آب کمتر، محصول بیشتر؛ کشت در عصر کمآبی
خشکسالی و کاهش منابع آبی، کشاورزی سنتی ایران را با بنبست جدی مواجه کرده است. کشت بدون خاک، شامل هیدروپونیک و ایروپونیک، بهعنوان راهکاری نوین میتواند با صرفهجویی تا ۹۰ درصدی در مصرف آب و افزایش راندمان تولید، به پایداری کشاورزی کمک کند؛ هرچند هزینههای بالا و نبود حمایت نهادی، توسعه این الگو را با محدودیت روبهرو کرده است.
تهران-ایانا-تب خشکسالی سالهاست که به یکی از چالشهای تکرارشونده کشاورزان ایرانی تبدیل شده است؛ چالشی که هر سال با شدت بیشتری خود را نشان میدهد. تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آبی کشور شرایطی را رقم زده که کشاورزی سنتی دیگر توان عبور از بحران را ندارد و همین مسئله ضرورت حرکت به سمت الگوها و فناوریهای نوین را پررنگ کرده است. در این میان، کشت بدون خاک یا هیدروپونیک بهعنوان یکی از راهکارهای جدی مطرح میشود؛ روشی که هم مصرف آب را کاهش میدهد و هم راندمان تولید را افزایش میبخشد.
در الگوی کشت سنتی، بخش قابل توجهی از آب پیش از رسیدن به ریشه گیاه از بین میرود. همین اتلاف بالا سبب شده متخصصان به سمت ابداع الگوهای جدیدی مانند کشت بدون خاک حرکت کنند. در این روش، آب بهصورت دقیق اندازهگیری شده و مستقیم در اختیار گیاه قرار میگیرد و چرخه بستهای که ایجاد میشود، امکان استفاده چندباره از آب را فراهم میکند.
کوروش رضاپور، معاون تولید سابق شرکت مزارع نوین ایرانیان، در گفتوگو با ایانا، در توضیح انواع کشت بدون خاک میگوید: «کشت بدون خاک دو نوع دارد؛ هیدروپونیک و ایروپونیک. کشت هیدروپونیک نیز به دو شیوه طبقهبندی میشود؛ شیوه اول استقرار گیاه در آب است که در این حالت مواد غذایی مورد نیاز گیاه به صورت محلول در آب تأمین میشوند. این روش هزینههای بالایی دارد و به همین علت در ایران کمتر استفاده میشود. شیوه دوم استفاده از بسترهایی مانند پرلیت، کوکوپیت و پیتماس است.»
بر اساس نتایج تحقیقات، این الگوی کشت میتواند تا ۹۰ درصد در مصرف آب صرفهجویی ایجاد کند؛ رقمی قابل توجه با توجه به سهم بالای بخش کشاورزی از منابع آبی کشور که اهمیت آن را دوچندان میکند.
نوع دیگر کشت بدون خاک، ایروپونیک است. در این روش، گیاه در هوا معلق بوده و مواد غذایی به صورت پودر یا اسپری به ریشه منتقل میشوند. استفاده از این الگو نیازمند ابزارهای دقیق است، اما در مقایسه با هیدروپونیک، صرفهجویی بیشتری در مصرف آب ایجاد میکند و به دلیل نبود مقاومت بستر، شرایط رشد ریشه نیز بهبود مییابد.
رضاپور در اینباره توضیح میدهد: «کشت ایروپونیک ضریب تبدیل بهتری دارد اما هزینههای آن بالاتر است و همین موضوع باعث محدود شدن استفاده از آن میشود. در ایران از این روش برای تولید ریزغدههای سیبزمینی استفاده شده است. ایروپونیک به دلیل افزایش راندمان، داشتن بستر مناسب و عاری از آلودگی، نسبت به هیدروپونیک از مزیتهای بیشتری برخوردار است.»
با این حال، همه محصولات امکان استفاده از این الگوی کشت را ندارند. محصولاتی مانند فلفل، گوجهفرنگی، خیار و گلهای شاخهبریده که ارزش افزوده بالایی دارند، از جمله گزینههای مناسب برای کشت بدون خاک به شمار میروند.
وی در این زمینه تأکید میکند: «نکته مهم این است که این محصولات از نظر کیفیت با محصولات کشتشده در خاک تفاوت دارند، اما ماندگاری بیشتری را برای مصرفکننده فراهم میکنند.»
باوجود آنکه اصلاح الگوی کشت امروز به یک الزام تبدیل شده و هزینههای سنگینی را به همراه دارد، انتظار میرود نهادهای مرتبط در مسیر حمایت از این بخش وارد عمل شوند. اما به گفته رضاپور، تمرکز بیشتر ارگانها بر کشت گلخانهای است و نهادی بهصورت مستقیم در حوزه کشت بدون خاک فعالیت نمیکند.
در شرایط کنونی، محدودیت منابع آبی میتواند به فرصتی برای بازنگری و اصلاح الگوهای سنتی تبدیل شود؛ الگوهایی که دیگر اعتبار گذشته را ندارند. کشت بدون خاک، حتی در مقیاسهای کوچک، میتواند گامی مؤثر در مسیر پایداری کشاورزی کشور باشد و بخشی از فشار بر منابع آبی را کاهش دهد.
خبرنگار، آیدا صفا
دیدگاه تان را بنویسید