صنایع تبدیلی کشاورزی محور اصلی افزایش ارزش افزوده، کاهش خام‌فروشی و تضمین امنیت غذایی

حامد فاطمیان در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایانا با بیان اینکه صنایع تبدیلی یکی از مهم‌ترین حلقه‌های زنجیره ارزش محصولات کشاورزی است، توضیح داد: زنجیره ارزش مجموعه اقداماتی است که در یک کسب‌وکار اعم از صنعت، کشاورزی یا خدمات به منظور خلق ارزش یا ارزش افزوده برای بهره‌برداران به‌صورت زنجیروار انجام می‌شود؛ محصولات از حلقه‌های به‌هم‌پیوسته این زنجیر عبور کرده و در هر حلقه، ارزشی به محصول نهایی افزوده می‌شود.

معاون بخش صنایع غذایی و فناوری‌های پس از برداشت مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی ادامه داد: بی‌شک تقویت این حلقه یعنی صنایع تبدیلی و فرآوری، موجب کاهش و مهار خام‌فروشی، ارتقاء ارزش افزوده و بهره‌وری، کاهش ضایعات، تنوع‌بخشی به محصولات، گسترش بازارهای صادراتی، افزایش اشتغال و بالا رفتن درآمد بهره‌برداران خواهد شد.

فاطمیان با بیان این‌که صنایع تبدیلی کشاورزی به‌عنوان حلقه اتصال بین کشاورزی و صنعت، یکی از محورهای اصلی توسعه پایدار کشاورزی است؛ افزود: با وجود جایگاه ممتاز کشور در تولید مواد خام کشاورزی، صنایع تبدیلی طی سال‌های گذشته از رشد متوازن برخوردار نبوده است.

وی با اشاره به توزیع جغرافیایی نامناسب صنایع نسبت به منابع تولید، فرسودگی تجهیزات و سوءمدیریت به‌عنوان جمله علل اصلی این عدم توازن، گفت: همچنین نبود بسترسازی مناسب، کمبود حمایت‌های دولتی و مشکلات اجرایی در برنامه‌های توسعه، سبب کاهش تمایل سرمایه‌گذاری در این حوزه شده است.

فاطمیان با تأکید بر این‌که در‌صورت ایجاد، توسعه و مکان‌گزینی ظرفیت‌های صنایع تبدیلی بر اساس توانایی‌ها و محدودیت‌های منطقه‌ای و زیست‌محیطی و در چارچوب نقشه آمایش، می‌توان ارزش افزوده بخش کشاورزی را به میزان قابل توجهی افزایش داد؛ اظهار داشت: در حال حاضر، نقش صنایع تبدیلی در ارزش افزوده بخش کشاورزی کشور حداکثر ۲۳ تا ۲۵ درصد است، در حالی‌که این رقم در کشورهای در حال توسعه تا ۹۵ درصد قابل افزایش است.

وی با بیان این‌که بر اساس ماده ۳۲ فصل هفتم قانون برنامه هفتم توسعه، رشد سالیانه ۱۵ درصدی سهم ارزش افزوده ناشی از صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی در کل ارزش افزوده بخش کشاورزی تکلیف شده است؛ خاطرنشان کرد: تحقق این هدف می‌تواند به کاهش چشمگیر خام‌فروشی و ضایعات و افزایش قابل ملاحظه درآمد بهره‌برداران منتج شود.

پژوهش‌های موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی در حوزه صنایع تبدیلی

فاطمیان با اشاره به مطرح بودن توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی در قوانین و اسناد بالادستی کشور به‌عنوان ضامن تداوم و ارتقاء امنیت غذایی، توضیح داد: مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی در طول بیش از سه دهه فعالیت با اجرای بیش از ۵۲۰ طرح و پروژه تحقیقاتی در زمینه فناوری‌های پس از برداشت، نگهداری و انبارداری و فرآوری محصولات کشاورزی، با هدف کاهش ضایعات، افزایش ماندگاری و بهبود کیفیت محصولات، اقدامات مؤثری انجام داده است.

معاون بخش صنایع غذایی و فناوری‌های پس از برداشت مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی  ادامه داد: یافته‌های پژوهشی و فعالیت‌های آموزشی و ترویجی مؤسسه، ضمن نفوذ در عرصه‌های اجرایی، نقش مؤثری در افزایش ارزش افزوده، تنوع محصولات، گسترش بازارهای صادراتی و ارتقاء بهره‌وری تولید در بخش کشاورزی داشته‌ است.

دلیل اجرایی‌نشدن برخی یافته‌های پژوهشی

فاطمیان با اشاره به چرایی اجرا نشدن برخی یافته‌های تحقیقاتی در حوزه صنایع تبدیلی، گفت: برای تجاری‌سازی پروژه‌های تحقیقاتی باید از ابتدا نیازهای واقعی بخش کشاورزی در تعریف آن‌ها لحاظ شده و همچنین پس از مرحله آزمایشگاهی، اجرای فازهای نیمه‌صنعتی و صنعتی برای متوقف نماندن طرح‌ها در همان مرحله ضروری است؛ اختصاص اعتبارات کافی و ترویج مؤثر یافته‌ها بین بهره‌برداران نیز از پیش‌نیازهای مسیر اجرایی شدن آن‌ها در حوزه صنایع تبدیلی است.

