زاگرس، چشمه‌ای که ایران را سیراب می‌کند

وقتی در، اصفهان، شیراز یا کرمان، شیر آب را باز می‌کنید، شاید ندانید که بخشی از این آب، مدیون جنگل‌های زاگرس است. مهدی پور هاشمی، رئیس بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، زاگرس را خاستگاه رودخانه‌های بزرگی مثل کارون، کرخه، زاینده‌رود، سیمینه‌رود و بالاسر می‌داند. این رودخانه‌ها، که از دل کوه‌های زاگرس می‌جوشند، ۴۰٪ آب سطحی ایران را تأمین می‌کنند و به مزارع، شهرها و روستاها زندگی می‌بخشند. از کردستان تا فارس، زاگرس با چشمه‌ها و سفره‌های زیرزمینی‌اش، تشنگی نیمی از ایران را رفع می‌کند. اما این قلب تپنده، زیر فشار زوال بلوط و بهره‌برداری‌های ناپایدار، به‌سختی نفس می‌کشد.

جنگل‌های زاگرس، اسفنجی برای نجات آب

زاگرس مثل مادری مهربان، آب باران و برف را در آغوش خاک خود نگه می‌دارد. پور هاشمی می‌گوید این جنگل‌ها و مراتع، مانند اسفنجی عظیم، نزولات جوی را جذب می‌کنند و از هدررفتن آن به سمت دریاها یا تبخیر جلوگیری می‌کنند. خاک غنی و ریشه‌های عمیق بلوط‌ها، آب را در خود ذخیره کرده و در فصل‌های خشک، به درختان و گیاهان هدیه می‌دهند. این فرآیند، چشمه‌ها و سفره‌های زیرزمینی را تغذیه می‌کند و رودخانه‌ها را زنده نگه می‌دارد. بدون زاگرس، آب‌ها روانه دریا می‌شوند یا در آفتاب سوزان تبخیر شده، و ایران تشنه‌تر از همیشه خواهد ماند.

 زوال بلوط، تهدیدی برای چشمه‌های زاگرس

حالا تصور کنید این اسفنج سبز، پاره‌پاره شود. زوال بلوط، که ۱ تا ۲.۵ میلیون هکتار از زاگرس را درگیر کرده، توانایی جنگل‌ها در ذخیره آب را کاهش داده است. درختان بیمار و خشک‌شده، ودر نهایت درختی نمی‌ماند که آب را در خاک نگه دارد، و این یعنی چشمه‌ها خشک می‌شوند، رودخانه‌ها کم‌جان شده، و سفره‌های زیرزمینی آب، تهی می‌مانند. پور هاشمی هشدار می‌دهد که اگر این روند ادامه یابد، ۴۰٪ منابع آب سطحی کشور از دست خواهد رفت. از تهران تا خوزستان، از اصفهان تا شیراز، زندگی میلیون‌ها نفر به خطر خواهد افتاد. زوال بلوط، فقط مرگ درختان نیست؛ مرگ آینده آبی ایران است.

 امیدی در دل کوهستان؛ تکنیک‌های نجات آب

اما هنوز امیدی هست. در دل ایلام، پژوهشگران مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع بین سال‌های ۹۳ تا ۹۵ آزمایشی شگفت‌انگیز انجام دادند. آن‌ها با حفر چاله‌های هلالی و فلسی پای درختان بلوط، آب باران را به دام انداختند. این چاله‌ها، مثل کاسه‌های بزرگ، آب را نگه می‌دارند تا به‌تدریج به ریشه‌ها برسد. نتیجه؟ درختانی که در آستانه مرگ بودند، طی ۲ تا ۳ سال دوباره سبز شدند. این روش ساده، که با یک بیل و آموزش به عشایر و روستاییان قابل اجراست، می‌تواند زاگرس را احیا کند. سازمان منابع طبیعی این تکنیک را ترویج کرده، اما نیاز به نظارت جنگل‌شناسان و کارشناسان آب دارد تا خاک و درختان آسیب نبینند.

آینده زاگرس، آینده آب ایران

زاگرس فقط یک جنگل نیست؛ رگ حیات ایران است. اگر این اکوسیستم فرو بپاشد، نه‌تنها رودخانه‌ها و چشمه‌ها خاموش می‌شوند، بلکه ریزگردها آسمان شهرهای ایران را تیره خواهند کرد. پور هاشمی از شیوه‌نامه‌های تدوین‌شده در سال‌های ۸۹ و ۹۵ می‌گوید که می‌توانستند زاگرس را نجات دهند، اما در کشوی میزها خاک خوردند. او از ما می‌خواهد که بیدار شویم، آموزش ببینیم و با همکاری دستگاه‌ها و جوامع محلی، زاگرس را زنده نگه داریم. هر قطره آبی که از زاگرس می‌جوشد، دلیلی است برای اینکه امروز دست به کار شویم.

خبرنگار: شبنم مسعودی