کشاورزی همدان؛ از دامنه‌های الوند تا سفره‌های جهان

به گزارش خبرنگار ایانا، همدان در سال‌های اخیر با تکیه بر تنوع محصولات و ظرفیت‌های تولیدی، جایگاه خود را به‌عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی کشور تثبیت کرده است. این استان نه‌تنها در تولیدات زراعی و باغی نقش ملی ایفا می‌کند؛ بلکه با توسعه صنایع تبدیلی، دامداری، پرورش آبزیان، زنبورداری و صادرات غیرنفتی سهم قابل توجهی در اقتصاد منطقه‌ای و ملی دارد.

همدان؛ قطب تولید و امنیت غذایی

وسعت کل اراضی کشاورزی استان همدان حدود یک میلیون و ۹۴۹ هزار هکتار است که ۷۲۲ هزار و ۸۴۶  هکتار آن زیر کشت سالانه و دائمی و ۲۶۲ هزار و ۴۶۵  هکتار در آیش قرار دارد. مراتع استان با وسعت ۸۲۲ هزار هکتار، بخش مهمی از زیست‌بوم و منابع تولیدی را تشکیل می‌دهند.

جمعیت روستایی استان که بالغ بر ۳۶۹ هزار نفر هستند؛ در یک‌هزار و ۷۱ روستا، ۷۵ دهستان و ۲۶ بخش زندگی می‌کنند. تعداد بهره‌برداران و کشاورزان فعال استان ۱۱۵ هزار و ۱۶۵  نفر اعلام شده که نشان‌دهنده اهمیت بالای کشاورزی در بافت اجتماعی و اقتصادی همدان است.

این حجم از تولید نشان می‌دهد همدان با وجود تنها ۲/۱ درصد از وسعت کشور، سهمی معادل ۴/۴ درصد از کل تولیدات کشاورزی ایران را در اختیار دارد؛ سهمی که جایگاه ویژه این استان را در اقتصاد کشاورزی کشور نمایان می‌کند.

الگوی کشت استان همدان

سطح زیرکشت استان ۶۳۸ هزار و ۸۰۲  هکتار است که شامل ۱۸۶ هزار و ۸۰۲  هکتار کشت آبی و ۴۵۵ هزار و ۱۲۰  هکتار کشت دیم می‌شود. باغات و قلمستان‌ها نیز با ۸۳ هزار و ۸۳۴ هکتار وسعت، بخش قابل توجهی از کشاورزی استان را تشکیل می‌دهند؛ ۷۹ هزار و ۷۳۶  هکتار آن آبی و ۴ هزار و ۴۹۸ هکتار دیم است.

سالانه بیش از پنج میلیون تن انواع محصولات کشاورزی شامل سیب‌زمینی، گردو، سیر، انگور و مرکبات در این استان تولید شده و این تنوع کشت، همدان را به یکی از قطب‌های تولید محصولات استراتژیک کشور تبدیل کرده است.

بر اساس آخرین گزارش‌ها، بیش از ۵۲۰ هزار هکتار از اراضی استان تحت طرح جهش تولید قرار گرفته که سهم مهمی در تأمین نیازهای داخلی و صادرات ایفا می‌کند.

این طرح در دیم‌زارهای استان همدان با ترکیب ۲۹۷ هزار هکتار گندم، ۹۰ هزار هکتار جو، ۲ هزار و ۳۰۰ هکتار دانه های روغنی، ۳۳ هزار هکتار نخود، ۶ هزار هکتار عدس، هزار و ۵۰۰ هکتار محصولات علوفه ای و هزار و ۵۰۰ هکتار گیاهان دارویی اجرا شده است.

سالانه نزدیک به ۶۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان زیرکشت محصولات پاییزه می‌رود که گندم، جو، کلزا، حبوبات، کاملینا و گیاهان علوفه‌ای دیم از محصولات پاییزه مهم همدان است.

