ارزش 200 میلیارد دلاری حشرات گرده‌افشان در جهان/ تولید یک‌سوم مواد غذایی انسان، وابسته به گرده‌افشانی حشرات

ایانا- بهنام دهقانی:

حشرات از نظر تعداد گونه پرجمعیت‌ترین رده سلسله جانوری بوده و شامل دوسوم گونه‌های شناخته‌شده آن است. بر خلاف عقیده عموم مردم که شاید حشرات را عمدتاً مضر و مزاحم انسان می‌دانند، بسیاری از حشرات نه‌تنها برای محصولات انسان مفیدند، بلکه برای تداوم حیات انسان نیز بسیار مفیدتر از آن هستند که به‌نظر می‌رسند. جنبه‌های مفید حشرات شامل هزاران فایده ازجمله تولید محصولات خوراکی، محصولات تزیینی، فرآورده‌های دارویی، تولید عسل، تولید ابریشم، تولید لاک و... است. در این مبحث تنها به جنبه اهمیت حشرات در کشاورزی پرداخته خواهد شد. جنبه‌های مفید حشرات در کشاورزی بیشتر در مورد گرده‌افشانی، تغذیه از حشرات مضر و پارازیته کردن این حشرات است.

زنبورها

یک‌سوم مواد غدایی مورد استفاده انسان به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از گیاهان تأمین می‌شود که به گرده‌افشانی حشرات وابسته هستند. زنبورها و سایر حشرات گرده‌افشان به خاطر کمک به رشد میوه‌ها، سبزیجات، دانه‌های روغنی، قهوه، کاکائو و ادویه جات، ارزشی برابر 200 میلیارد دلار در سال را دارا هستند. گرده‌افشانی 47 درصد از محصولات کشاورزی وابسته به زنبور عسل است، از اینرو ارزش اقتصادی زنبور عسل در تولید محصولات کشاورزی 80 برابر ارزش عسل تولید شده آن در سال است. در سال 1999 محققان دانشگاه کرنل آمریکا نقش زنبورعسل در تولید محصولات کشاورزی آمریکا را بیش از 14.6 میلیارد دلار برآورد کردند.

علاوه بر اهمیت گرده‌افشانی زنبورها، برخی از آنها شکارچی و یا پارازیت سایر حشرات مضر نیز هستند. زنبور تریکوگراما، از کوچک‌ترین زنبورهای پارازیت بوده که با قرار دادن تخم خود در داخل بدن میزبان یا تخم آفت، در طول مراحل تکاملی زندگی خود، با استفاده از محتویات بدن میزبان، باعث مرگ آن می‌شوند. در حالت شکارچی نیز، با شکار طعمه خود بطور مستقیم از آن تغذیه می‌کنند.

کفشدوزک

این حشرات در مراحل رشدی خود (لارو و حشره کامل)، شکارچی بوده و با فراوانی زیاد از آفات به‌ویژه، شته‌ها و شپشک‌های نباتی تغذیه می‌کنند. کفشدوزک‌ها فوق در بیشتر مواقع، بروی گیاهان مختلف در طبیعت و مزارع که مورد هجوم آفات مکنده قرار گرفته‌اند، به چشم می‌خورند. در حال حاضر در قسمت‌های شمالی کشور از کفشدوزک‌ها جهت مبارزه با آفاتی چون: شپشک‌های استرالیایی و آرد آلود بر روی چای و مرکبات استفاده می‌کنند.

شیخک‌ها

شیخک‌ها در مراحل پورگی و حشره کامل، به‌طور مداوم سایر حشرات را شکار و از آنها تغذیه می‌کند. شیخک‌ها به‌طور دسته جمعی، تخم‌های خود را در کیسه‌های مخصوص و روی شاخه‌ها گیاهان مختلف قرار می‌دهند. نکته مهم درباره این حشره این است که گاهی در صورت عدم دسترسی به غذا، اقدام به همنوع‌خواری می‌کنند. نکته منفی این حشرات نیز این است که شیخک‌ها خود به‌دنبال طعمه نرفته و منتظر طعمه می‌مانند. میزبان‌های این شکارگر شامل: ملخ‌ها، سیرسیرک‌ها، زنبورها، پروانه‌ها، مگس‌ها و سایر حشرات است.