چالش‌های فنی و زیرساختی توسعه صنایع تبدیلی

فاطمیان اظهار داشت: مهم‌ترین چالش‌های اساسی در مسیر توسعه و بومی‌سازی فناوری‌های فرآوری و بسته‌بندی محصولات کشاورزی شامل مکان‌گزینی نامناسب ظرفیت‌های صنایع و سامانه‌های نگهداری، سیاست‌گذاری نامطلوب، ناترازی منابع آب و انرژی، فرسودگی ماشین‌آلات، ضعف استانداردها، کمبود آموزش بهره‌برداران و بی‌توجهی به یافته‌های پژوهشی بوده و همچنین عدم اجرای قانون تمرکز وظایف بخش کشاورزی، بی‌توجهی به الگوهای بهینه کشت، ضعف در زنجیره سرد، عدم شناخت بازارهای هدف، کمبود نیروی انسانی متخصص و عدم رعایت الزامات زیست‌محیطی از دیگر چالش‌های مهم این حوزه است.

حمایت‌های مورد نیاز برای رونق صنایع تبدیلی

معاون مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی با تأکید بر این‌که قوانین متعددی با هدف حمایت از صنایع تبدیلی تدوین شده و اجرای کامل آن‌ها می‌تواند در شکوفایی این بخش بسیار مؤثر باشد؛ افزود: از جمله ماده ۶۰ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور که دولت را موظف کرده با همکاری بخش خصوصی، برای کاهش ضایعات و ساماندهی صنایع تبدیلی و نگهداری محصولات کشاورزی، اقدام به اجرای طرح جامع آمایش و سیاست‌گذاری هماهنگ کند.

وی ادامه داد: ایجاد و تقویت زنجیره‌های ارزش در بخش‌های دولتی و خصوصی، از جمله مهم‌ترین راهبردهای توسعه فناوری‌های پس از برداشت و افزایش بهره‌وری در کشاورزی است.

چشم‌انداز آینده صنایع تبدیلی و راهبردهای توسعه پایدار

معاون بخش صنایع غذایی و فناوری‌های پس از برداشت مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی با روشن ارزیابی کردن آینده صنایع تبدیلی کشور، گفت: توسعه این صنایع، تضمین‌کننده ایمنی و امنیت غذایی پایدار کشور است؛ با وجود محدودیت‌های اقلیمی و منابع تولید، توسعه هوشمندانه صنایع تبدیلی می‌تواند این محدودیت‌ها را به فرصت تبدیل کند.

فاطمیان اظهار داشت: مهم‌ترین راهبردهای توسعه پایدار صنایع فرآورده‌های کشاورزی کشور، شامل تدوین و ابلاغ دستورالعمل اجرایی ماده ۶۰ قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، تعیین نهاد مسئول ایجاد و تقویت زنجیره‌های ارزش در وزارت جهاد کشاورزی و  همچنین تدوین سند راهبرد ملی پیشرفت صنعتی و ارتقای زنجیره‌های ارزش کشور بر اساس آمایش سرزمین و کاهش خام‌فروشی (مطابق ماده ۴۸ بند «ت» قانون برنامه هفتم توسعه) است.

وی افزود: تهیه برنامه ملی توسعه خوشه‌های صنعتی در چارچوب سند راهبرد ملی (مطابق ماده ۴۸ بند «ح» قانون برنامه هفتم توسعه)، افزایش ۲۰ درصدی سهم کشاورزی قراردادی از تولیدات کشور تا سال ۱۴۰۷ و رشد سالیانه ۱۵ درصدی ارزش افزوده ناشی از فرآوری محصولات کشاورزی تا همان سال (مطابق ماده ۳۲ قانون برنامه هفتم توسعه)، از دیگر الزامات توسعه پایدار این بخش است.

فاطمیان ادامه داد: ایجاد سامانه جامع ظرفیت‌سنجی و مکان‌گزینی بهینه صنایع تبدیلی بر اساس ظرفیت‌های منطقه‌ای و الگوی ملی کشت، الزام فرآوری پسماندهای تولیدات کشاورزی برای افزایش ماندگاری و ایجاد ارزش افزوده بالاتر، اصلاح و پالایش قوانین و آیین‌نامه‌های موجود برای رفع موانع توسعه پایدار کشاورزی، استانداردسازی و ارتقاء کیفیت در تمام حلقه‌های زنجیره ارزش و شناسنامه‌دار کردن محصولات کشاورزی برای رهگیری مبدأ تولید و بهینه‌سازی مصرف نهاده‌ها (مطابق ماده ۳۵ بند «الف» قانون برنامه هفتم توسعه) از دیگر راهبردهای کلان توسعه این صنایع است.

وی تأکید کرد: با تحقق این راهبردها می‌توان ضمن افزایش بهره‌وری و اشتغال، جایگاه صنایع تبدیلی کشاورزی را در اقتصاد ملی ارتقاء داد و پایداری امنیت غذایی کشور را تضمین کرد.

خبرنگار: شهرزاد مسعودی