در برنامه الگوی کشت این استان، کشت سیب زمینی در سالهای آینده کاهش یافته و جایگزین آن، گیاهان کم آب بر مانند گیاهان دارویی، زعفران و گل محمدی کشت می شود.

همدان استان پیشرو در اجرای نقشه راه تولیدات کشاورزی بوده و این اتفاق کمک کرده تا برنامه‌محور در حوزه کشاورزی اقدام و عمل شود.

محصولات شاخص و صادرات

بر اساس آمارهای سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، استان همدان ۲۳۵ هزار تن انواع محصولات کشاورزی به ارزش بیش از ۳۳۴ میلیون دلار صادر کرده است که  عمده این صادرات شامل سیب‌زمینی، کشمش، سیر و گردو بوده و مقاصد اصلی کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان، پاکستان، روسیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس هستند.

یک‌پنجم سیب زمینی کشور در استان همدان تولید می‌شود؛ این استان با ۲۶ هزار هکتار اراضی زیر کشت و تولید سالانه یک میلیون تن محصول، رتبه نخست تولید سیب زمینی کشور را داشته و این محصول هم برای بازار داخلی و هم صادرات اهمیت دارد.

بهره وری آب در کشت سیب زمینی استان، بین ۶ تا هشت کیلوگرم است و مزارع سیب زمینی استان مکانیزه آبیاری می‌شود.

سیر استان همدان دارای کیفیت جهانی و سهم قابل توجه در صادرات به کشورهای همسایه است. ایجاد «شهرک تخصصی سیر» با هدف فرآوری، بسته‌بندی و صادرات این محصول در دستور کار قرار گرفته است.

سیر در این استان با سطح زیرکشت چهار هزار و ۵۰۰ هکتار و متوسط عملکرد در سطح ۱۵ تن، رتبه اول در کشور را دارد. سال گذشته میزان برداشت سیر  در استان همدان ۵۸ هزار و ۷۵۵ تن بوده و برای امسال پیش‌بینی تولید ۶۰ هزار تن شده است.

شهرستان تویسرکان با برخورداری از بیش از ۸ هزار هکتار باغ‌های گردو هر ساله به‌طور میانگین ۲۱ هزار تن تولید دارد که مرغوبیت و کیفیت آن در سطح بین‌المللی مطرح بوده و به صورت رسمی در سازمان خوار و بار جهانی(فائو) به ثبت جهانی رسیده است.

معیشت بیش از ۷۰ درصد از مردم شهرستان تویسرکان به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم با گردو پیوند خورده و این شهر برای ارتقاء جایگاه خود از پایتخت گردوی ایران‌زمین به پایتخت گردوی جهان، زحمات و تلاش‌های بسیاری را به جان خریده است.

کشمش ملایر با نشان جغرافیایی ثبت جهانی، سهم بالایی در صادرات غیرنفتی استان دارد و به بازارهای اروپای شرقی، کشورهای حوزه خلیج فارس، عراق و برخی کشورهای حوزه یورو صادر می‌شود.

انگور ملایر پیشران رشد و توسعه این شهرستان به شمار می‌رود؛ ملایر با بیش از ۱۲ هزار هکتار باغ انگور، عنوان شهر جهانی انگور را یدک می‌کشد.

باغداران ملایری سالانه ۳۰۴ هزار تن انگور از تاکستان‌های این شهرستان برداشت می‌کنند که ۷۰ درصد آن به کشمش، ۱۲/۵ درصد به شیره انگور، ۳درصد آبغوره،  ۴/۵ درصد سرکه، شربت و باسلوق تبدیل شده و ۱۰ درصد مابقی برای تازه خوری به بازار مصرف ارائه می‌شود.

محصولات باغی؛ رنگین‌کمانی از زردآلو تا انگور

شهرستان همدان با داشتن بیش از ۸ هزار و ۵۰۰ هکتار باغ، هر ساله رنگین‌کمانی از میوه‌ها را روانه بازار می‌کند. تنها در سال گذشته، برداشت انواع محصولات باغی از باغ‌های این شهرستان به بیش از ۹۰ هزار تن رسید.

