ایران و فرصت طلایی در اقتصاد جهانی حلال؛ سهمی کمتر از یک‌دهم درصد در بازاری ۸ هزار میلیارد دلاری

به گزارش خبرنگار ایانا؛ صنعت حلال دیگر تنها یک موضوع مذهبی یا محدود به کشورهای اسلامی نیست. امروزه کشورهای غیر اسلامی نیز با درک ظرفیت عظیم اقتصادی این صنعت، سهم بزرگی از بازار را به خود اختصاص داده‌اند.

در حالی که گردش مالی صنعت حلال تا پایان سال جاری میلادی (۲۰۲۵) به بیش از ۸ تریلیون دلار خواهد رسید، سهم جمهوری اسلامی ایران از این بازار جهانی کمتر از یک‌دهم درصد برآورد می‌شود.

در شرایطی که استانداردسازی، دیپلماسی اقتصادی، فناوری‌های نوین و همکاری بین‌نهادی می‌تواند جایگاه ایران را در این حوزه ارتقاء دهد، اما پراکندگی سیاست‌گذاری، موازی‌کاری و نبود فرماندهی واحد، از موانع جدی توسعه این صنعت به شمار می‌روند.

صنعت حلال: بازاری فراتر از غذا

برخلاف تصور عمومی، فعالیت‌های حوزه حلال تنها شامل محصولات غذایی نبوده، امروزه دامنه این صنعت حوزه‌هایی همچون دارو، پوشاک، گردشگری، خدمات بیمه‌ای و مالی، لوازم آرایشی و بهداشتی را نیز شامل می‌شود.

بر اساس گزارش‌ها، گردش مالی بازار گردشگری حلال در جهان تا سال ۲۰۲۸ به بیش از ۲۲۵ میلیارد دلار خواهد رسید و محصولات حلال عموماً ۳۰ درصد گران‌تر از نمونه‌های مشابه غیرحلال هستند. این تفاوت قیمت به‌دلیل رعایت الزامات فقهی، استانداردهای سخت‌گیرانه، و الزامات کیفی و بهداشتی در تولید و عرضه است.

پیشتازان صنعت حلال در جهان

در صدر کشورهای پیشرو در صنعت حلال، مالزی و اندونزی قرار دارند. این کشورها نه‌تنها در تدوین استانداردهای بین‌المللی فعال بوده‌اند، بلکه توانسته‌اند با ایجاد زیرساخت‌های منسجم و نهادهای تخصصی، به صادرکنندگان عمده محصولات و خدمات حلال تبدیل شوند.

نکته جالب اینجاست که ده کشور اول فعال در حوزه صادرات حلال، عمدتاً اسلامی نیستند. این امر نشان می‌دهد که صنعت حلال دیگر صرفاً جنبه دینی نداشته و به یک فرصت اقتصادی سودآور تبدیل شده است.

ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها

ایران با قرار گرفتن در مرکز جغرافیایی جهان اسلام و برخورداری از تنوع اقلیمی، منابع انسانی متخصص و ظرفیت‌های فراوان صنعتی، این ظرفیت را دارد که به یکی از قطب‌های صنعت حلال تبدیل شود. با این حال، موانعی همچون بروکراسی پیچیده، نبود مرکز فرماندهی مشخص و عدم هماهنگی بین دستگاه‌ها باعث شده‌اند که کشور ما از این فرصت طلایی بهره لازم را نبرد.

در حال حاضر، ۱۸ استاندارد ملی حلال در کشور تدوین شده و بیش از ۲۶ هزار نشان استاندارد صادر شده است، اما عدم تعریف جایگاه قانونی واحد برای نشان حلال، همچنان یک خلأ اساسی به شمار می‌رود.

آمارهای کلیدی صنعت حلال

گردش مالی جهانی صنعت حلال در سال ۲۰۲۵: ۸ هزار میلیارد دلار

سهم ایران از این بازار: کمتر از ۰٫۱ درصد

تراز تجاری ۵۷ کشور اسلامی در سال ۲۰۲۳: منفی ۴۷ میلیارد دلار

برآورد بازار گردشگری حلال در سال ۲۰۲۸: ۲۲۵ میلیارد دلار

تعداد استانداردهای ملی حلال در ایران: ۱۸ مورد

تعداد نشان استاندارد صادر شده: بیش از ۲۶ هزار مورد

چرا ایران عقب مانده است؟

در ایران، مرکز ملی تأیید صلاحیت و سازمان ملی استاندارد به صورت پراکنده اقدام به صدور گواهینامه‌ها می‌کنند و بخش خصوصی با عدم تمرکز در تصمیم‌گیری‌ها مواجه است. صادرکنندگان نمی‌دانند به کدام نهاد باید مراجعه کنند و همین سردرگمی، باعث کاهش تمایل به سرمایه‌گذاری در این حوزه شده است.

با اینکه شورای راهبری صنعت حلال در سال ۱۳۹۶ تصویب شد، اما به دلیل عدم استمرار جلسات، عملاً غیرفعال است. پیشنهاد شده است که کمیته تجارت حلال تحت مدیریت اتاق بازرگانی ایران تشکیل شود تا مسیر تصمیم‌گیری، صدور مجوز و تدوین استراتژی در این حوزه مشخص شود.

استانداردسازی؛ مهم‌ترین گام در توسعه صنعت حلال

تدوین استانداردهای حلال بر اساس اصول فقه جعفری و ویژگی‌های کیفی و کمی محصولات، یکی از نقاط قوت ایران است. ایران از سال ۱۳۸۸ فعالیت‌های استانداردسازی حلال را آغاز کرده و تاکنون اقدامات قابل توجهی انجام شده است.

با این حال، با توجه به تحولات جهانی و ظهور فناوری‌های نوین، لازم است استانداردهای ایران نیز به‌روزرسانی شوند. استفاده از بلاک‌چین برای رهگیری اصالت محصولات، بسته‌بندی هوشمند، فرآورده‌های آنتی‌باکتریال و ابزارهای دیجیتال از جمله ضرورت‌های این مسیر هستند.

راهکارها و توصیه‌های سیاستی صنعت حلال

 تشکیل نهاد متمرکز فرماندهی صنعت حلال با اختیارات کامل در تدوین، اجرا و نظارت؛

همگام‌سازی با استانداردهای بین‌المللی و پذیرش متقابل گواهینامه‌ها بین کشورها؛

ارتقاء دیپلماسی اقتصادی و نقش‌آفرینی در مجامع جهانی صنعت حلال؛

ایجاد آزمایشگاه‌های تخصصی و واحدهای R&D با معیارهای جهانی؛

 تمرکز بر آموزش و توانمندسازی فعالان بخش خصوصی؛

استفاده از ظرفیت استان‌ها به‌عنوان پایلوت پروژه‌های حلال مانند استان البرز؛

براساس دیدگاه کارشناسان اقتصادی؛ صنعت حلال به‌عنوان یکی از پرشتاب‌ترین بازارهای جهانی، فرصتی بی‌نظیر برای ایران در تحقق رشد اقتصادی، توسعه صادرات و تقویت برند ملی است. برای بهره‌برداری مؤثر از این فرصت، باید از ظرفیت‌های داخلی استفاده کرده، موانع بروکراتیک را برطرف نمود و با حرکت به سمت یکپارچه‌سازی ساختارها و نهادها، نقش ایران را در این بازار جهانی تثبیت کرد. آینده صنعت حلال در گرو تصمیم‌گیری‌های امروز است؛ و ایران نمی‌تواند از این قطار پرشتاب جهانی عقب بماند.

 فرناز فتحی سرابی؛ خبرنگار