کشت قراردادی؛ گامی در راستای رشد کشاورزی

تهران-ایانا  بسیاری از کشاورزان با وجود تلاش و زحمت فراوان، هنگام برداشت محصول با این پرسش مواجه می‌شدند که: «آیا کسی محصول من را می‌خرد؟» این وضعیت، حاصل نبود یک سازوکار روشن برای خرید، قیمت‌گذاری و تضمین فروش محصول بود؛ مسئله‌ای که نه‌تنها باعث زیان‌های سنگین می‌شد، بلکه انگیزه برای سرمایه‌گذاری در این بخش را نیز تضعیف می‌کرد. اکنون، با شکل‌گیری و گسترش مدل کشت قراردادی، نشانه‌هایی از تغییر در این وضعیت دیده می‌شود؛ تغییری که اگر با دقت و حمایت ادامه یابد، می‌تواند به یکی از نقاط عطف کشاورزی تبدیل شود.

از سوی دیگر، برای رفع چالش‌های اجرایی، وزارت جهاد کشاورزی اقدام به توسعه «سامانه هوشمند کشاورزی قراردادی» کرده است. این سامانه، امکان ثبت، پایش و ارزیابی قراردادهای کشاورزی را به‌صورت دیجیتال فراهم می‌سازد و با هدف افزایش شفافیت، کاهش خطا و تسهیل تعامل میان طرفین طراحی شده است. به‌علاوه، قراردادهای الکترونیکی در این سامانه با استانداردهای ساده‌سازی‌شده تنظیم می‌شوند تا کشاورزانی که سابقه حقوقی ندارند، بتوانند بدون سردرگمی حقوق خود را بشناسند.

مطالعات دانشگاهی و پژوهش‌های منتشرشده در مجلات علمی تخصصی کشور، مزایای این مدل را نیز به‌طور کمّی مورد بررسی قرار داده‌اند. برای نمونه، مقاله‌ای در مجله «مطالعات اقتصاد کشاورزی» نشان داده است که کشت قراردادی می‌تواند بدون افزایش سطح زیر کشت، تا ۱۱ درصد به درآمد کشاورزان بیفزاید و در عین حال، هزینه‌های عملیاتی را تا ۱۳ درصد کاهش دهد. به بیان دیگر، بهره‌وری منابع افزایش می‌یابد، بدون آن‌که فشار مضاعفی بر زمین و منابع طبیعی وارد شود.

با این حال، چالش‌هایی نیز وجود دارد که نمی‌توان از آن‌ها چشم پوشید. برخی کشاورزان از پیچیدگی متن قراردادها، ابهام در ضمانت اجرای تعهدات، و تأخیر در تحویل نهاده‌ها گلایه دارند. همچنین در برخی موارد، اختلاف در تفسیر مفاد قرارداد، زمینه‌ساز بی‌اعتمادی شده است. نهادهای متولی اعلام کرده‌اند که آموزش گسترده بهره‌برداران، توسعه نظارت میدانی و افزایش دسترسی به مشاوره حقوقی، بخشی از راهکارهای در دست اجرا برای کاهش این موانع است.

با توجه به فشارهای ناشی از بحران آب، نوسانات بازار، افزایش بی‌سابقه هزینه‌های تولید، کشت قراردادی می‌تواند الگویی باشد که بخش کشاورزی را از یک نظام ناپایدار به یک نظام پایدار و قابل پیش‌بینی هدایت کند. این مدل نه یک نسخه نهایی، بلکه نقطه آغاز مسیری است که در آن «اطمینان»، «شفافیت» و «سودآوری» به‌جای «ریسک»، «ابهام» و «ضرر» می‌نشینند. آینده‌ی کشاورزی ، به میزان موفقیت در پیاده‌سازی دقیق و مسئولانه همین الگو وابسته است.