در میان محصولات باغی، انگور آبی با سطح زیرکشت ۲ هزار و ۷۵۳ هکتار و تولید ۵۱ هزار و ۲۰۶ تن، صدرنشین باغ‌های همدان است. پس از آن، سیب با ۸۹۸ هکتار سطح زیرکشت و برداشت ۱۳ هزار و ۶۵۰ تن، و گردو با ۲ هزار و ۴۶۷ هکتار و ۸ هزار و ۴۷۰ تن محصول، جایگاه‌های دوم و سوم را در اختیار دارند.

دیگر محصولات باغی این شهرستان هم تنوع چشمگیری دارند: زردآلو با ۶۳۹ هکتار و ۴ هزار و ۹۳۴ تن، آلبالو با ۳۵۶ هکتار و ۲ هزار و ۱۷۲ تن، گیلاس با ۳۱۳ هکتار و ۲ هزار و ۴۱۰ تن و آلو با ۱۹۵ هکتار و ۲ هزار و ۲۷۵ تن در رده‌های بعدی قرار دارند.

در میان میوه‌های تابستانی، هلو با ۱۵۹ هکتار سطح و برداشت ۲ هزار و ۱۶۱ تن، گلابی با ۱۷۵ هکتار و یک هزار و ۵۷۵ تن، شلیل با ۳۸ هکتار و ۳۶۵ تن و بِه با ۳۱ هکتار و ۳۰۸ تن، سهمی از باغ‌های همدان دارند. همچنین بادام در ۵۸۶ هکتار از باغ‌های این شهرستان کاشته شده و سالانه ۸۳۸ تن محصول می‌دهد.

دامداری در همدان؛ سلامت، تولید و بهره‌وری

دامداری یکی از ستون‌های مهم اقتصاد روستایی استان همدان محسوب می‌شوند.

بیش از یک هزار و ۵۷۰  واحد دامداری در این استان دارای مجوز فعالیت هستند و تولید گوشت قرمز و شیر نه تنها نیاز داخلی استان همدان، بلکه بخشی از بازار مصرف کشور را تأمین می‌کند.

در سال ۱۴۰۳ در قالب طرح «هر روستا؛ یک دامداری»، ۶۹ واحد دامداری کوچک با بیش از ۲ هزار و ۱۸۸  رأس دام سبک و سنگین  در استان همدان راه‌اندازی شد و همچنین در سال قبل آن، بیش از یک‌میلیون واکسیناسیون دام انجام شد که نشان‌دهنده تلاش برای افزایش سلامت و بهره‌وری دام  در استان است.

پرورش طیور؛ ظرفیت بالای تولید گوشت سفید در همدان

بر اساس آخرین گزارش‌ها، در استان همدان ۵۲۳ واحد مرغ گوشتی فعال است که در هر دوره ظرفیت تولید بیش از ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار قطعه مرغ را دارند. همچنین ۱۹ واحد مرغ مادر گوشتی با ظرفیت ۵۰۰ هزار قطعه و یک واحد جوجه‌کشی با ظرفیت یک میلیون قطعه، بخشی از زنجیره تولید گوشت سفید در استان را شکل می‌دهند.

برآوردها نشان می‌دهد مصرف روزانه مرغ در استان به‌طور میانگین بین ۱۲۰ تا ۱۳۰ تن است، در حالی‌که میزان تولید روزانه به حدود ۲۰۰ تن می‌رسد. این مازاد تولید علاوه بر تأمین نیاز داخلی، امکان عرضه به دیگر استان‌ها را نیز فراهم می‌کند.

پرورش ماهی؛ نوآوری در دل کوهستان

استان همدان در سال‌های اخیر به سمت توسعه شیلات گام برداشته است. نخستین واحد پرورش ماهی هوشمند غرب کشور در روستای امزاجرد با ظرفیت ۲۰۰ تن در سال، نشان‌دهنده ورود استان به عرصه کشاورزی دانش‌بنیان و بهره‌وری بالا در منابع آبی است. استان همچنین ۵۸۸ واحد پرورش ماهی دارد که با پروژه‌های نوین پرورش در قفس و سامانه‌های هوشمند، جایگاه خود را در تولید شیلاتی کشور تقویت کرده است.

