اسمیک، SCO و OIC، افزایش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های لجستیکی صادرات حلال، دیپلماسی تجاری فعال برای پذیرش گواهی حلال ایران در بازارهای هدف، توسعه صنایع مکمل مانند گردشگری حلال، پزشکی حلال، و مالی حلال، راه‌اندازی مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی در حوزه اقتصاد حلال می‌تواند نقش موثری در توسعه روابط تجاری ایران، با کشورهای مسلمان از جمله مالزی داشته باشد.

اقتصاد حلال؛ فرصت راهبردی ایران برای نفوذ در بازار جهانی

اقتصاد حلال، پدیده‌ای نوین و پرظرفیت در اقتصاد جهانی است که با ویژگی‌هایی چون سلامت، اخلاق‌مداری و شفافیت، توانسته است فراتر از مرزهای دینی رشد کند. ایران با داشتن زیرساخت فقهی قوی، نیروی انسانی متعهد و بازار همسایه مسلمان، ظرفیت تبدیل شدن به قطب منطقه‌ای صنعت حلال را داراست. با این حال، بدون اصلاح سیاست‌ها، برندینگ حرفه‌ای و تعاملات بین‌المللی مؤثر، جایگاه فعلی ایران در حد مصرف‌کننده باقی خواهد ماند. ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی حلال، نه‌تنها باعث رشد صادرات غیرنفتی خواهد شد، بلکه در مسیر توسعه اقتصادی و اقتدار نرم جمهوری اسلامی نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کند.

خبرنگار: فرناز فتحی