ضرورت آموزش و فرهنگ‌سازی در زمینه حفاظت از خاک

محمد امین خوش‌نیت، در مراسم دهمین کاروان ترویج بهره وری کشاورزی ویژه روز جهانی خاک که با شعار « خاک های سالم برای شهرهای سالم» در تبریز برگزار شد گفت: تمام ارگان‌ها و نهادها باید با نگاه مدیریت شهری، نقش خود را در حفاظت از خاک و محیط‌زیست ایفا کنند.

وی نابودی و آلودگی خاک را از مهم‌ترین تهدیدهای کلانشهر تبریز و حومه آن دانست و افزود: باسمنج، خسروشاه و حتی بسیاری از روستاهای اطراف که امروز وارد محدوده و حریم شهری شده‌اند، در معرض آلودگی شدید خاک قرار دارند و با توسعه حاشیه‌نشینی وضعیت نگران‌کننده‌تر می‌شود.

خوش‌نیت با اشاره به تهدیدهای اصلی خاک در مناطق شهری و روستایی گفت: آلاینده‌های ترافیکی از جمله فلزات سنگین مانند سرب و کادمیوم، دود خودروها، لنت ترمزها، فعالیت تعمیرگاه‌ها، همچنین دفع نامناسب زباله‌ها و شیرابه آن‌ها، وجود پساب‌های شهری، نبود شبکه فاضلاب مدرن در برخی مناطق، رهاسازی نخاله‌های ساختمانی و آلودگی ناشی از گچ و سیمان، همه از عوامل جدی تخریب خاک هستند.

وی با بیان اینکه نظارت کافی بر ساخت‌وساز و خاکبرداری‌ها وجود ندارد، افزود: تغییر کاربری‌های بی‌رویه، تبدیل اراضی زراعی به باغی و صنعتی، جاده‌سازی و تخریب پوشش گیاهی همگی کیفیت خاک را تهدید می‌کند. اجرای قانون مرتبط با حفاظت خاک نیازمند همکاری ۹۸ دستگاه است اما احساس می‌کنیم در این حوزه غفلت شده است.

خوش نیت بر لزوم فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی تأکید کرد و گفت: باید حفاظت از خاک وارد محتوای آموزشی مدارس شود. رسانه‌ها، فضای مجازی، نهادهای فرهنگی، NGO ها، شوراهای اسلامی و دهیاری‌ها باید نقش خود را فعال کنند.

وی از اعلام آمادگی شهرداری تبریز برای ورود جدی‌تر به حوزه آموزش و ترویج خبر داد و گفت: برگزاری تورهای آشنایی با خاک برای دانش‌آموزان، برنامه‌های میدانی و فعالیت‌های فرهنگی می‌تواند حساسیت جامعه را نسبت به این مسئله حیاتی افزایش دهد.

خوش‌نیت در پایان افزود: اگر می‌خواهیم تبریز همچنان شهری سالم بماند، باید حساسیت و توجه خود را نسبت به خاک، این سرمایه خاموش اما حیاتی، چند برابر کنیم.

عضو هیئت علمی و  رئیس بخش خاک و آب مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی آذربایجان شرقی نیز در این مراسم گفت: حفاظت از خاک کلید امنیت غذایی و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی است.

علیرضا توسلی، با اشاره به شعار امسال که بر شهرها و حاشیه‌های شهری تمرکز دارد، گفت: خاک‌های داخل شهر و اطراف آن اثر مستقیم و قابل توجهی بر کیفیت زندگی مردم، تنظیم اقلیم، چرخه عناصر غذایی، تصفیه آب و کاهش آلودگی دارند.

وی افزود: خاک علاوه بر نقش حیاتی در تولید غذا، چوب و سوخت، ذخیره کربن و حفظ میراث فرهنگی، به‌عنوان یک عامل مهم در امنیت جهانی شناخته می‌شود. امنیت خاک با امنیت انرژی، غذایی و آبی و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی ارتباط مستقیم دارد؛ خاک سالم می‌تواند اثرات منفی تغییرات اقلیمی را کاهش دهد.

توسلی با اشاره به چالش‌های جهانی خاک گفت: مسائل مهمی مانند شوری، اسیدی شدن، حکمرانی نامناسب اراضی و کاهش حاصلخیزی خاک‌ها، کشورهای در حال توسعه مانند ایران را بیش از سایرین تهدید می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: در ایران که منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک داریم، کمبود ماده آلی، عدم تعادل عناصر غذایی و پایین بودن حاصلخیزی خاک، ضرورت استفاده گسترده و مستمر از کودهای آلی و حیوانی را دوچندان می‌کند.

توسلی با اشاره به گردوغبار گسترده و فراوان در شهرها گفت: خاک دارای کارکرد زیست‌محیطی و اکولوژیک و سه کارکرد مرتبط با فعالیت‌های انسانی است که حفاظت و مدیریت صحیح آن برای سلامت اکوسیستم و توسعه پایدار حیاتی است.

صاحب نظر مسائل دینی و کارشناس حقوقی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نیز در این مراسم با اشاره به جایگاه خاک در فرهنگ دینی و اسلامی گفت: در قرآن کریم، خداوند در آیه وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِینٍ یادآوری می‌کند که انسان از خاک آفریده شده و همین نشان می‌دهد که خاک چه ارزش معنوی دارد.

حجت الاسلام سیدحامد ساجدی نژاد افزود: با چنین نگاهی، حفاظت از خاک تنها یک وظیفه اداری یا محیط‌زیستی نیست، بلکه مسئولیتی دینی، اخلاقی و انسانی است.

وی با اشاره به اینکه امروز در بسیاری از شهرها حتی گورستان‌ها با سازه‌های بتنی احاطه شده‌اند، گفت: این موضوع نشان می‌دهد که نگاه ما به خاک از ماهیت اصلی خود فاصله گرفته است. توسعه شهرک‌ها و ساخت‌وسازهای گسترده در بهترین نقاط طبیعی، بدون توجه به ظرفیت‌های زیست‌محیطی، فشار زیادی بر خاک وارد می‌کند.

حجت الاسلام ساجدی نژاد با اشاره به دیدگاه‌های فقهی و اسلامی درباره حفظ منابع زمین، تأکید کرد: برای داشتن شهری سالم، تولید پایدار و محیط زیست قابل زیست، باید نگاه دینی، حقوقی و زیست‌محیطی به خاک را در کنار هم قرار دهیم و اجازه ندهیم ساخت‌وساز بی‌رویه یا بهره‌برداری نادرست، این میراث الهی را تخریب کند.