زنبورداری؛ شهد شیرین اقتصاد

زنبورداری در همدان قدمتی طولانی دارد و همچنان رو به رشد است. در سال ۱۴۰۲، حدود ۳۶۵ هزار کلنی زنبور عسل با ۲ هزار و ۱۰۰  زنبوردار فعال وجود داشته و تولید عسل در سال ۱۴۰۳ بیش از ۴ هزار و ۳۹۲  تن بوده است. کیفیت بالای عسل همدان به دلیل تنوع گیاهان دارویی در مراتع، باعث شده مشتریان داخلی و خارجی زیادی داشته باشد.

گلخانه.ها و کشاورزی نوین

استان همدان دارای حدود ۵۸۰ واحد گلخانه‌ای در سطحی نزدیک به ۲۹۰ هکتار بوده که حدود نیمی از تولیدات گلخانه‌ای استان؛ قریب به ۸ هزار تن محصولات صیفی، به کشورهای عراق، کشورهای خلیج‌فارس و روسیه صادر می‌شود. حدود ۲ هزار و ۳۰۰  نفر در این گلخانه‌ها مشغول به کار هستند که نشان‌دهنده رشد کشاورزی نوین و دانش‌بنیان در استان است.

اشتغال و سهم کشاورزی در اقتصاد

تا پایان سال ۱۴۰۲، حدود ۸۰۹ هزار و ۳۳۴  نفر در استان همدان در حوزه کشاورزی مشغول به کار بوده‌ و سهم این بخش در کل اشتغال استان ۲۶.۵٪ است. این آمار بیانگر نقش محوری کشاورزی در اقتصاد و معیشت مردم استان است.

بحران آب و تغییرات اقلیمی؛ زنگ خطر برای آینده

کاهش بارندگی و افت سطح آبهای زیرزمینی، از مهمترین تهدیدهای کشاورزی استان همدان به شمار می‌روند. کارشناسان معتقدند بدون اجرای آبیاری نوین، تغییر الگوی کشت و استفاده از بذرهای مقاوم، آینده کشاورزی با چالش جدی روبه‌رو خواهد شد.

طرح‌های آبیاری تحت فشار، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و کاهش وابستگی به محصولات پرآب‌بر از جمله راه‌کارهای مورد توجه جهاد کشاورزی استان است.

چشم‌انداز آینده؛ کشاورزی دانش‌بنیان و صادرات‌محور

چشم‌ا‌نداز توسعه کشاورزی همدان، حرکت به سمت کشاورزی دانش‌بنیان و صادرات‌محور است. استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه بذر، آبیاری هوشمند، صنایع تبدیلی و بازاریابی جهانی در دستور کار قرار دارد.

هم‌اکنون صنایع تبدیلی دارای پروانه بهره‌برداری استان با ۳۵۱ واحد فعال و سهم ۴/۸ از تولیدات کشور، زمینه فرآوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی و دامپروری استان را فراهم کرده و ورود پایدار به بازارهای داخلی و خارجی را ممکن ساخته است.

در حوزه سردخانه‌ها نیز ۱۰۳ واحد با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن فعال و 65 واحد در دست احداث است.

استان همدان در زمینه اجرای سیستم آبیاری در راستای افزایش بهره وری آب و همچنین در افزایش ضریب مکانیزاسیون در محصوﻻت مختلف عملکرد مناسبی دارد.

بر اساس هدفگذاری‌ها، همدان باید تا سال ۱۴۱۰ تولید محصولات کشاورزی خود را به ۶ میلیون تن و تا سال ۱۴۴۰ به ۹ میلیون تن برساند. تحقق این اهداف نیازمند ارتقای بهره‌وری، سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی و گسترش بازارهای صادراتی خواهد بود.

خبرنگار: شهرزاد مسعودی