آسیابک‌ها

حشرات فوق نیز جزء حشرات مفید بوده و شبیه به سنجاقک‌ها هستند، با این تفاوت که معمولاً جثه آنها بزرگ‌تر و دارای دو جفت بال هستند، حال آنکه سنجاقک‌ها، کوچک و یک جفت بال دارند. این حشرات نیز شکارچی بوده و معمولاً در نزدیکی و روی آب استخرها و جویبارها با پروازهای بلند و سریع خود قابل تشخیص هستند. در طبیعت به رنگ‌های متنوعی دیده می‌شوند. شکارچی فوق، طعمه خود را در حال پرواز شکار کرده و غذای اصلی آن شامل پشه‌ها، مگس‌ها و برخی حشرات دیگر است.

بالتوری سبز

لاروهای بالتوری به‌عنوان شکارچی محسوب شده و با تغذیه از آفاتی چون: شته، شپشک‌های نباتی و سایر حشرات مکنده و تخم شب‌پره‌ها، باعث کاهش جمعیت آفات می‌شوند. تخم بالتوری‌ها، دارای ساقه ابریشمی نسبتاً بلندی است که به‌وسیله آن روی برگ و ساقه و یا شاخه درختان چسبانده می‌شود، که به وفور در طبیعت می‌توان یافت. حشرات کامل بالتوری، از دانه‌های گرده، شهدهای نباتی و عسلک دفعی توسط شته‌ها تغذیه می‌کند.

سن‌های شکارگر

این حشرات با فعالیت حشره‌خواری خود، بصورت شکارچی بروی تعداد کثیری از آفات نباتی دیده می‌شود، سن‌های شکارگر به ویژه درباره حشراتی مانند شته، شپشک‌های نباتی، بال ریشکداران، سخت بالپوشان، پروانه‌ها، کنه‌ها و تعداد دیگری از حشرات مضر فعال هستند. این حشره مفید در مبارزات بیولوژیکی از اهمیت زیادی برخوردار است، به مراحل مختلف رشدی آفت صدمه زده و با تزریق آنزیمهایی محتویات بدن میزبان را تخریب می‌کند. ارزش این حشرات مفید در تقلیل جمعیت آفات نباتی به‌علت تغذیه توام پوره و حشره کامل از یک میزبان، غالباً زیاد و در مقایسه با سایر حشرات بیولوژیک قابل توجه است.

شیر مورچه

جزء بالتوری‌های بوده و به‌عنوان شکارچی مخوف خاک‌های نرم رودخانه و مزارع و جاده‌های خاکی مشهور است. این حشرات مفید تخم‌های خود را در خاک‌های نرم قرار داده و لارو آن در ته این گودال تعبیه شده و قیف مانند کمین کرده و منتظر طعمه خود می‌ماند. شیر مورچه بیشتر از حشراتی چون: مورچه، سوسک‌ها و سایر حشرات رونده تغذیه می‌کند.

مگس‌های شکارچی

در راسته دوبالان فعالیت حشره‌خواری، غالباً منحصر به یکی از مراحل رشدی (لارو یا حشره کامل) است. در این حشرات تعداد گونه‌های شکارچی بیشتر از گونه‌های انگلی است. حشرات کامل معمولاً از شیره گیاهان و عسلک دفعی حشرات مکنده تغذیه کرده و لاروها شکارچی محسوب می‌شوند، مانند لاروهای مگس سیرفید. میزبان‌های این لاروهای شکارچی شامل: انواعی از شته، موریانه، زنبورها و... است. در خانواده مگس‌های تاکینیده در مرحله لارو، به‌صورت انگل داخلی آفات عمل می‌کند. مگس‌های مزبور گاهی نیز به‌صورت شکارچی فعالیت می‌کنند.

سوسک‌های شکارگر

این سوسک‌ها بیشتر از خانواده کارابیده هستند و در برخی مزارع مانند مزرعه برنج از طیف وسیعی از آفات تغذیه می‌کنند. این سوسک‌ها نقش کارامدی در تغذیه از دستجات تخم و لاروهای سن، بال‌پولک‌داران، کرم ساقه‌خوار برنج دارند. سوسک‌های سرباز اغلب روی گل‌ها به شکل بالغ پیدا می‌شوند، اما لارو آنها از شته‌ها، لارو پروانه‌ها، تخم ملخ‌ها و سایر سوسک‌ها تغذیه می‌کند.

L-950201-01